- كەنەسارى ۇرپاقتارى از قالدى دەپ ەستىپ جاتامىز. ول زاماندا قىسپاققا ۇشىراعان اتالارىڭىز ءوز ۇرپاعىن قالاي ساقتاپ قالدى؟
"قۇداي بەرگەن ءۇش قىز، ءبىر ۇلىم بار. قازىرگى تىرلىگىم - كينوعا ءتۇسۋ جانە جەكە ونەر مەكتەبىم بار. اعايىن بىرگە ءجۇرسىن دەگەن نيەتپەن اشقان ورتاق كاسىبىمىز بار. سونىمەن دە اينالىسامىن.
مەنىڭ اكەمنىڭ اتى اقىن، ال اتامنىڭ اتى ءابدىرامان ونىڭ اكەسىنىڭ اتى جاپپار، ونىڭ اكەسى كەنەسارى حان. حان كەنەنىڭ اكەسىنىڭ اتى قاسىم، ال ونىڭ اكەسى ءابىلمانسۇر (ابىلاي حان). ياعني شەجىرە بويىنشا: ءاقىن-ابدىرامان-جاپپار – كەنەسارى – ءابىلمانسۇر – كوركەم ءۋالي – قان ابىلاي. سەگىزىنشى اتامىزدى قان ابىلاي ەمەس جۇرت قانىشەر ابىلاي دەپ تە اتاعان. قازىرگى تاڭدا تۇركىستان وبلىسى، ورداباسى اۋدانى تورەارىق اۋىلىندا تۇرامىز. اۋىلدا تورەلەر، تولەڭگىتتەر جانە قوجا رۋلارى دا بار. تورە رۋى دا ءوز ىشىنەن بولىنەدى. ماسەلەن، مەن كەنەسارى تورە بولسام، ناعاشىلارىم قازى تورەلەر جانە اۋىلىمىزدا شويىن تورەلەر دە بار.
ءبىزدىڭ ءتۇبىمىز - كوكشەتاۋ ءوڭىرى. كەنەسارى حان قايتىس بولعاننان كەيىن ونىڭ ۇرپاقتارىنا ورىستار كۇن كورسەتپەيدى. سونىڭ سالدارىنان ەڭ ۇلكەن ۇلى جاپپار تۇرمەگە قامالادى. جاپپاردىڭ قاسىندا بەسەت باتىر بولادى. ەكەۋىنىڭ تۇرمەدەن قاشىپ شىعۋىنا ەسەت باتىردىڭ ايەلى كومەكتەسەدى. بەسەت باتىردىڭ ايەلى ەركەك بولىپ كيىنىپ، سول جەردەگى كۇزەتپەن كەلىسىپ وتىرىپ، جاپپار مەن ەسەتتى قاماۋدان الىپ شىعادى. كەيىن جاپپار مەن بەسەت ەكەۋى جولىمىز بولەك دەپ ەكى جاققا كەتەدى.
جالپى، كەنەسارىنىڭ 8 ۇلى بولعان، سول سەگىز ۇلىنىڭ تەك بىرەۋىنىڭ ۇرپاعى جوق. جاپپار بابام ءىنىسى وڭتۇستىك جاققا سىزدىق سۇلتانعا بارادى. ول كەزدە سىزدىق باتىر قوقان حاندىعىمەن بىرلەسىپ، رەسەي باسقىنشىلارىنا قارسى كۇرەسىپ جاتقان ەدى. جاپپار اتام ءابدىرامان مەن ونىڭ ءىنىسى ۇسەندى الىپ كەلە جاتادى. الايدا جول ورتادا اقتوبە توڭىرەگىندە ۇسەن قايتىس بولادى. ءبىز وسىلايشا ورداباسى وڭىرىنە كەلدىك. قازىرگى تاڭدا تورەارىق اۋىلىندا كەنەسارىنىڭ ەكى ۇرپاعى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر".
- ەلىمىزدە حان كەنەنىڭ باس سۇيەگىن قايتارۋ تۋرالى ۇسىنىستار ءجيى ايتىلىپ، ۇكىمەت دەڭگەيىندە قوزعالدى. بۇعان كوزقاراسىڭىز قانداي؟ اۋلەت بولىپ اتسالىسىپ جۇرسىزدەر مە؟
"جالپى، كەنەسارىنىڭ ۇرپاقتارى از. شۇكىر، بۇگىنگى تاڭدا اۋلەت - بەس اعايىن. كەنەسارى بابامنىڭ باسىن جەر اناعا تاپسىرۋىمىز كەرەك. اللا تاعالانىڭ جاراتقان قاسيەتتى جەر اناسى بار. بابامنىڭ باسىن سوندا تاپسىرماي ەشقانداي قۇدىرەت بولمايدى. كەنەسارىنىڭ باس سۇيەگى كىمدە بولسا دا، ول ونى قورعايدى. ياعني كەلگەن وقتاردى قاعىپ تاستاپ وتىر. بالكىم، ەلىمىزگە كەلىپ قويعان با دەپ جورامالدايمىن.
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالار الدىندا كەڭەس ماماندارى اقساق تەمىردىڭ بەيىتىن قازىپ الدى. ولارعا قازباڭدار سوعىس بولادى دەپ ەسكەرتىلدى، ءبىراق تىڭدامادى. نەمىستەر ماسكەۋگە جەتۋىنە 100 شاقىرىم قالعان ەدى، كەيىننەن ءمايىتتى قايتا ورنىنان قويدى، سوعىس تا توقتادى. سول سياقتى... ەگەر بابامنىڭ باسى جەرگە تاپسىرىلسا، ءبىزدىڭ ۇرپاقتارىمىز ءبىر قۇندى دۇنيە ويلاپ تابادى. بۇعان مەن كامىل سەنەمىن. ول كورشى ەلدەرىمىزگە سەس كورسەتە الاتىنداي دۇنيە بولۋى مۇمكىن".
- تۇپتەپ كەلگەندە شىڭعىس حاننىڭ ۇرپاعىسىز... تەكتى باباڭىزدان قالعان ەرەكشە قاسيەتتەرىڭىز بار ما؟
"شىڭعىس حاننىڭ سول جاق جاۋىرىنىن دا قال (ەسك – كەيبىر وڭىرلەردە مەڭ) بولعان. بارماقتاي قال ءابىلمانسۇردا ودان كەيىن كەنەسارىدا بولعان. ۇرپاقتان بەرىلىپ كەلە جاتقان ەرەكشەلىك كەيىن جاپپار بابامدا بولعان. كەيىن بۇل قال جوعالىپ، 1975 جىلى 8 اقپاندا مەندە پايدا بولدى. بۇگىنگى تاڭدا 49 جىل ءوتتى، قال ءالى ەشكىمدە جوق.
ماعان كوبى اۋزىڭ دۋالى دەپ ايتادى. ىلعي بارعان جەرىمدە سەن اق سويلەشى دەپ ايتىپ وتىرادى. مەن ەشتەڭە كورمەيمىن، قۇلاعىما ەشكىم سىبىرلامايدى جانە ايان دا كەلمەيدى. جاي عانا ايتسام بولدى تۋرا ورىندالادى. ءبىر كۇنى دوسىما ءوزارا قالجىڭداپ، ەندى ءۇش قىزدان كەيىن ۇلدى بولاسىڭدار دەپ ايتىپ ەدىم ايتقانىم ايداي كەلدى. توي باسقارىپ ءجۇرىپ، 7 جىل بويى كوتەرمەگەن ايەلدىڭ تىلەگىن ەستىپ، وعان كەلەسى جىلى وسىنداي ايدا، وسىنداي كۇندە سىزگە قوشقارداي ۇل بەرەدى دەدىم، ول دا ورىندالدى. ءدالى ايتقان كۇنى قوشقارداي ۇلدى بولدى".
- بيلىككە بارىپ، ەل ىسىنە ارالاسۋعا بەكىنىپ پە ءدىڭىز؟
"ماعان ءبىراز جۇمىستى سەنىپ تاپسىردى. مەن ەشكىمگە تاۋەلدى بولعىم كەلمەيدى. بىرەۋدىڭ ايتۋىمەن، سول ادامنىڭ ويىمەن جۇرە المايمىن. بۇل سۇراقتى اۋىلدا كوپ قويادى. ءبىر سپورتشى باۋىرىمىز "قازاقتى ونەر جاعىنان باعىندىردىڭىز، ءوزىڭىز كەنەسارى حاننىڭ تىكەلەي ۇرپاعىسىز عوي نەگە توي باسقارىپ، كينوعا ءتۇسىپ ءجۇرسىز" دەپ سۇرادى. مەن "تىڭدا باۋىرىم، حان كەنە ءبىراۋىز سوزىمەن كوپتى وزىنە ەرتە بىلگەن. مەن قازىرگى تاڭدا 500-600 ادامنىڭ الدىندا ەركىن سويلەپ، كوپتى باسقارىپ ءجۇرمىن. ەكىنشىدەن، كەنەسارى حالىقتىڭ باقىتى ءۇشىن كۇرەستى، تەك ونىڭ ەمەس قازاقتىڭ ءبارىنىڭ باباسى باتىر. بەس ءجۇز ادامنىڭ الدىندا سويلەگەن جاقسى ما، الدە كوپتىڭ الدىندا توبەلەس جاقسى ما" دەپ باۋىرىما قارسى سۇراق قويدىم. ول ويلانىپ تۇرىپ توبەلەسكەن جاقسى دەپ جاۋاپ بەردى".
- الەۋمەتتىك جەلىدەن بايقاسام قوعام تۋرالى ايتار ويىڭىز بار سەكىلدى. ەل جايلى جانە ونىڭ بولاشاعى تۋرالى نە ويلايسىز؟
"ءبىزدىڭ حالىق "جاڭا قازاقستان" بولۋعا ۇمتىلىپ جاتىر. مەنىڭشە، "جاڭا قازاقستانعا" ءالى كەمى 15-20 جىل كەرەك. شىڭعىس حاننىڭ ءسوزى بار "باستىعى ماقتانشاق بولسا، قاسىنداعىلار جاعىمپاز كەلەدى" دەگەن. ايتپاعىم، وكىنىشكە قاراي، وتكەن عاسىردىڭ باسىندا ناعىز ۇل زيالىلارى مەن باتىرلارىمىزدى ءولتىرىپ تاستادى. حالقىمىزعا باس كوتەرتپەيتىن ساياسات جۇرگىزىلدى. قازىرگى تاڭدا كوبى قورقاق، قويان جۇرەكتەر عانا قالدى. سالدارىنان قازاقتىڭ جاۋى قازاق بولىپ وتىرعان كەزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.
حالىق اراسىنداعى الاۋىزدىق سول كەنەسارى حاننىڭ كەزىنەن باستالدى. قازاقتىڭ تەرىسكەيىنە كەلگەن ورىستار قازاقتىڭ شەندى ازاماتتارىن ساتىپ الدى. كەيىننەن كەدەي مەن بايدىڭ اراسى بولىنە باستادى. مۇنىڭ زاردابىن ءالى تارتىپ وتىرمىز. ءبىز كەيدە ءوزىمىزدى "تەكتىمىز" دەپ ارتىق ماقتاپ جىبەرەمىز، ءبىراق شىن مانىندە، ەشكىم ەشكىمدى قولدانا المايدى. ءتىپتى باۋىر دەپ جۇرگەن ادامىڭ سەن سۇرىنگەن كەزدە راحاتتانىپ قارايتىن زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. اللا تاعالا پەيىلدەرىڭە قاراپ بەرەمىن دەدى، الايدا ءبىزدىڭ حالىق بۇل ءومىر پەيىل مەن نيەتتەن تۇراتىنىن ۇمىتىپ كەتكەن سياقتى. ءبىز ارام نيەتتى بولىپ بارا جاتىرمىز. ۇكىمەتكە، باسشىعا جالا جابامىز، ءبىراق ماسەلە وزىمىزدە ەكەنىن ۇمىتامىز. جاتىپ الىپ ءبارىن جاماندايتىن، پەيىلى تار ادامدار كوبەيىپ بارادى"
سۋرەت: Massaget.kz كوللاجى
