– وقۋلىقتار تۋرالى سىن بۇرىن دا ايتىلاتىن. بۇل 2016 جىلدان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتقان مۇنداي سىن بۇرىن-سوڭدى بولعان ەمەس. نەگە؟ ويتكەنى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى كەمبريدج مودەلىنە كوشىپ، ونى پراكتيكا جۇزىندە ساراپتامادان وتكىزبەدى. وقۋلىقتار اسىعىس، ءۇستىرت جازىلدى، جىل سايىن ءۇش سىنىپ وسى جۇيەگە كوشىرىلدى. اۆتورلار مەن ساراپشىلاردىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيدە دايىندىعى مەن ايتارلىقتاي تاجىريبەسى بولمادى. ءارى وقۋ پاندەرى قالىپتاسقان مودەلگە سايكەس كەلمەدى، – دەپتى سەناتور.
جۇماعۇلوۆ ءوزىنىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالدا وقۋلىقتاردىڭ قۇرىلىمى مەن مازمۇنى تەرەڭ وزگەرىستەرگە ۇشىراعانى ايتىلعان. بۇگىندە وقۋلىق ماتىندەرى، گرامماتيكالىق قاتەلەر، يلليۋستراسيالار جانە تاعى باسقا ماسەلەلەر جۇرتشىلىق تاراپىنان سىنعا ۇشىراپ كەلە جاتقانى جاسىرىن ەمەس.
سەناتورلار مۇنى دۇرىس دەپ سانايدى. دەگەنمەن، ول ماسەلەنىڭ سەبەپتەرى اۋقىمدى بولىپ وتىر. ولار ستاندارتتار مەن وقۋ باعدارلامالارىنىڭ وزىندە، وقۋلىقتار سولاردىڭ نەگىزىندە جاسالادى.
– قاجەتتى زەرتتەۋلەر، ادىستەمەلىك كەشەنسىز، وقۋ باعدارلامالارىن جاڭا تۇجىرىمداماعا ساي قايتا قۇرۋ، جاڭا مازمۇنمەن تولىقتىرۋ جاعدايىندا جۇرگىزىلمەدى. بارلىق مەكتەپ باعدارلامالارىنىڭ مازمۇنى وتە قىسقا مەرزىمدە قايتا جاڭعىرتىلدى. كوپتەگەن مەكتەپ پاندەرىنىڭ قۇرىلىمى مەن مازمۇنى ءوزىنىڭ مەتودولوگيالىق جۇيەسىنەن، تۇتاستىعىنان، ءپانارالىق جانە دەڭگەيارالىق جاعدايىنان ايىرىلىپ قالدى. وقۋشىلاردىڭ جەكە دەڭگەيى ەسكەرىلمەستەن وقۋ ماتەريالدارى تولىقتىرىلدى، – دەپ باقىتجان جۇماعۇلوۆ ءبىراز جايتتىڭ بەتىن اشىپ تاستاپتى.
وقۋلىقتار جاسالعان كەزدە بارلىق پاندەردىڭ وقۋ باعدارلامالارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. باستاۋىش ءبىلىم بەرۋدەگى وقۋدىڭ ۇلگى باعدارلامالارى 3 رەت وزگەرتىلدى جانە قايتا بەكىتىلدى. سەناتورلاردىڭ پىكىرىنشە، باعدارلامالار وقۋلىقتاردى ازىرلەۋشىلەردەن مۇلدە بولەك دايىندالدى.
ساپالى باعدارلامالارسىز ساپالى وقۋلىقتار جاساۋ مۇمكىن ەمەس. ءۇستىرت جاسالعان وقۋ باعدارلامالارى ازىرلەۋشىلەر تاراپىنان دا، مۇعالىمدەر تاراپىنان دا سۇراقتار مەن قايشىلىقتار تۋدىرماۋى كەرەك. دەپۋتات بۇل پروبلەمالار سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە ى.التىنسارين اتىنداعى ۇلتتىق ءبىلىم اكادەمياسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ عىلىمي اتاعى مەن ەڭبەكاقىسىنىڭ تومەندىگىن اتادى. بۇل اكادەميا وسى نورماتيۆتىك قۇجاتتاردى ازىرلەۋشى بولىپ تابىلادى.
– اكادەميانىڭ 85 قىزمەتكەرىنىڭ 24 پايىزىنىڭ عانا عىلىمي دارەجەلەرى بار (3 - عىلىم دوكتورى، 3-PHD، 17- عىلىم كانديداتى). باس عىلىمي قىزمەتكەردىڭ جالاقىسى – 119 526 تەڭگە، جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەر ايىنا – 106 678 تەڭگە الادى، اعا عىلىمي قىزمەتكەردىكى – 95 192 تەڭگە، ال عىلىمي قىزمەتكەردىڭ الاتىنى – 81 955 تەڭگە. مۇنداي ايلىقپەن وتىرعان ادامنان قانداي ساپالى جۇمىس كۇتۋگە بولادى؟ ايتا كەتەلىك، بۇل ەلىمىز بويىنشا ورتاشا ايلىقتان ەكى ەسە تومەن، – دەدى دەپۋتات.
سەناتور ساراپتاما جۇرگىزۋ راسىمدەرى مەن تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋدى، وقۋلىق باسىلىمدارى ساراپشىلارىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋدى ۇسىندى. ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ادىستەمەسىن ازىرلەۋ، قاجەتتى قۇزىرەتىن جانە ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىك دارەجەسىن ايقىنداۋ كەرەك. وقۋلىق اۆتورلارىنىڭ وزدەرىنە دەگەن كوزقاراسىن دا وزگەرتۋ قاجەت. باسپالاردىڭ بارلىعى دەرلىك وقۋلىقتار جازۋعا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ عالىمدارىن، مەكتەپ مۇعالىمدەرى مەن ادىسكەرلەردى تارتادى. بارلىق تارتىلعان اۆتورلاردىڭ نەگىزگى جۇمىسى بار، ولار ءۇشىن شىعارماشىلىق دەمالىستار جوق. سەناتور تەرمينولوگيا ماسەلەسىنە دە توقتالدى.
«لينگۆيستەردىڭ ءوزى كەيبىر عىلىمي تەرميندەردى پايدالانۋدا ءبىر پىكىرگە كەلە المايدى. اۆتورلار تەرميندەردى ءار ساتتە، ءارتۇرلى پايدالانىپ شاتاستىرۋعا جول بەرەدى. وقۋ ادەبيەتىنە قاتىستى تەرميندەردى بەكىتۋ ءۇشىن اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزۋ قاجەت» دەدى باقىتجان جۇماعۇلوۆ.
سەناتور سونىمەن قاتار مەكتەپ وقۋلىقتارى اۆتورلاردىڭ قالاۋى بويىنشا جاسالاتىن ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى دەربەس ونىمدەر ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ولار مەملەكەتتىك جالپى ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارىنا، تيپتىك وقۋ جوسپارلارى مەن باعدارلامالارىنىڭ تالاپتارىنا ساي جاسالۋى ءتيىس، سوندىقتان وسى ماسەلەلەردىڭ بارلىعىن كەشەندى تۇردە قاراۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتىپتى.
بىرتەكتى، ومىرشەڭ وقۋ باعدارلامالارىن جاساۋ كەشەندى تۇردە قاراستىرىلۋى كەرەك. ۇسىنىلعان وقۋلىقتاردى الدىن الا تالقىلاۋ ءۇشىن كاسىبي ساراپتامانى، اۆتورلار ۇجىمىن، باسپاگەرلەر مەن پەداگوگيكالىق قاۋىمداستىقتى قاتىستىرا وتىرىپ وتكىزگەن ءجون.
