بىزدە ءجونى ءتۇزۋ وپپوزيسيا جوق، بولماعان، بولمايتىن دا سياقتى. كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ شەكپەنىنەن شىققان ەلدەردىڭ ءال-ازىر دامىعاندارى بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەر. ولار بىرنەشە رەت پرەزيدەنتتەرىن اۋىستىرىپ ۇلگەردى. سايلاۋ جۇيەسى ارقىلى. گرۋزيا مەن قىرعىزستان دا ءبىراز ىلگەرلەۋشىلىك بولدى. توڭكەرىس جاساسا دا، بۇل ەلدەر دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى قوعامدىق ومىرگە ەنگىزە وتىرىپ، تۇتاس ەلدىك ماقساتتارىن ايقىنداۋعا تىرىسىپ ءجۇر. ۋكراينا... بىتەۋ جارا. ءبىراق ءتۇپتىڭ تۇبىندە ولار داڭعىل جولعا شىعادى. ءقازىردىڭ وزىندە وزدەرى سۇيەنگەن تۇلعالارى بار، ءادىل سايلاۋ وتكىزۋگە قاۋقارلى، جەمقورلىقپەن كۇرەستى شىنايى تۇردە جۇرگىزە الادى. تەك رەسەي، قازاقستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان، بەلورۋسسيا سەكىلدى ازداعان ەلدەردە بۇرىنعى سەڭ سول كۇيى تۇر... بۇلار تونىن بىرنەشە رەت اۋىستىرىپ، «وق وتپەيتىن» توتاليتارلىق جۇيە جاساپ ۇلگەردى.
[caption id="attachment_12906" align="alignright" width="513"]
ءبىر كەزدەرى وسىلاي تۇرۋشى ەدى توپتاسىپ...[/caption]
«اقجولدان» كەيىن...
بىزدە وپپوزيسيا بولعان سياقتى ەدى. 2000 جىلداردىڭ باسىنداعى جاقيانوۆ، ءابليازوۆ باستاعان توپتىڭ ۇدەرىسى، ونىڭ الدىنداعى اكەجان قاجىگەلدين بۇلىگى، سەرىكبولسىن ءابدىلدين مىرزانىڭ سان جىلدىق تاباندى كۇرەسى – ءبارى وپپوزيسيانىڭ بەلگىلى ءبىر دارەجەدە قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتتى. ودان بەرىرەكتە «اقجول» پارتياسى جەمىستى ەڭبەك ەتتى. 2004 جىلى وتكەن پارلامەنتتىك سايلاۋ ناۋقانى ءالى ەسىمىزدە. بيلىك بۇل پارتيا سەركەلەرىنەن كادىمگىدەي جۇرەكسىنەتىن. التىنبەك سارسەنبايەۆ، وراز جاندوسوۆ، ءاليحان بايمەنوۆ، بولات ابىلوۆتەرگە بيلىكتەگى بيىك مىنبەرىن تاستاپ جارماحان تۇياقباي قوسىلعان. ءدال وسى كەزدە قوعام قايراتكەرى زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ تە ۇيىندە جۇمىسسىز جاتقان. ونىڭ اتىشۋلى مالىمدەمەلەرى رەزونانس تۋدىردى. بيلىكتى دە، وپپوزيسيا وكىلدەرىن دە اياعان جوق. جارالى ارىستان سەكىلدى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن سىناپ، بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي سويىپ سالدى. كوپ وتپەي جۇمباق جاعدايدا كوز جۇمدى.
التىنبەك سارسەنبايەۆتىڭ دا تاعدىرى قاندىقولداردان ءۇزىلدى. سودان بەرى وپپوزيسيا ەس جيا العان جوق. شەتەلگە باس ساۋعالاعان مۇحتار ءابليازوۆ الىستا ءجۇرىپ، الدەنەشە رەت «كەك الۋعا» تىرىسقانىمەن، ونىسىنان تۇك شىققان جوق.، ءقازىر فرانسيا تۇرمەسىندە وتىر. رەسەيگە ەكستراداسيالانۋى مۇمكىن. ودان ارعى تاعدىرى تىم بۇلىڭعىر.
وپپوزيسيا دەۋگە لايىق كىم بار؟
...سوندا وپپوزيسيا دەۋگە لايىق كىم بار؟ اۋزىمىزعا الدىمەن جارماحان تۇياقباي ىلىنەدى. ءوزى دە « بۇگىندە ءبىر عانا وپپوزيسيالىق پارتيا بار: ول – جسدپ»، - دەپتى. بيلىك وكىلدەرىمەن بايلانىسى تىم تەرەڭ تامىر جايعان بۇل سەركەنىڭ وپپوزيسيا كۇشەيەر تۇستا ءماجىلىس سپيكەرلىگىنەن باس تارتىپ، بىردەن قارسى جاعاعا ءوتۋى سول كەزدىڭ وزىندە كوپ ادامعا كۇدىك ۇيالاتقان ەدى. 2005 جىلى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىسىپ، ەلدى دۇرلىكتىرگەنى جادىمىزدا قالىپتى. ماڭىنا «ناعىز اقجولدىڭ» تىزگىن ۇستارلارىن جيناپ، اشىق مالىمدەمەلەرىن، ويلى پىكىرلەرىن ورتاعا سالا وتىرىپ، ءوزىنىڭ بۇگىنگى بيلىككە شىنىمەن دە وكپەلى ەكەنىن سەزدىرۋگە تىرىسقان جارماحان مىرزانىڭ ءبىر ءسات ەلدىڭ سەنىمىنە ازدا بولسا كىرگەنىن جاسىرۋعا كەلمەس. وپپوزيسيالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جارماحان تۇياقبايدىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ، ودان ەلگە جانى اشيتىن سۇيكىمدى وبراز جاساۋعا قانشا تىرىسقانىمەن، ءبارىبىر ناقتى ناتيجەگە قول جەتكىزە العان جوق. وزىمەن قاناتتاس سايلاۋعا تۇسكەن تاعى ءبىر «وپپوزيسيا وكىلى» ءاليحان بايمەنوۆ ەكەۋى ءوزارا ىرىڭ-جىرىڭ بولۋدان ارىعا ۇزاي المادى. ارنايى ۇيىمداستىرىلعان دەباتتا جارماحان تۇياقبايدان گورى، ءاليحان بايمەنوۆتىڭ سوزدەرى الدەقايدا سەنىمدى ءارى وتكىرلەۋ شىقتى. ونسىزدا از داۋىس بەرۋشىلەردى ەكىگە جارىپ، اقىرى جەڭىلگەندەرىن مويىندادى. بايمەنوۆتەن كوپ داۋىس العاندارىنا ءماز بولعاندارىن دا جاسىرعان جوق...
سول جاكەڭ، جارماحان تۇياقباي سودان بەرى جىلىنا ءبىر رەت، وندا دا ساياسي ناۋقاندار كەزىندە عانا ەل كوزىنە ءتۇسىپ، بىردەڭەلەر ايتقانسيدى. ارادا 10 شاقتى جىل ءوتتى. جارماحان تۇياقباي بىرنەشە پارتيا قۇرىپ («ناعىز اقجولدان» سوڭ «ازات» پارتياسىنا باس سۇعىپ، كەيىن جسدپ پارتياسىنا يەلىك ەتتى)، بىرنەشە قوزعالىستاردىڭ جەتەكشىسى اتاندى. قاعاز جۇزىندە ءارى باسپا ءسوز ءماسليحاتى ارقىلى عانا «ءونىمدى جۇمىس» اتقاردى. اندا-ساندا مۇباراك ءجۇزىن تەلەارنالاردان كورىپ قالعانىمىز بولماسا، شىن مانىندە نە اتقارىپ جاتقانىن ەل تۇگىل، وزدەرى دە ۇمىتىپ كەتتى.
جسدپ-نى ەل ۇمىتقالى قاشان؟
وتكەن جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسپەيتىنىن مالىمدەدى. «مۇنداي سايلاۋدىڭ نەمەن اياقتالارىن بىلەمىز. ناتيجەسى ايقىن دۇنيەگە قاتىسىپ، باس اۋىرتۋ ويىمدا جوق» دەگەن ساياساتكەر كۇنى كەشە ەگەر پارلامەنت سايلاۋى وتەتىن بولسا، قاتىسۋعا دايىن ەكەندىگىن ايتىپ قالدى. بيىلعى ويى قالايدا قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋ، ەگەر ورايى كەلسە، ءوز وكىلدەرىن پارلامەنتكە وتكىزۋ.
«ازاتتىق» سايتىنا بەرگەن سۇحباتىندا جارماحان تۇياقباي مىرزا پارلامەنتتىك سايلاۋ وتكىزۋ – مەملەكەتتىك ەرمەككە اينالدى دەگەن سىڭايداعى پىكىرىن ءبىلدىردى. بىزدىڭشە، بيلىككە عانا ەمەس، «وپپوزيسيا وكىلدەرىنە» دە سايلاۋعا قاتىسۋ ەرمەككە اينالعانداي. ايتپەسە، بۇگىنگى وپپوزيسيادا سايلاۋعا تۇسەرلىك قاۋقار بار ما؟ جوق. جارماحان تۇياقبايدىڭ جسدپ-سىندا ەل بىلەتىن وزىنەن باسقا ەشكىم كورىنبەيدى. ال باسى بىرىگە قوياتىنداي وپپوزيسيا دەرلىكتەي تاعى دا ەشكىم، ەشقانداي توپ كورىنبەيدى. ەندەشە، جارماحان تۇياقباي مىرزانىڭ سايلاۋعا قاتىسقىسى كەلەتىن سەبەبى نەدە؟
برىنشىدەن، جارماحان تۇياقبايدىڭ اينالاسىنا بىرىگەتىندەي تەگەۋىرىندى توپ كوزگە شالىنبايدى. ءامىرجان قوسانوۆ، تولەگەن جۇكەيەۆ، وراز جاندوسوۆتار ءوز تىرلىكتەرىمەن وزدەرى اۋرە. ءار تاراپتا ءجۇر. ال وتكىر دە وزەكتى ويلارىمەن كوزگە تۇسكەن ساياساتتانۋشىلار ايدوس سارىم، راسۋل جۇمالى، دوسىم ساتبايەۆ سەكىلدى ازاماتتاردىڭ باسىن بىرىكتىرۋگە جسدپ قاۋقارسىز. ولار بۇل سايلاۋدى سىرتتاي باقىلايدى. بىر-بىرىنە سەنىسۋدەن، سەنۋدەن قالعان.
ەكىنشىدەن، قوعامدىق ورتادا بەدەلى بار مۇحتار شاحانوۆ، امانگەلدى ايتالى سەكىلدى ات توبەلىندەي تۇلعالارمەن دە جارماحان تۇياقبايدىڭ باسى ءبىر قازانعا سىيا قويمايدى. ولاردىڭ ءوزى كوزقاراستارىمەن دە، پىكىر الشاقتىعىمەن دە بىر-بىرىنە جۋىقتاي قويمايتىن جاندار.
ۇشىنشىدەن، جارماحان مىرزانىڭ توبىن قولدايتىن سايلاۋشىلار مۇلدەم جوق. وعان سوڭعى ونشاقتى جىل بويعى بۇيىعى تىرلىگى، باسپاسوزدەردەن كورىنبەي كەتۋى، ناقتى جۇمىس اتقارماۋى، بەلسەندىلىگىنىڭ تومەندىگى، قولىندا ءوزىنىڭ جۇمىسىن دارىپتەيتىن ەشقانداي باق-تىڭ بولماۋى، ماڭىنا وزىمەن دەڭگەيلەس بەلگىلى تۇلعالاردىڭ بولماۋى سايلاۋدان داۋىس الا المايتىندىعىنا كەپىلدىك بەرەدى. از ۋاقىت ىشىندە ەلدى وزىنە قاراتىپ، سايلاۋشىلاردى توپىرلاتىپ سوڭىنا ەرتەرلىك قۋاتى جوق بولا تۇرا، مۇنداي سايلاۋعا قاتىسۋدان جالىقپايتىنىنا تاڭعالماي تۇرا المايمىز.
سونىمەن، جارماحان تۇياقبايدىڭ دا، وپپوزيسيانىڭ دا دارمەنى شامالى. ولار الدا-جالدا پارلامەنتكە ءوتىپ جاتسا دا، تاڭىرقاۋعا بولمايدى. كوز ءۇشىن دە، ءسوز ءۇشىن دە بيلىك ساراپشىلارى بىرەن-ساران ورىن بەرۋى ابدەن مۇمكىن.
بىزدەگى وپپوزيسيانىڭ ەڭ باستى كەمشىلىگى – وزدەرىنىڭ الدىن وراپ كەتەتىن بيلىكتى وتىرىك جامانداۋ، سول ارقىلى ۇپاي جيناعىسى كەلۋدەن وزگە ەشتەڭە ەمەس. ۇنەمى بيلىكتەن قىسىم كورۋشى، ولاردان جاپا شەگۋشىلەردىڭ وبرازىن سومداۋمەن كەلەدى. بۇلار وزدەرىنىڭ وسى تىرلىكتەرىنەن جالىقپايتىنىنا تاڭدانباۋ مۇمكىن ەمەس. بەس جىل ەمەس، ون جىل بويى جالعان وپپوزيسيانىڭ ءرولىن سومداۋ كىمگە كەرەك بولدى ەكەن؟! ەگەر بيلىكتىڭ تاپسىرماسى بولسا، وتە ءساتسىز جوبا، ءساتسىز سەناريي. حالىق تا اقىماق ەمەس...
بىزدىڭشە، كىم نە دەسە دە، بايمەنوۆ اقىل تاپتى. قاۋقارسىز بايبالامنان ەرتەرەك قۇتىلىپ، ءوزىنىڭ شەشىمىن قابىلدادى.
ال شىن وپپوزيسيا ءقازىر جوق. التىنبەكپەن بىرگە ىدىراپ، توز-توزى شىققان. ولاردىڭ ورنىن باسارلىق ال-دارمەنى بار توپ جوق، جاستار شاشىراپ، ءار توپتىڭ سوڭىندا ءجۇر. الەۋمەتتىك جەلىدە باتىرسىنعانداردىڭ كوبى «قاعاز جولبارىستار». بيلىك ءوز دەگەندەرىنە جەتتى. ەندى وپپوزيسيا شىعار بولسا، ءىرى كلانداردىڭ تارتىسى كەزىندە عانا كوزىمىزگە تۇسەر. ولاردان نە قايىر؟ ولار قارجى مەن مىنبەر ءۇشىن تالاسار... ول كۇندى دە كورەرمىز. ءبىراق سورلاسا، حالىق سورلايدى... سونى ۇمىتپاعان ابزال.
باسقا پارتيا بار ما؟
بۇرىنعى «اقجول» ەمەس، بۇگىنگى «اقجول» «نۇر وتاننىڭ» شاعىن كوشىرمەسى. ولاردىڭ دەپۋتاتتىق كورپۋسى 4 جىل ىشىندە ەلدىڭ ەسىندە قالاتىنداي ەشقانداي مالىمدەمە جاساي العان جوق. بيزنەسمەندەردىڭ مۇددەسىن قولدايمىز دەگەنى بولماسا، ناقتى كىمدەردىڭ، قانداي بيزنەس وكىلدەرىنىڭ جۇمىسىنا سەپتەسىپ، بيۋروكراتيالىق ويىندارعا توسقاۋىل بولعاندارىن دا وقىمادىق، كورمەدىك. ودان گورى كاسىپكەرلەر پالاتاسى اۋقىمدىراق جۇمىس اتقاردى.
كوممۋنيستىك پارتيانىڭ كورەشەگى ءالى دە بار سەكىلدى. ءىلىنىپ-سالىنىپ، ولار دا قاتاردان قالامۋعا تىرىسادى. بارى دا، جوعى دا ماعىناسىز...
«اۋىل» پارتياسى سوڭعى ۋاقىتتا بەلسەنە باستادى. ولاردان وپپوزيسيالىق باعىتتى كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىراق ماجىلىسكە وتكەن جاعدايدا «نۇر وتانمەن» بىرىگىپ، اۋىلدىڭ ماسەلەسىنە سەپتەسە السا، بۇدان قوعام ۇتپاسا، ۇتىلمايدى. ءبىر جىلدارى «اۋىل جىلى» دەگەن ناۋقان بولىپ ەدى. ميللياردتاعان قارجى جەلگە ۇشىپ، ازداپ كوشەلەر جاسالىپ، اۋىل ءۇيىنىڭ شارباقتارى بويالعان... «اۋىل» پارتياسى ەندى ناقتى جوسپار قۇرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋى، ەل اۋقاتىنىڭ جاقسارۋىنا كومەكتەسە السا، قانەكي. ويتكەنى، بۇل سايلاۋدان وزگە جاڭالىق كۇتۋدىڭ كەرەگى جوق.
