جانرلىق سيپاتى جاعىنان الۋان مازمۇنعا يە قازاق ءانى مەن كۇيى تالايدى تاڭعالدىرىپ، ءتانتى ەتىپ كەلەدى. دالا كلاسسيكالىق اندەرىن شىرقاپ جۇرگەن جاپون قىزى ميدزۋكي ناكامۋري «قازاق حالىق مۋزىكاسى وزگەشە رەڭكە يە» دەيدى. حالىق اندەرىنىڭ ىشىندە قۇرىلىمى كۇردەلى، دياپازونى كەڭ ءداستۇرلى كاسىبي اندەرمەن پارا-پار كەلەتىن رومانستىق ۇلگىدەگى «اقباقاي» ءانى ميدزۋكيدىڭ سۇيىكتى ءانى ەكەن. «قازاقشا ءان ايت دەپ قولقا سالعان جەردە وسى ءاندى ايتىپ بەرەمىن. «اقباقاي» ءانى قازاق مادەنيەتىنە دەگەن ماحابباتىمدى وياتتى» دەيدى ول. ميدزۋكي 1993 جىلى جاپونيانىڭ يباراكي پرەفەكتۋراسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول ءقازىر سۋكۋبا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتى. El.kz تالانتتى قىز ميدزۋكي ناكامۋرامەن بولعان شاعىن سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى.
– ميدزۋكي، سىزبەن اڭگىمەلەسۋ مۇمكىندىگى تۋعانى ءۇشىن قۋانىشتىمىن. ءبىز ءسىزدىڭ حالىق ءانى «اقباقاي» ءانىن ورىنداعانىڭىزدى كوردىك. تاڭداۋىڭىز نەلىكتەن وسى انگە تۇسكەنىن بىلۋگە اسىعىپ وتىرمىز.
– لەبىزىڭىزگە كوپ راحمەت. بالا كەزىمنەن شەت تىلىندەگى اندەردى ورىنداعاندى ۇناتامىن. قاتەلەسپەسەم، 17-18 جاسىمدا بولۋ كەرەك، قازاقشا ءاندى العاش رەت تىڭدادىم. ول حالىق ءانى «اقباقاي» ەدى، ەرەكشە ۇنادى. ودان بولەك «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قاماجاي»، «قۇسني-قورلان»، «اق جايناق»، «ارىس جاعاسىندا» سياقتى ءبىرتالاي اندەردى جاتقا بىلەمىن. ءوزىڭىز بايقاپ وتىرعانداي، قازاق تىلىندەگى رەپەرتۋارىم باي. سىزدەردىڭ كوركەم تىلدەرىڭىزدى دىبىستاۋدا عالامتوردىڭ كوپ پايداسى تيەدى. سۇراسام، قازاقستاندىق دوستارىم دا ايتىپ بەرەدى عوي. ءبىراق، مەنىڭ ءبىر قىزىق ادەتىم بار: ءارقاشان جۋىناتىن بولمەدە ءان ايتامىن. داۋىس جاڭعىرىعىمەن ەرەكشە ەستىلەدى. ءسويتىپ دوستارىمدى تاڭعالدىرعىم كەلەدى.
– ميدزۋكي، ءسىزدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازبالارىڭىزدى قاراپ وتىرىپ، ورتا ازيا مادەنيەتى قىزىقتىراتىنىن بايقادىم. جالپى، قازاق مادەنيەتى ءسىزدى نەسىمەن باۋرادى؟
– مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمدە قازاقستاننىڭ تمد ۇيىمىنا مۇشە ەكەنىن، بايقوڭىر عارىش ايلاعى ورنالاسقان ەل ەكەنىن عانا بىلەتىنمىن. قازاق اندەرىن العاش تىڭداعانىمدا، قازاقستاننىڭ تاڭعاجايىپ ءان مەن كۇيدىڭ وتانى ەكەنىن ءتۇسىندىم. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ، سۋكۋبا ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم. ۋنيۆەرسيتەتتە تمد ەلدەرىنەن كەلگەن ستۋدەنتتەر، ماگيسترانتتار كوپ. ولارمەن دوستاسىپ، 1 كۋرستان باستاپ ورىس ءتىلىن ۇيرەندىم. قازاقستاندىق دوستارىممەن بىرگە ءان ايتتىق، بيلەدىك. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق تاعامى – ەتتى دە استىق. قازاقتار – وتە قوناقجاي، اشىق حالىق. ولارمەن ارالاسۋ وڭاي جانە جاقسى اسەر قالدىرادى. وسى سەبەپتى دە قازاق حالقىن، ءداستۇرىن، مادەنيەتىن جاقسى كورەمىن.
– ال قازاقستان انشىلەرىنەن كىمدى تىڭدايسىز؟
–ەسترادا، حالىق ءانى، پوپسا جانرىنداعى بارلىق اندەردى عالامتور ارقىلى تىڭداپ جۇرەمىن. ال انشىلەردەن قايرات نۇرتاس پەن كەشYOU توبىنىڭ اندەرى ۇنايدى.
– ءوزىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى. جاپونيانىڭ قاي جەرىندە تۋىپ، ءوستىڭىز؟
– تولىق ەسىمىم – ميدزۋكي الەكساندرا، فاميليام – ناكامۋرا. «ميدزۋ-كي» (瑞希) «جاڭا ءۇمىت» دەگەن ماعىنانى بىلدىرسە، الەكساندرا – اجەمنىڭ قويعان ەسىمى. 1993 جىلى جاپونيانىڭ يباراكي پرەفەكتۋراسىندا دۇنيەگە كەلدىم. ءقازىر سۋكۋبا ۋنيۆەرسيتەتىندە ماگيستراتۋرادا «لينگۆيستيكا جانە ورتالىق ازيا بويىنشا ايماقتانۋ» ماماندىعىندا وقيمىن. بىرنەشە جىلدان بەرى ورتا ازياداعى ءتىل ساياساتى، ونىڭ ىشىندە تاتار ءتىلىنىڭ جاعدايى تۋرالى زەرتتەپ كەلەمىن. ءقازىر وسى ۋنيۆەرسيتەتتە باكالاۆرداعى ورىس ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلى ساباقتارىنا كومەكشى بولىپ جۇمىس ىستەيمىن (اعل. teaching assistant، TA). ۋنيۆەرسيتەتتەگى عىلىمي جۇمىستارىمدى جالعاستىرا بەرەمىن. قۇدايىم ماعان ۇلكەن عالىم بولۋدى بۇيىرتسىن دەپ تىلەيمىن.
– اجەڭىز تاتار قىزى ەكەندىگى قىزىقتىرىپ وتىر. اتاڭىزبەن قالاي تانىسقان؟ اجەڭىزدىڭ ءومىر تاريحى، ءومىر جولى تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى.
– مەنىڭ اجەم 1930 جىلى جاپونيانىڭ پورتتى قالاسى يوكوگامادا تۋعان. ارعى اتالارى باشقۇرتستاننان. رەسەيدەگى ريەۆوليۋسيا كەزىندە ولار يمميگرانت رەتىندە حاربين (مانچجۋريا) ارقىلى جاپونياعا ءوتىپ، وسىندا قونىس تەپكەن. اجەم شاعىن كافەدە جۇمىس ىستەپ كۇن كورىپتى. ارا-تۇرا ورىس تىلىنەن ساباق بەرىپ تە ازىن-اۋلىق تابىس تاپقان. ول كەزدە جاپونيادا شەتەلدىكتەرگە ءومىر ءسۇرۋ وڭاي ەمەس-تۇعىن. ءبىراق اجەمنىڭ ءتۇرى جاپون قىزدارىنا ۇقسايتىن ەدى. وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا، وسى كافەنىڭ قاسىندا مەنىڭ اتامنىڭ ءوفيسى بولعان. ول كەزدە ەكەۋى دە قىلشىلداعان جاس ادەمى قىز-جىگىت ەدى. ەكەۋى وسىلايشا تانىسىپ، وتباسىن قۇرادى.
– ماماندىعىڭىز الەۋمەتتىك ءتىل باعىتى بولسا، بىرنەشە ءتىل بىلەتىن شىعارسىز؟ ءان ايتۋدان باسقا ونەرىڭىز بار ما؟
– مەن جاپون، اعىلشىن، ورىس، تاتار جانە وزبەك تىلدەرىن جاقسى بىلەمىن. سونىمەن بىرگە، باشقۇرت، قازاق، ۇيعىر، تۇرىك، تاجىك تىلدەرىن دە جاقسى تۇسىنەمىن. ءقازىر جۇڭگو، كارىس، پارسى تىلدەرىنە قىزىعىپ ءجۇرمىن. بۇرىن مەكتەپ كەزىندە ۇيرەنگەنمىن، قولدانباعان سوڭ، ۇمىتىپ قالىپپىن. جالپى، بالا كەزىمنەن ءتىل ۇيرەنۋگە قۇمار بولدىم. مەنىڭ ارمانىم – ۇلتتىق كيىم كيىپ، دومبىرامەن ءان ايتۋ. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمىندەگى ورنەكتەر وتە ادەمى.
– كەيبىر عالىمدار جاپون مەن قازاق حالقىنىڭ تۋىستىعى 90 پايىزعا جۋىق دەپ ايتىپ جاتاتىنىن ءجيى ەستيمىن. بۇل تۇرعىدا نە ويلايسىز؟
– بۇل مالىمەتتىڭ قانشالىقتى راس-وتىرىك ەكەنىن بىلمەيمىن. شىندىققا جاناسپايتىن ءسوز سياقتى. ءبىراق، شىن مانىسىندە ءتۇرى جاپوندىقتاردان اۋمايتىن قازاقستاندىق دوستارىم كوپ. ارينە، ءسالت-داستۇر ەرەكشەلىگى جاعىنان ۇقساس تۇسىمىز بارشىلىق.
– جاپونيا – ءبىرۇلتتى مەملەكەت. سىزدەردە جاپون قىزدارىنىڭ وزگە ۇلتقا تۇرمىسقا شىعۋىنا قالاي قارايدى؟ مىسالى، بىزدە، قازاقستاندا ۇلتارالىق نەكەگە قارسىلىق باسىم.
– بۇل ەندى اكە-شەشەنىڭ كوزقاراسىنا تىكەلەي بايلانىستى نارسە. جاپونيانىڭ كەي كونسەرۆاتيۆتى اۋىلدارىندا ۇل-قىزدارىنىڭ وزگە ۇلتقا تۇرمىسقا شىعۋىنا قارسىلىق بىلدىرەدى. مىسالى، جاپونيادا جەرگىلىكتى كارىستەر كوپ. ءبىراق ۇلكەندەر بالالارىنىڭ كارىستەرمەن نەكەگە تۇرۋىنا رۇقسات بەرمەي جاتادى. سالىستىرمالى تۇردە سىزدەردەگى تاجىكتەر مەن وزبەكتەردىڭ جاعدايىنا كەلەدى. ءوز باسىم ادامداردى ۇلتىنا، دىنىنە قاراپ بولمەيمىن. مەن تۇرمىستامىن، سۇيگەن ادامىم – جاپون جىگىتى.
– جاپون حالقىنىڭ ۇلتتىق-مادەني بەت-بەينەسى سىپايى، كىشىپەيىل حالىق رەتىندە تانىلعان. ونىڭ سىرى نەدە دەپ ويلايسىز؟
– بىزدە ۇلكەندى سىيلاۋ، شاي ءىشۋ مەرەكەسى، وزگەلەرگە كومەكتەسۋ سياقتى جالپى مادەنيەت قالىپتاسقان. ءدال ءقازىر سىزگە شاي ءىشىپ وتىرىپ جاۋاپ قايتارىپ وتىرمىن. ءبىز شاي ىشكەندى وتە جاقسى كورەمىز. جاپونيا دەسە بىردەن سۋشي، گەيشا، سامۋراي، انيمە، حاراكيري ەلەستەيدى. بۇلاردان بولەك، جاپون سۋرەت ونەرى، جاز فەستيۆالى، ۇلتتىق كيىم سياقتى ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمىز كوپ. مىسالى، ءتۇرلى جانر مەن ءستيلدى قامتىعان جاپون سۋرەت ونەرىندە تابيعات مىنەزى باسىم كەلەدى. دزەمون داۋىرىنەن باستالعان دەيتىن ءمۇسىن ونەرى تۋرالى دا ۇزاق ايتۋعا بولادى.
– قازاقستانعا كەلۋ ويىڭىزدا بار ما؟
– جاڭا ايتقانىمداي، قازاقستاندىق دوستارىم وتە كوپ. جالپى، قازاق پەن جاپون حالقىنىڭ ۇقساس تۇسى – ۇياڭدىق. «ماعان مىناۋ كەرەك! مەن مىنانى ىستەگىم كەلەدى!» دەپ دابىل قاعۋ بىزگە ءتان مىنەز ەمەس. ءبىراق، جاپون قىزى رەتىندە مەن نە قالاسام، سونى ىستەيتىن وتە اشىق مىنەزدى اداممىن. بارىمەن ارالاسامىن، بيلەيمىن، ءان ايتامىن. قازاقستان – وتە قوناقجاي ەل. قازاقستان – ەۋرازيا كىندىگى. بۇيىرسا، كەلەسى جىلى قازاقستانعا بارۋدى ويلاپ ءجۇرمىن.
– ميدزۋكي، ۋاقىت ءبولىپ، سۇحباتتاسقانىڭىزعا كوپ راحمەت!
سۇحباتتاسقان ايا ءومىرتاي، EL.KZ
