ازاماتتىق قوعامدى شىنايى كۇشكە اينالدىراتىن قۇرالداردىڭ ءبىرى – قوعامدىق كەڭەستەر. سوڭعى جىلدارى ولاردىڭ ماڭىزى ارتىپ، جەرگىلىكتى بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى ارالىق دانەكەر رەتىندەگى ءرولى ايقىنىراق كورىنە باستادى.

2023 جىلى ەنگىزىلگەن تيپتىك ەرەجەلەرگە جاسالعان تۇزەتۋلەر بۇل كەڭەستەردىڭ مارتەبەسىن وزگەرتتى دەۋگە بولادى. بۇرىنعىداي قاعازعا تولى حاتتامالارمەن، فورمالدى تالقىلاۋلارمەن شەكتەلمەي، ناقتى قوعامدىق باقىلاۋ تەتىكتەرىنە قاراي قادام جاسالدى. ۇسىنىم بەرۋدىڭ ءتارتىبى، ەسەپتىلىك فورماتى، مەملەكەتتىك ورگان مەن كەڭەس اراسىنداعى كەرى بايلانىستىڭ جاڭا تاسىلدەرى – ءبارى دە «تىڭدايمىز» دەگەن جاي سوزدەن «تىڭدادىق جانە ورىندادىق» دەگەن مادەنيەتكە قاراي بەيىمدەۋدى كوزدەپ وتىر.

قوعامدىق كەڭەستەردىڭ قۇرامى ءار ايماقتا ءارتۇرلى. ءبىر جەردە جەرگىلىكتى بەلسەندىلەردىڭ، ارداگەرلەردىڭ، كاسىپكەرلەردىڭ داۋىسى باسىم بولسا، باسقا وڭىرلەردە جاستار مەن الەۋمەتتىك سالا ماماندارى كوبىرەك تارتىلعان. بۇل الۋان تۇرلىلىك قوعامنىڭ بەينەسىن كورسەتەدى.

ءبىراق نەگىزگى ماسەلە – سول قۇقىقتىق نورمالاردى ومىرگە دايەكتى ەنگىزۋ. كەڭەسكە مۇشە بولۋ ءۇشىن تەك اتى عانا بار بەلسەندىلىك ەمەس، ناقتى تاجىريبە، قوعامعا پايداسىن تيگىزەتىن ارەكەت كەرەك. ەگەر كەڭەسكە كىرگەن ازامات شىن مانىندە حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعاي الماسا، ەرەجەنىڭ جاڭارعانى دا بوس سوزگە اينالۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا جاڭا تۇزەتۋلەردىڭ تاعدىرى وسى كەڭەستەردىڭ ساپالى جۇمىسىنا بايلانىستى.

ماسەلەن، رەسەي مەن شىعىس ەۋروپا ەلدەرىندەگى قوعامدىق كەڭەستەردىڭ تاجىريبەسى ءجيى مىسالعا الىنادى. ولارداعى ەڭ ۇلكەن ساباق – تەك كەڭەس بەرۋشى ورگان بولىپ قالماۋ، ناقتى شەشىم قابىلداۋعا ىقپال ەتۋ. ەگەر ۇسىنىس ايتىلىپ، ءبىراق ورىندالماسا، حالىقتىڭ سەنىمى ازايادى. قازاقستانداعى تۇزەتۋلەردىڭ باستى ارتىقشىلىعى دا وسى تۇستا – ۇسىنىستاردى تىركەۋدىڭ، ولاردىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋدىڭ زاڭدى فورماتى بار. ياعني، مەملەكەتتىك ورگان «تىڭدادىق» دەپ قانا قويماي، «نە ىستەدىك، قالاي جۇزەگە اسىردىق» دەگەن ەسەپ بەرۋگە مىندەتتەلەدى. بۇل مادەنيەت ءالى قالىپتاسۋ ۇستىندە، ءبىراق العاشقى قادام جاسالدى.

ازاماتتىق قوعام ءۇشىن مۇنداي وزگەرىستەردىڭ ساياسي ءمانى دە زور. بۇل بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى سەنىمگە اسەر ەتەدى. ەگەر كەڭەس ارقىلى حالىقتىڭ ماسەلەسى شەشىلسە، ول سەنىمدى كۇشەيتەدى. ال سەنىم كۇشەيگەن جەردە ساياسي تۇراقتىلىق تا نىعايادى. مىسالى، قالاداعى ينفراقۇرىلىم پروبلەماسى – جول، جارىق، قوعامدىق كولىك سەكىلدى ماسەلەلەردى كەڭەستە كوتەرىپ، ونىڭ ناتيجەسىن تۇرعىندار كورسە، ەرتەڭگى كۇنى ولاردىڭ بيلىككە كوزقاراسى دا وزگەرەدى. كەرىسىنشە، كەڭەس فورمالدى جۇمىس ىستەسە، بۇل كەرىسىنشە حالىقتىڭ نارازىلىعىن كۇشەيتەدى.

جاڭا نورمالاردىڭ تاعى ءبىر ماڭىزى – ەسەپتىلىكتىڭ ارتۋى. بۇرىنعىداي جىلىنا ءبىر رەت جينالىپ، فورمالدى قۇجات قابىلداۋمەن شەكتەلۋ ەندى جارامايدى. ءاربىر ۇسىنىستىڭ ورىندالۋى، ءاربىر قابىلدانعان شەشىمنىڭ جۇزەگە اسۋى جايلى اقپارات جاريالانىپ، حالىققا قولجەتىمدى بولۋى ءتيىس. بۇل اشىقتىق تەك قانا اكىمدىكتىڭ ەمەس، كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ دە جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرادى.

قوعامدىق كەڭەستەردىڭ ءرولى وسىلايشا كەڭەيگەن سايىن، ولار ازاماتتىق قوعامنىڭ جاڭا مەكتەبىنە اينالىپ كەلەدى. مۇندا بەلسەندىلەر ساياساتتى، قۇقىقتى، قارجىنى ءتۇسىنۋدى ۇيرەنەدى. بۇل بولاشاقتا جاڭا بۋىن كوشباسشىلاردىڭ شىعۋىنا جول اشادى. ال كوشباسشىسى بار قوعام – ەشقاشان ءۇنسىز وتىرمايدى.

قوعامدىق كەڭەستەردىڭ جۇمىسىنا جاسالعان تۇزەتۋلەر – فورمالدى جۇيەدەن شىنايى قوعامدىق باقىلاۋعا كوشۋ ارەكەتى. بۇل ارەكەتتىڭ تاعدىرى ءار ايماقتاعى كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ ادالدىعىنا، بەلسەندىلىگىنە جانە قوعامنىڭ قولداۋىنا بايلانىستى. ەگەر وسى ءۇش فاكتور ۇيلەسسە، وندا كەڭەستەر جەرگىلىكتى ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ قۋاتتى قۇرالىنا اينالادى. ال ول ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرەدى.