ارينە، بۇل ماقالانى ەرتە باستان جازۋعا دا بولار ەدى. «بىلتىرعى جىلى قايدان قالدىڭدار؟» دەسەڭىز، ەش رەنجىمەيمىز. ساۋالىڭىز ورىندى. تۇسىنەمىز. بۇل ماسەلە ءالى دە وزەكتىلىگىن جويعان جوق، ءبىراق. نەگە؟ ءسوزىمىزدى دالەلدەپ بەرۋگە تىرىسالىق.
كۇنى كەشە كورمەنىڭ باسقارما ءتوراعاسى احمەجان ەسىموۆ بارلىق وبلىس اكىمدەرىنىڭ ورىنباسارلارىن جيناپ شۇعىل جيىن وتكىزدى. كورمەنى ناسيحاتتاۋ كوڭىلدەن شىقپاي وتىرعانىن ايتتى.
جازعانىمىز وتىرىك بولماسىن. ەسىموۆتىڭ سوزىنەن مىسال كەلتىرە كەتەلىك.
«ەكسپو-نىڭ ەلگە تيگىزەر پايداسى، ەكونوميكالىق تابىسى، جالپى، قازاقستانعا بەرەرى جايىندا حالىققا دۇرىس اقپارات جەتكىزۋ كەرەك، مىرزالار. كورمەنى ناسيحاتتاۋ بيلەت ساتۋمەن عانا شەكتەلمەيدى. شارانىڭ شىن مانىندەگى ەلگە قاجەتتىلىگىن ناقتى مىسالدارمەن دالەلدەسەك، جۇرتتىڭ شىنايى قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرامىز»
دەدى ول.
دۇرىس ايتادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن بيلىكتىڭ تاراپىنان حالىق كورمەنى ءوز ەركىمەن تاماشالاۋعا كەلەتىندەي نە جاسالىندى؟ نە اتقارىلدى؟ بۇل الەم جۇرتىنا دا قاتىستى. ءدۇيىم دۇنيە بىزدە ەكسپو وتەتىنىن ەستىدى مە؟ ەسىموۆتىڭ ايتپاعى دا وسى شىعار. كىم، كىم باسقارما ءتوراعاسى كورمەگە كىمنىڭ كەلىپ، كىمنىڭ كەتەتىنىن جاقسى ءبىلىپ وتىرعان بولار.
انىعى، ءالى دە كەش ەمەس. ەكسپو-نى جارنامالاۋعا، ناسيحاتتاۋعا ءالى دە ۇلگەرەمىز. بۇل ءۇشىن اقشا ەمەس، ادام كۇشىنە سەنۋ كەرەك.
ەكسپو-عا تۋريست كەلە مە؟
ارينە، كەلەدى. از با، كوپ پە؟ از بولماس ءۇشىن ولاردىڭ قۇشتارلىعىن وياتۋ ماڭىزدى. «بولاشاق ەنەرگياسى» تاقىرىبىندا الەمنىڭ قانداي جەتىستىگى بارىن، نە جاسالىپ جاتقانىن كورۋگە ۇمتىلسا جامان ەمەس قوي.
ايتالىق، كورمەنى ناسيحاتتاۋدا ديماشتىڭ مۇمكىندىگىن نەگە پايدالانباسقا؟ كۇللى قىتايدى تابىندىرعان ديماش ەكسپو-عا جۇڭگو تۋريستەرىن جۇزدەپ، مىڭداپ تارتسا ۇتىلماسىمىز انىق قوي.
وسىعان بايلانىستى ءبىز جۇڭگو ەلشىلىگىنە وسىدان ەكى اپتا بۇرىن ساۋال جىبەرگەنبىز. بۇدان بۇرىن كورمەگە 350 مىڭ جۇڭگو كەلەدى دەگەن اقپارات تاراعان. وسىنىڭ انىق-قانىعىن بىلگىمىز كەلگەن.گازەتىمىزدىڭ ساۋالىنا كەلگەن جاۋاپتا بىلاي دەلىنگەن ەكەن.
– قىتايلىق تۋريستەر ەكسپو-عا ۇلكەن توپ بولىپ كەلەدى. ءبىراق، ولاردىڭ ناقتى سانى تۋرالى ەشتەڭە ايتا المايمىز. قىتايلىق تۋريستەردى كورمەگە شاقىرۋ، ودان بۇرىن ولاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ ءۇشىن ستيمۋل قاجەت. تۋريستىك وپەراتورلار وسى جاعىنان ىسكە جۇمىلىپ جاتىر، – دەلىنگەن ەكەن جاۋاپتا.
بۇل اراداعى ستيمۋل دەگەن نە؟ ارينە، ديماش. قازاقستاننىڭ تابيعاتى مەن كورىكتى جەرلەرى، تاريحي ورىندارى تۋرالى جۇڭگو تۋريستەرى بىلمەۋى مۇمكىن.
ءبىراق، ديماشتى بىلەدى. ولاردىڭ كوكەيىندە «ديماش قايدا ەلدە تۋدى، قاي ەلدە ءوستى....بىلسە عوي، كورسە عوي» دەگەن قىزىعۋشىلىق ويانسا ەندەشە ەكسپو-نى دا اينالىپ وتپەيدى.
انىعى، ديماش ءبىزدى جۇڭگو فوبياسىنان ارىلتتى. جۇڭگو كورەرمەنىنىڭ ونەردى سۇيەتىنىن، تالانتتى باعالايتىنىن بىلدىك. دەمەك، ولار ديماشتىڭ «ەكسپو-عا كەلىڭىزدەر، كورمەنى تاماشالاڭىزدار!» دەگەن ۇسىنىسىن دا جەرگە تاستاماۋى كەرەك.
ەسىموۆ وسىنى ايتقىسى كەلگەن شىعار...
«بيلەتتى مەن الىپ بەرەمىن...»
وسى ماقالانى جازۋ ۇستىندە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى حابارلاستى.
وڭىردەگى بيزنەسمەننىڭ ءبىرى راحىم تاڭىربەرگەنوۆ 2 ملن. تەڭگەگە ەكسپو بيلەتتەرىن ساتىپ الىپتى. ارينە، وزىنە ەمەس، ەلگە. تاڭىربەرگەنوۆتى تانىمايمىز. جاڭالىقتى جاريالاعانىمىز سول سىنعا قالدىق. «2 ملن. تەڭگەنى باسقا ىسكە جۇمساسا، قايىرىلىمدىلىققا باعىتتاسا نە ەتەر ەدى» دەدى جۇرت. دۇرىس ايتادى، سولاي جاساۋىنا دا بولار ەدى. جۇرتتىڭ سىنىنا قالعان كاسىپكەرگە تەلەفون شالۋعا تۋرا كەلدى. بيلەت كىمگە، نەگە الىپ بەردى؟ بۇل ۇپاي جيناۋدىڭ امالى؟
«جوق. بۇل جاسقا جەتكەندە ماعان مۇنىڭ قاجەتى شامالى. ءوز باسىم ەكسپو-2017» كورمەسىنە ءاربىر ازامات اتسالىسۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى بۇل وتە ماڭىزدى شارا. ەلىمىزگە الەمنىڭ 100-دەن استام مەملەكەتىنەن قوناقتار كەلگەلى وتىر. سوندىقتان وسىنداي اۋقىمى زور شارادان وڭتۇستىكقازاقستاندىقتار دا سىرت قالماۋى ءتيىس دەپ ويلاپ، بۇگىن ءوز قاراجاتىما 500 بيلەت ساتىپ الىپ وتىرمىن.
بۇل بيلەتتەردى تۇرمىسى تومەن وتباسىلار مەن مۇگەدەكتەرگە جانە دە ارداگەرلەرگە سىيلىق رەتىندە ۇسىنامىن. سونىمەن قاتار، جاز ايىندا كورمەگە بارۋ ءۇشىن ارنايى اۆتوبۋستار ۇيىمداستىرىپ، تۇركىستاندىقتاردى ءوز ەسەبىمنەن استاناعا اپارىپ قايتامىن»، –
– دەدى راحىم تاڭىربەرگەنوۆ.
تۇسىنە بىلگەن ادامعا بۇل دا قايىرلىمدىلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى شىعار. كورمەنى كورگىسى كەلەتىن الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلارعا بيلەت الىپ بەرگەننەن قانداي استار ىزدەۋىمىز قاجەت؟ انىعى، الگى كاسىپكەر باسقا دا بيزنەسمەندەرگە ۇلگى بولسا، ۇتىلماس ەدىك. مۇندايدا «مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەرگە ەكسپو بيلەتتەرىن العىزىپ جاتىر" دەگەن اڭگىمەلەر دە ساپ تىيىلار ما ەدى...
رياننا كەلسىن بە؟ كەلسىن...
ءبىزدىڭ وقىرمان تالعامپاز عوي. سىنشىل. سولاي بولعانى دۇرىس تا شىعار. سولاي بولسا دا ايتايىق .بىلەسىز بە، بۇدان بۇرىن ەكسپو-نىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا الەمگە ايگىلى پوپ-جۇلدىز رياننا كەلەدى دەگەن اقپار تاراعان. كەيىن سىبىس بولىپ شىقتى.
بۇعان قاتىستى پىكىر بىلدىرگەن مادەنيەت ءمينيسترى ءانشىنىڭ شاراعا شاقىرتۋ العانىن ەستىمەگەنىن ايتتى. ەندى قاراڭىز، رياننانىڭ كەلگەنىنەن، ءان سالىپ كەتكەنىنەن قازاقستان ۇتىلار ما ەدى؟
ەكسپو قازاقستاندىق ەمەس، حالىقارالىق كورمە. ال حالىقارالىق شارالارعا الەمدىك دەڭدەيدەگى جۇلدىزدى شاقىرتۋ بۇرىننان بار تاجىريبە. ءيا، شاشىلۋ شىعار. ءيا، داراقىلىق بولىپ كورىنەر. ءبىراق، ءوز ەلىڭدە ءوتىپ جاتقان اۋقىمدى شارانى شارتاراپقا تانىتۋدىڭ جالعىز جولى وسى ءقازىر.
فۋتبول الاماندارىن الىپ قاراڭىز، ايتالىق. الەم چەمپيوناتتارىن، ەۋروپا بىرىنشىلىگىن. ەكسپو-نى وتكىزۋگە ءبىز بۇدان كەم شاشىلعان جوقپىز عوي. ال ونىڭ قايتارىمى بولۋى ءۇشىن جارناماسى دا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە شوۋعا جاقىن بولۋى كەرەك پە ەدى.
سول سياقتى «گولوۆكيننىڭ كەزدەسۋى ءوتسىن بە؟ ءوتسىن...» دەۋگە ابدەن نەگىز بار. مۇنىڭ بارلىعىنا ەكسپو سەبەپشى بولسا كورمەنىڭ داڭقى دا، داقپىرتى دا ءدۇيىم دۇنيەنىڭ ەسىندە قالۋى ءتيىس.
ىلگەرىدە ەسىموۆتىڭ ءسوزىن مىسالعا كەلتىرگەنبىز. «ەكسپو-نىڭ ەلگە تيگىزەر پايداسى، ەكونوميكالىق تابىسى، جالپى، قازاقستانعا بەرەرى جايىندا حالىققا دۇرىس اقپارات جەتكىزۋ كەرەك» دەگەن ول. ءبىراق، بۇل ءۇشىن نە ىستەلىندى؟ حالىققا قانداي اقپارات جەتتى؟
ەكسپو-نىڭ ەكونوميكالىق تابىسى تۋرالى نە ايتىلدى؟ نە ايتىلىپ جاتىر؟ بيلىك ارىز، سويلەپ سەمىز شىقتى ما؟ بۇل تۋرالى الداعى ۋاقىتتا ەگجەي-تەگجەيلى جازاتىن بولامىز.
دايىنداعان، دۋمان بىقاي
