Árıne, bul maqalany erte bastan jazýǵa da bolar edi. «Byltyrǵy jyly qaıdan qaldyńdar?» deseńiz, esh renjimeımiz. Saýalyńyz oryndy. Túsinemiz. Bul másele áli de ózektiligin joıǵan joq, biraq. Nege? Sózimizdi dáleldep berýge tyrysalyq.
Kúni keshe kórmeniń basqarma tóraǵasy Ahmejan Esimov barlyq oblys ákimderiniń orynbasarlaryn jınap shuǵyl jıyn ótkizdi. Kórmeni nasıhattaý kóńilden shyqpaı otyrǵanyn aıtty.
Jazǵanymyz ótirik bolmasyn. Esimovtiń sózinen mysal keltire ketelik.
«EKSPO-nyń elge tıgizer paıdasy, ekonomıkalyq tabysy, jalpy, Qazaqstanǵa bereri jaıynda halyqqa durys aqparat jetkizý kerek, myrzalar. Kórmeni nasıhattaý bılet satýmen ǵana shektelmeıdi. Sharanyń shyn mánindegi elge qajettiligin naqty mysaldarmen dáleldesek, jurttyń shynaıy qyzyǵýshylyǵyn týdyramyz»
dedi ol.
Durys aıtady. Osy ýaqytqa deıin bıliktiń tarapynan halyq kórmeni óz erkimen tamashalaýǵa keletindeı ne jasalyndy? Ne atqaryldy? Bul álem jurtyna da qatysty. Dúıim dúnıe bizde EKSPO ótetinin estidi me? Esimovtyń aıtpaǵy da osy shyǵar. Kim, kim basqarma tóraǵasy kórmege kimniń kelip, kimniń ketetinin jaqsy bilip otyrǵan bolar.
Anyǵy, áli de kesh emes. EKSPO-ny jarnamalaýǵa, nasıhattaýǵa áli de úlgeremiz. Bul úshin aqsha emes, adam kúshine sený kerek.
EKSPO-ǵa TÝRIS KELE ME?
Árıne, keledi. Az ba, kóp pe? Az bolmas úshin olardyń qushtarlyǵyn oıatý mańyzdy. «Bolashaq energıasy» taqyrybynda álemniń qandaı jetistigi baryn, ne jasalyp jatqanyn kórýge umtylsa jaman emes qoı.
Aıtalyq, kórmeni nasıhattaýda Dımashtyń múmkindigin nege paıdalanbasqa? Kúlli Qytaıdy tabyndyrǵan Dımash EKSPO-ǵa qytaı týrıserin júzdep, myńdap tartsa utylmasymyz anyq qoı.
Osyǵan baılanysty biz Qytaı elshiligine osydan eki apta buryn saýal jibergenbiz. Budan buryn kórmege 350 myń qytaı keledi degen aqparat taraǵan. Osynyń anyq-qanyǵyn bilgimiz kelgen.Gazetimizdiń saýalyna kelgen jaýapta bylaı delingen eken.
– Qytaılyq týrıser EKSPO-ǵa úlken top bolyp keledi. Biraq, olardyń naqty sany týraly eshteńe aıta almaımyz. Qytaılyq týrıserdi kórmege shaqyrý, odan buryn olardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý úshin stımýl qajet. Týrısik operatorlar osy jaǵynan iske jumylyp jatyr, – delingen eken jaýapta.
Bul aradaǵy stımýl degen ne? Árıne, Dımash. Qazaqstannyń tabıǵaty men kórikti jerleri, tarıhı oryndary týraly Qytaı týrıseri bilmeýi múmkin.
Biraq, Dımashty biledi. Olardyń kókeıinde «Dımash qaıda elde týdy, qaı elde ósti....bilse ǵoı, kórse ǵoı» degen qyzyǵýshylyq oıansa endeshe EKSPO-ny da aınalyp ótpeıdi.
Anyǵy, Dımash bizdi Qytaı fobıasynan aryltty. Qytaı kórermeniniń ónerdi súıetinin, talantty baǵalaıtynyn bildik. Demek, olar Dımashtyń «EKSPO-ǵa kelińizder, kórmeni tamashalańyzdar!» degen usynysyn da jerge tastamaýy kerek.
Esimov osyny aıtqysy kelgen shyǵar...
«BILETTİ MEN ALYP BEREMİN...»
Osy maqalany jazý ústinde Ońtústik Qazaqstan oblysynyń baspasóz qyzmeti habarlasty.
Óńirdegi bıznesmenniń biri Rahym Táńirbergenov 2 mln. teńgege EKSPO bıletterin satyp alypty. Árıne, ózine emes, elge. Táńirbergenovti tanymaımyz. Jańalyqty jarıalaǵanymyz sol synǵa qaldyq. «2 mln. teńgeni basqa iske jumsasa, qaıyrylymdylyqqa baǵyttasa ne eter edi» dedi jurt. Durys aıtady, solaı jasaýyna da bolar edi. Jurttyń synyna qalǵan kásipkerge telefon shalýǵa týra keldi. Bılet kimge, nege alyp berdi? Bul upaı jınaýdyń amaly?
«Joq. Bul jasqa jetkende maǵan munyń qajeti shamaly. Óz basym EKSPO-2017» kórmesine árbir azamat atsalysýy tıis dep esepteımin. Óıtkeni bul óte mańyzdy shara. Elimizge álemniń 100-den astam memleketinen qonaqtar kelgeli otyr. Sondyqtan osyndaı aýqymy zor sharadan ońtústikqazaqstandyqtar da syrt qalmaýy tıis dep oılap, búgin óz qarajatyma 500 bılet satyp alyp otyrmyn.
Bul bıletterdi turmysy tómen otbasylar men múgedekterge jáne de ardagerlerge syılyq retinde usynamyn. Sonymen qatar, jaz aıynda kórmege barý úshin arnaıy avtobýstar uıymdastyryp, túrkistandyqtardy óz esebimnen Astanaǵa aparyp qaıtamyn», –
– dedi Rahym Táńirbergenov.
Túsine bilgen adamǵa bul da qaıyrlymdylyqtyń bir túri shyǵar. Kórmeni kórgisi keletin áleýmettik jaǵdaıy tómen otbasylarǵa bılet alyp bergennen qandaı astar izdeýimiz qajet? Anyǵy, álgi kásipker basqa da bıznesmenderge úlgi bolsa, utylmas edik. Mundaıda «muǵalimder men dárigerlerge EKSPO bıletterin alǵyzyp jatyr" degen áńgimeler de sap tyıylar ma edi...
RIANNA KELSİN BE? KELSİN...
Bizdiń oqyrman talǵampaz ǵoı. Synshyl. Solaı bolǵany durys ta shyǵar. Solaı bolsa da aıtaıyq .Bilesiz be, budan buryn EKSPO-nyń ashylý saltanatyna álemge áıgili pop-juldyz Rıanna keledi degen aqpar taraǵan. Keıin sybys bolyp shyqty.
Buǵan qatysty pikir bildirgen Mádenıet mınıstri ánshiniń sharaǵa shaqyrtý alǵanyn estimegenin aıtty. Endi qarańyz, Rıannanyń kelgeninen, án salyp ketkeninen Qazaqstan utylar ma edi?
EKSPO qazaqstandyq emes, halyqaralyq kórme. Al halyqaralyq sharalarǵa álemdik deńdeıdegi juldyzdy shaqyrtý burynnan bar tájirıbe. Iá, shashylý shyǵar. Iá, daraqylyq bolyp kóriner. Biraq, óz elińde ótip jatqan aýqymdy sharany shartarapqa tanytýdyń jalǵyz joly osy qazir.
Fýtbol alamandaryn alyp qarańyz, aıtalyq. Álem chempıonattaryn, Eýropa birinshiligin. EKSPO-ny ótkizýge biz budan kem shashylǵan joqpyz ǵoı. Al onyń qaıtarymy bolýy úshin jarnamasy da belgili bir deńgeıde shoýǵa jaqyn bolýy kerek pe edi.
Sol sıaqty «Golovkınniń kezdesýi ótsin be? Ótsin...» deýge ábden negiz bar. Munyń barlyǵyna EKSPO sebepshi bolsa kórmeniń dańqy da, daqpyrty da dúıim dúnıeniń esinde qalýy tıis.
İlgeride Esimovtiń sózin mysalǵa keltirgenbiz. «EKSPO-nyń elge tıgizer paıdasy, ekonomıkalyq tabysy, jalpy, Qazaqstanǵa bereri jaıynda halyqqa durys aqparat jetkizý kerek» degen ol. Biraq, bul úshin ne istelindi? Halyqqa qandaı aqparat jetti?
EKSPO-nyń ekonomıkalyq tabysy týraly ne aıtyldy? Ne aıtylyp jatyr? Bılik aryz, sóılep semiz shyqty ma? Bul týraly aldaǵy ýaqytta egjeı-tegjeıli jazatyn bolamyz.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
