قوڭىر كۇز جاقىنداعاندا بيلىك باسىندا اۋىس-تۇيىستەردىڭ ورىن الۋى ءبىز ءۇشىن زاڭدى قۇبىلىسقا اينالدى. ءبىراق جازدىڭ سوڭعى ايىندا ق ر قورعانىس ءمينيسترى ساكەن جانۇزاقوۆتىڭ ورنىنا ديپلومات، قاۋىپسىزدىك سالاسىنىڭ مامانى نۇرلان ەرمەكبايەۆتىڭ تاعايىندالۋى جۇرتتى ەلەڭ ەتكىزگەنى انىق.    

كۇنى كەشە عانا قازاقستاننىڭ ءدىن سالاسىندا قوردالانعان ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان ارنايى زاڭ قابىلداپ، جاۋاپتى مينيسترلىكتى قۇرۋعا مۇرىندىق بولعان ەرمەكبايەۆتىڭ بۇرىنعى جۇمىس ورنى – قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى قىزمەتىنەن قورعانىس مينيسترلىگىنە اۋىسىپ كەلۋىندە قانداي سىر بار؟ وسى ماسەلەنى ساراپتاساق. 

 

ءۇش ەكس-پرەمەردىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولۋى...

توقسانىنشى جىلدارى ەلىمىزدىڭ قورعانىس مينيسترلىگىن ساعادات نۇرماعامبەتوۆ، مۇحتار التىنبايەۆ، ءسات توقپاقبايەۆ سىندى تازا اسكەري ماماندار باسقاردى. سول كەزدە بيلىك ەل ىشىندەگى ەكونوميكالىق قيىندىقتاردى  شەشۋ كەزىندە قورعانىس مينيسترلىگىنە ساياسي رەڭك بەرىپ، سالماعىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىگى بولمادى. وسى ارالىقتا اسكەري جويعىش ۇشاقتاردىڭ داۋى قورعانىس سالاسىنا جۇيەلى وزگەرىستەردىڭ كەرەك ەكەنىن كورسەتىپ بەرگەندەي بولعان ەدى.

وزگەرىس كوپ كۇتتىرگەن جوق. دانيال احمەتوۆ پەن يمانعالي تاسماعامبەتوۆ سىندى ازاماتتاردىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالۋى، رەسمي اقوردانىڭ اسكەري سالاعا باسا كوڭىل ءبولىپ، بۇل سالانىڭ ساياسي سالماعىن ارتتىرۋدىڭ باسى بولدى.

قازاقستاندا ساياسات ساحناسىندا وزىندىك ورنى بار فيگۋرا قانداي دا ءبىر ۆەدومستۆونى باسقارسا، سول سالانىڭ جىلدار بويى جيناقتالعان ماسەلەلەرى شەشىمىن تاۋىپ، ەتەك-جەڭى جينالىپ قالاتىنى بەلگىلى.

ايتالىق، كەزىندە مۇحتار التىنبايەۆ پەن ءسات توقپاقبايەۆ قورعانىس ءمينيسترى بولعان ساتتە ەلىمىزدەگى اسكەريلەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى، باسپانا ماسەلەسى قوعامدىق ورتادا ءجيى ءسوز بولۋشى ەدى.

ال يمانعالي تاسماعامبەتوۆ قورعانىس ءمينيسترى بولىپ قىزمەتكە كىرىسكەننەن كەيىن ساربازداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى بىرتىندەپ شەشىلىپ، اسكەري قىزمەتتە ءجۇرىپ باسپانالى بولۋدىڭ جۇيەسى قالىپتاستى.



وسىلايشا، قورعانىس سالاسىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋدە ازاماتتىق ساياسي تۇلعانىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانۋ ءوزىن اقتاعان تاجىريبە بولدى دەسەك بولادى.

جالپى، دانيال احمەتوۆ پەن يمانعالي تاسماعامبەتوۆتەن كەيىن سەرىك احمەتوۆ تە ەلىمىزدىڭ قورعانىس سالاسىن تىزگىندەدى. ۇكىمەت باسقارعان ءۇش پرەمەردىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالىپ، ساياسي مانسابىن جالعاستىرۋى «قورعانىس ءمينيسترى» لاۋازىمىنىڭ ساياسي سالماعىن وسىرە تۇسكەنى ءسوزسىز.

ال كاسىبي اسكەري مامان ساكەن جانۇزاقوۆتىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولعان جىلدارى اسكەري سالا ءبىرشاما بوساڭسىدى. بۇعان ەكس-مينيستر سەرىك احمەتوۆتىڭ جەمقورلىق بويىنشا ءىستى بولۋى دا قورعانىس سالاسىنا ءوز سالقىنىن تيگىزگەنى جاسىرىن ەمەس.

سونىمەن قاتار ءدال وسى ساكەن جانۇزاقوۆتىڭ كەزىندە ق ر قورعانىس جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىنىڭ قۇرىلۋى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ءباسىن ءبىرشاما تومەندەتتى دەسەك بولادى.

ويتكەنى ەلىمىزدەگى قورعانىس سالاسىنا قارايتىن كاسىپورىنداردىڭ ءبىرازى اتالعان مينيسترلىكتىڭ قۇرامىنا ءوتىپ، اسكەريلەر تازا ءوز شارۋاسىمەن قالعان بولاتىن.

جالپى، ەلباسىنىڭ قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ءبىراز مىندەتىن ق ر قورعانىس جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىنە ەنشىلەپ بەرۋىندە، قورعانىس مينيسترلىگىندەگى ءبىرقاتار جەمقورلىق ارەكەتتەردىڭ ورىن الۋى سەبەپشى بولۋى مۇمكىن.

بۇدان باسقا، الەمگە عارىش ايلاعى بار ەل رەتىندە تانىلعان قازاقستاننىڭ عارىش سالاسىنا قاتىستى ىستەردىڭ باس-اياعىن جيناقتاپ، جەكە ۆەدومستۆو ەتىپ قۇرۋ دا ماڭىزى زور ءىس بولعانى بەلگىلى.

 

ەرمەكبايەۆ نە ىستەدى؟

ەندىگى قورعانىس مينيسترلىگىندە ديپلومات نۇرلان ەرمەكبايەۆ اتقاراتىن نەندەي ءىس قالدى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى.

ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، نۇرلان ەرمەكبايەۆ پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باپتاپ، ءار سالاداعى وزەكتى ماسەلەلەردى رەتتەۋگە دايىنداعان «داعدارىستىق مەنەدجەرلەرىنىڭ» ءبىرى ەكەنى بەلگىلى.

ءبىزدىڭ بۇلاي ويلاۋىمىزعا كۇنى كەشە عانا ەرمەكبايەۆتىڭ بۇرىنعى ازاماتتىق قوعام ءدىن ىستەرى جونىندەگى مينيسترلىكتى باسقارىپ، از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەل ۋشىققان ءدىني ماسەلەلەردى ءوز ارناسىنا تۇسىرگەنىنەن انىق بايقاۋعا بولادى.

ءيا، ەل ىشىندە شيىرشىق اتقان ءدىني ماسەلەنى رەتتەۋ ءىسى ەرمەكبايەۆ ءۇشىن وڭايعا تۇسكەن جوق.

بۇل رەتتە ونىڭ «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ، ءدىن سالاسىندا قوردالانعان ءبىراز دۇنيەلەردى قۇقىقتىق ارناعا تۇسىرگەنىن باعالاۋعا بولادى.

ءقازاقتىلدى قاۋىم قىزۋ تالقىلاعان زاڭدى دايىنداۋدا ەرمەكبايەۆ قاراپايىم حالىقپەن، سونىڭ ىشىندە ءقازاقتىلدى قاۋىممەن تىكەلەي جۇمىس ىستەپ، ماڭىزدى ىس-تاجىريبە جينادى.

 

پرەزيدەنت نە دەدى؟

مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەرمەكبايەۆتى ق ر قورعانىس ءمينيسترى ەتىپ تاعايىنداعاندا الەمدەگى گەوساياسي جاعدايلاردى باستى نازاردا ۇستاعانىن العا تارتتى.

ءوز كەزەگىندە  پرەزيدەنت: «سوڭعى جىلدارى قارۋلى كۇشتەردى دامىتۋ ىسىندە كوپتەگەن جۇمىستار  اتقارىلدى. ءبىرقاتار ماڭىزدى ستراتەگيالىق قۇجاتتار قابىلداندى، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ستراتەگياسى، ق ر اسكەري دوكتريناسى، قارۋلى كۇشتەردى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى جانە قورعانىس سالاسىنا قاتىستى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر بار» دەپ اتاپ كورسەتتى.

سونىمەن قاتار نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سۋ جاڭا قورعانىس ءمينيسترىنىڭ كەزىندە جۇڭگو مەن وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرىندە ەلشى، مينيستر جانە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە ەكى مارتە حاتشى بولىپ، ساياسات ساحناسىندا ابدەن سۇرلەنگەن بىلىكتى مامان ەكەنىن دە ايتتى.

 

نە كۇتىپ تۇر؟

قازىرگى دامىعان زاماندا قارۋلى كۇشتەردى اسكەري مامانداردىڭ باسقارۋى شارت ەمەس. قايتا گەوساياسي جاعدايلاردى جەتىك بىلەتىن تۇلعالاردىڭ قورعانىس سالاسىن تىزگىندەۋى ءتۇرلى سىن-قاتەرلەردىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنى بەلگىلى.

وسى تۇرعىدان الىپ قاراساق، ەرمەكبايەۆتىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالۋىندا ساياسي-لوگيكالىق نەگىز بار. جۇڭگو، اعىلشىن ءتىلىن جەتىك بىلەتىن جاڭا مينيستر قاۋىپسىزدىك جانە ديپلوماتيا سالاسىنداعى مول ىس-تاجىريبەسىن پايدالانىپ، قازاقستاننىڭ قورعانىستىق قابىلەتىن نىعايتۋعا بار كۇش-جىگەرىن جۇمساۋى كەرەك.

ونىڭ ۇستىنە، ىرگەدەگى كورشىمىز رەسەيدىڭ سيرياداعى اسكەري ءىس-قيمىلى، سونىمەن قاتار قىرىمدى اننەكسيالاپ الۋى، دونباسس پەن لۋگانسكىدەگى بۇلىكشىلەردىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركۋى قازاقستاننىڭ ەتەك-جەڭىن جيىپ وتىرۋىنا نەگىز بولعانى ءسوزسىز.

بىزدىڭشە، نۇرلان ەرمەكبايەۆ ق ر قورعانىس ءمينيسترى قىزمەتىندە ماڭىزدى ءۇش ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە جۇمىس ىستەۋى مۇمكىن. ءبىرىنشى كەزەكتە، ول رەسمي استانانىڭ سيرياداعى داعدارىستى بەيبىت جولىمەن شەشۋگە بارىنشا اتسالىساتىنى انىق.

ەسىڭىزدە بولسا، رەسەي بيلىگى باشار اساد رەجيمىن ساقتاپ قالۋعا بەل بۋىپ، بىلەك سىبانا كىرىسكەندە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارتى ۇيىمىنا مۇشە ەلدەرى اراسىندا بىتىمگەرشىلىك كۇشتەرىن قۇرىپ، سيرياداعى اسكەري كونفرونتاسياعا تارۋعا ۇمتىلدى.

ال قازاقستان ءۇشىن سيرياداعى اسكەري قاقتىعىسقا ارالاسۋدىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق. سوندىقتان قازاقستان بيلىگى قارۋلى قاقتىعىستى بەيبىت جولمەن شەشۋدىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنىپ،  استانادا بىر-بىرىمەن ءدۇرداراز توپتاردىڭ باسىن قوسىپ، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارتى ۇيىمنىڭ تولىققاندى مۇشەسى رەتىندە ءوز مىندەتىنە ادالدىق تانىتتى.

مۇنداي جاعدايدا ۆلاديمير پۋتين بايىرعى وداقتاسى قازاقستاندى بۇل ءىستى رەتتەۋدە سىرت قالدى دەپ ايىپتاي المايتىنى انىق.

بىزدىڭشە، الداعى ۋاقىتتا ەرمەكبايەۆ وسى پوزيسيانى مىقتاپ ۇستانىپ، رەسمي استانانىڭ وزىندىك ۇستانىمىن العا جىلجىتۋعا كۇش سالاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

ەرمەكبايەۆقا «ەرمەك» بولاتىن ەكىنشى ماسەلە – قازاقستان مەن اقش اراسىنداعى ترانزيتتىك ماسەلە.

ەستەرىڭىزگە سالامىز، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا پارلامەنت اۋعانستانداعى جاعدايدى ءبىرقالىپقا كەلتىرۋ ءىسى بويىنشا، اقش-تىڭ قاتىسۋىمەن قازاقستان اۋماعىنان كوممەرسيالىق ترانزيت ارنايى جۇگىن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا زاڭ جوباسىن ماقۇلداعاندا، رەسەيدىڭ ۆلاديمير سولوۆيەۆ باستاعان پروپاگانديستەرى اقش كاسپيي جاعالاۋىندا اسكەري بازا قۇرادى-مىس دەپ جوق جەردەن داۋ كوتەرگەندە، ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى سولوۆيەۆتىڭ بۇلايشا الاڭداۋىنا ەشقانداي نەگىز جوق ەكەنىن مالىمدەگەن بولاتىن.

الداعى ۋاقىتتا ءدال وسىنداي ماسەلە تۋىنداعاندا نۇرلان ەرمەكبايەۆ ايماقتاعى ساياسي جاعدايدى ۋشىقتىرماي، تياناقتى جاۋاپ قايتارۋعا ءارقاشان دايىن بولۋى كەرەك. ۇشىنشىدەن، نۇرلان ەرمەكبايەۆ جۇڭگو، رەسەي جانە ورتالىق ازياداعى قوڭسىلاس ەلدەرمەن قورعانىس سالاسى بويىنشا ىنتىماقتاستىق اياسىن كەڭەيتۋگە كۇش سالاتىنى انىق.

نۇرلان جۇماحان

 

https://www.youtube.com/watch؟v=J6x3354jFz0