بۇل ايدىڭ «راجاب» دەپ اتالۋى دا بەكەر ەمەس. ويتكەنى، «راجاب» ءسوزىنىڭ ءبىر ماعىناسى «ۇلىقتالعان» دەگەندى بىلدىرەدى.
ەندى، ونىڭ قاسيەتتىلىگىنە كەلەر بولساق، قۇران كارىمنىڭ «تاۋبە» سۇرەسىندە بىلاي دەلىنەدى:
«شىن مانىسىندە، اللانىڭ قۇزىرىندا ايلاردىڭ سانى – ون ەكى. جەر مەن كوك جاراتىلعان كۇننەن باستاپ، اللا سولاي بەلگىلەپ قويدى. ونىڭ تورتەۋى – سوعىسۋعا تىيىم سالىنعان ايلار. وسى ايلار ىشىندە وزدەرىڭە زۇلىمدىق ەتپەڭدەر»[1].
(اياتتاعى ءتورت ايدىڭ ءبىرى وسى ەرەجەپ ايى ەكەندىگى ساحيح حاديستە ايتىلعان: ءزۇلقاعدا، ءزۇلحيدجا، مۇحاررام، ەرەجەپ)[1].
ەندىگى جەردە، اتالمىش اياتتاعى «وسى ايلار ىشىندە وزدەرىڭە زۇلىمدىق ەتپەڭدەر» دەگەن جەرىنە ساحابا ابدۋللا يبن ابباس (ر.ا.) بىلاي دەپ تۇسىنىكتەمە بەرەدى:
«ايلاردىڭ بارىندە زۇلىمدىق ەتۋگە بولمايدى. سونىڭ اراسىندا ءتورت ايدى ەرەكشە اتاپ ءوتىپ وتىر. جانە ولاردى «حارام» ايلارى، ياعني، «تىيىم سالىنعان» ايلار ەتتى. وسى ايلارداعى جاسالعان كۇنالار (باسقا ايلارعا قاراعاندا) ۇلكەنىرەك. ال، جاسالعان يگى ىستەر مەن ساۋاپتاردىڭ دارەجەسى (وزگە ايلاردان قاراعاندا) ۇلىعىراق».
(تاباري ءتاپسىرى).
ەندەشە، اياتتاعى قاسيەتتى ءتورت ايدىڭ ءبىرى وسى ەرەجەپ ايى بولسا، ونداعى جاسالعان يگى ىستەردىڭ ساۋابى وزگە ايلارداعىدان كوبىرەك ەكەن. وسىعان وراي، بۇل ايدا بارىنشا عايبات، وسەك-ايان، نامازدى قازا ەتۋ ت.ب. ۇلكەندى-كىشىلى كۇنالاردان بويدى اۋلاق ۇستاپ، ورازا ۇستاۋ، ساداقا بەرۋ، قۇران وقۋ سياقتى ساۋاپتى ىستەرگە كوبىرەك زەيىن قويعان دۇرىس.
ورازا ۇستاۋ
راجاب ايىندا ورىندالاتىن قۇلشىلىق ءتۇرى رەتىندە ورازانى ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. وسى ايدا ۇستالعان ورازانىڭ ساۋابى جايىندا ايتىلعان كوپتەگەن ريۋاياتتار كىتاپتاردا كەلتىرىلگەن. ءبىراق، ولاردىڭ ءبىرازى جالعان حاديستەر كاتەگورياسىنا جاتسا، ءبىرازى «ءالسىز حاديستەر» قاتارىنان ورىن الادى. دەگەنمەن دە، ءالسىز حاديستەردى ساۋاپتى، مۇستاحاب امالداردا پايداعا اسىرۋعا بولاتىندىعىن تىلگە تيەك ەتكەن بەدەلدى حاديسشىلەر بار.
راجاب ايىندا ورازا ۇستاۋ ماسەلەسىنە كەلەر بولساق، ءابۋ ءداۋىدتىڭ حاديستەر جيناعىندا كەلتىرىلگەن ءبىر ريۋاياتتا، جىل بويى ورازا ۇستاعان ادام جايىندا ايتىلادى. ءبىر كۇنى ول پايعامابارىمىزعا كەلگەندە، اللا ەلشىسى وعان: «ءوزىڭدى نەگە قينايسىڭ؟! سابىر ايىن ۇستا (رامازان ايىن). سوسىن ءار ايدا ءبىر كۇن ۇستا» دەدى. ءبىراق الگى كىسى بۇنى قاناعات تۇتپاعاننان سوڭ پايعامبارىمىز: «اي سايىن ەكى كۇن ۇستا» دەيدى. تاعى ارتتىرۋىن سۇرايدى الگى ادام. «ءۇش كۇن ۇستا» دەيدى پايمابارىمىز. جاڭاعى ادام تاعى دا كۇندەردى قوسىپ بەرۋىن سۇرايدى. سوندا اللا ەلشىسى ءۇش ساۋساعىن جۇمىپ: «حارام ايلارىنىڭ كەي كۇندەرىندە اۋىز بەكىت، كەي كۇندەرىندە اش. حارام ايلارىنان كەي كۇندەرىن ۇستاپ، كەي كۇندەرىن اش»[2] - دەي كەلە، وسى حارام ايلارىندا اراسىندا ءۇزىلىس بەرە وتىرىپ ءۇش كۇن قاتارىنان بىرنەشە رەت ۇستاۋىن كەڭەس ەتكەن.
وسىعان وراي، راجاب ايىنىڭ باسىندا ءۇش كۇن، ورتاسىندا ءۇش كۇن جانە سوڭىندا ءۇش كۇن ورازا ۇستاسا بولادى دەسەك قاتەلەسپەسپىز. دالىرەك ايتساق، ءار اپتانىڭ بەيسەنبى، جۇما جانە سەنبى كۇندەرى. بۇلاي دەۋىمنىڭ سەبەبى، ساحابا ءاناس يبن ماليكتەن (ر.ا.) ريۋايات ەتىلگەن ءبىر «ءالسىز حاديستە» بىلاي دەلىنگەن:
«كىمدە-كىم حارام ايلارىنداعى بەيسەنبى، جۇما جانە سەنبى كۇندەرى ورازا ۇستايتىن بولسا، وعان جەتى ءجۇز جىلدىق عيباداتتىڭ ساۋابى جازىلادى»[3]. (ءالسىز حاديس).
وسىعان وراي، راجاب ايىنىڭ باسىندا ءۇش كۇن، ورتاسىندا ءۇش كۇن جانە سوڭىندا ءۇش كۇن ورازا ۇستاسا بولادى دەسەك قاتەلەسپەسپىز. دالىرەك ايتساق، ءار اپتانىڭ بەيسەنبى، جۇما جانە سەنبى كۇندەرى. بۇلاي دەۋىمنىڭ سەبەبى، ساحابا ءاناس يبن ماليكتەن (ر.ا.) ريۋايات ەتىلگەن ءبىر «ءالسىز حاديستە» بىلاي دەلىنگەن:
«كىمدە-كىم حارام ايلارىنداعى بەيسەنبى، جۇما جانە سەنبى كۇندەرى ورازا ۇستايتىن بولسا، وعان جەتى ءجۇز جىلدىق عيباداتتىڭ ساۋابى جازىلادى»[3]. (ءالسىز حاديس).
وزگە دە قۇلشىلىقتار
كۇندىز ورازا ۇستاۋمەن قاتار، تۇنىندە كوبىرەك ءتاحاججۇد نامازىنا تۇرعان جاقسى. جانە قۇران وقىپ، قازا نامازداردى وتەپ، تاسپيحات، زىكىرلەردى ايتىپ، كوپتەپ جارىلقاۋ تىلەگەن دۇرىس. ويتكەنى، حارام ايلارىندا، سونىڭ ىشىندە راجاب ايىندا ورىندالعان يىگىلىكتەرگە، وزگە ايداعىدان گورى كوبىرەك ساۋاپ جازىلاتىندىعى جوعارىداعى ارداقتى ساحابا ابدۋللا يبن ابباستىڭ (ر.ا.) سوزىنەن ۇعىنۋ قيىن ەمەس.
اللا تاعالا وسى ايدا جاساعان قۇلشىلىقتارىمىزدى قابىل ەتىپ، و دۇنيە، بۇ دۇنيەدە ءجۇزىمىزدى جارىق ەتكەي!
ءۋا احيرۋ ءداۋانا ءانيل حامدۋ ليللاھي راببيل ءالامين.
ەسكەرتۋ: راجاب ايىندا ورازا ۇستايتىن كىسى كۇندەلىكتى ناماز كەستەسىن نەگىزگە الادى. دالىرەك ايتقاندا: تاڭ نامازى كىرگەن ۋاقىت - اۋىز بەكىتۋ ۋاقىتى بولماق. سول ۋاقىتقا دەيىن سارەسى ءىشىلىپ بولۋى كەرەك. ال، اقشام نامازىنىڭ كىرگەن ۋاقىتى - اۋىز اشار ۋاقىتىنىڭ كىرگەنىن بىلدىرەدى. اۋىز بەكىتەردە وقىلاتىن ارنايى دۇعاسى جوق. ماڭىزدىسى - نيەت. كۇنى بويى ەش ءنار تاتپاستان اللا ريزالىعى ءۇشىن ورازا ۇستاۋعا ىشتەي دىتتەپ، نيەت بىلدىرسەڭىز بولعانى. اۋىز اشاردا قازاقشالاپ تىلەك تىلەپ، قالاعان نارسەڭىزدى جاراتۋشىدان سۇراساڭىز بولادى.
