قازاقستاندا كاسىپكەرلەردى قولداۋعا ارنالعان ءتۇرلى باعدارلاما بار. ءتىپتى، كاسىپكەرلەر اياققا تۇرىپ الۋى ءۇشىن قايتارىمسىز گرانتتار دا بەرىلەدى. قازاقستاندىق كاسىپكەرلەرگە قولداۋ جان-جاقتى جۇرگىزىلۋدە دەپ نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى. كەرەكە دەسەڭىز، ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ تا وتاندىق كاسىپكەرلەرمەن ءجيى كەزدەسىپ تۇرادى. پرەزيدەنت جولداۋىندا دا كاسىپكەرلەرگە قاتىستى ناقتى تاپسىرما بەرىلىپ، ولاردىڭ وتاندىق ەكونوميكاداعى ورنى اتالىپ وتەدى. مىسالى مەملەكەت باسشىسى ءبىز ەكونوميكانىڭ ءوسىمىن كەمىندە 6-7 پايىزعا جەتكىزۋىمىز كەرەگىن، ول ءۇشىن بيزنەستىڭ جەكە باستامالارىنا بارىنشا قولداۋ كورسەتۋ قاجەت ەكەنىن اتاپ وتكەن بولاتىن.

«ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماسەلەسىنە توقتالعىم كەلەدى. سوڭعى جىلدارى قابىلدانعان شارالاردىڭ ارقاسىندا شاعىن جانە ءىرى بيزنەس تۇراقتى دامي باستادى. الايدا ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋ قارقىنى ءالى دە باسەڭ. جاڭا ەكونوميكالىق ۇلگىگە كوشۋ ءۇشىن ونى «قولمەن كوتەرۋگە» تۋرا كەلەدى. ەڭ الدىمەن، ورتا بيزنەستىڭ دامۋىن تەجەپ تۇرعان كەدەرگىلەردى جويۋ قاجەت. ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ باسىم بولىگى ابدەن دامىعان كەزدە بولشەكتەنىپ كەتەدى. ويتكەنى، ولارعا شاعىن بيزنەس دەڭگەيىندە قالعان الدەقايدا «قولايلى». ۇكىمەت شاعىن بيزنەستى ءوزارا بىرىگىپ، ءىرى كاسىپ يەلەرى بولۋعا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋى كەرەك. ەلىمىزدىڭ نارىعىندا بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جاتقان تابىستى ورتا كاسىپورىندار كوپ ەمەس. ولارعا قولداۋ كورسەتۋ قاجەت. مۇنداي كاسىپورىنداردىڭ ءارقايسىسىنا قاتىستى ناقتى جوسپار ازىرلەۋ كەرەك. سول ارقىلى ولاردىڭ ءوندىرىس قابىلەتىن ارتتىرىپ، ءونىم كولەمىن ەكى-ۇش ەسە كوبەيتۋ قاجەت. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» جانە «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» باعدارلامالارىن بىرىكتىرگەن ءجون. ونى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى قولدايتىن كەشەندى باعدارلاماعا اينالدىرۋ كەرەك»، – دەگەن بولاتىن پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا.

ەلىمىزدە شاعىن كاسىبىن دوڭگەلەتىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءبىرى – الماتى وبلىسىنىڭ تۋماسى ارمان الپىسبايەۆ. جاسى نەبارى 21-دەگى ازامات جيھاز كاسىبىمەن اينالىسىپ، تابىس تاۋىپ وتىر. جاس كاسىپكەر ءناپاقاسىن تاۋىپ وتىرعان ەڭبەگى مەن كاسىپتىك جولى جايلى باياندادى.

– ەڭ الدىمەن ءوزىڭىز جايلى قىسقاشا ايتا كەتسەڭىز. قاي ءوڭىردىڭ تۋماسىسىز؟

– جاسىم 21-دە. الماتى وبلىسى، قاراساي اۋدانى، كولاششى اۋىلىندا تۇرامىن. جوعارى وقۋ ورنىن وقىپ جۇرگەن كەزىمدە كاسىپكە تولىق بەت بۇرامىن دەپ شەشتىم. بارلىق ۋاقىتىمدى كاسىپكە ارنايمىن دەپ جوعارى وقۋ ورنىن 1 كۋرستا تاستاپ كەتكەنمىن.

– كاسىپ سالاسىندا جۇرگەنىڭىزگە كوپ بولدى ما؟ كاسىپكەرلىككە جالپى قالاي كەلدىڭىز؟

– ⁠18 جاسىمنان باستاپ كاسىپپەن اينالىسىپ باستادىم. باستاپقىدا ونلاين دۇكەن اشىپ كوردىم. ول كەزدە ويىنشىق، اياق كيىم، كيىم سەكىلدى زاتتاردى ساتا باستادىم. ارتىنشا كاسىپكەرلىك ءبىلىم ىزدەنە كەلە ورتاشا چەگى جوعارى سالامەن اينالىسۋعا شەشىم قابىلدادىم. وسىلايشا جيھاز سالاسىنا بەت بۇرىپ، باستاپ كەتتىم.

– ءوز كاسىبىڭىز جايلى ايتا كەتسەڭىز؟

– جيھاز سالاسىن باستاعانىما 2 جىل ۋاقىت بولدى. قازىرگى تاڭدا دايىن ءوندىرىس ورىندارىمەن كوتەرمە باعادا الىپ ساتۋعا كەلىسىپ، جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىز. قازاقستان بويىنشا ونلاين ساۋدا جاسايمىز.

– ەڭ العاش كاسىپتى قولعا الىپ، باستاعان كەزدە قانداي دا ءبىر قيىندىقتار بولدى ما؟

– ⁠باستاپقى كەزدە، ارينە، قيىندىقتار بولدى. ەڭ الدىمەن، بىلىكتىلىكتىڭ جەتىسپەۋى. ەكىنشىدەن، ساپالى ءوندىرىس ورىندارىن تابۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر جۇمىس بولاتىن. ولاردى تاۋىپ قانا قويماي، ءوندىرىس ورىندارىمەن كەلىسە ءبىلۋ دە ءبىرشاما ەڭبەك پەن ۋاقىتتى تالاپ ەتەدى.

ۇشىنشىدەن، بىزگە قازاقستاننىڭ ءتۇرلى قالاسىنان تاپسىرىس ءتۇسىپ تۇرادى. سوندىقتان باسقا قالاداعى كليەنتتەرىمىزگە جيھازداردىڭ جەتكىزىلۋ ساپاسى دا جاقسى ءارى جوعارى بولۋى ماڭىزدى. ءقازىر ولاردىڭ ءبارىن وڭتايلى شەشىپ، ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى ساتىپ الۋشىلارىمىزبەن جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.

– قازىرگى جۇمىس قارقىنىڭىز قالاي؟ جاسىرىن بولماسا تابىسىڭىز جايلى قىسقاشا ايتا كەتسەڭىز.

– ⁠ءقازىر اي سايىنعى اينالىمىمىز – 25 ميلليون تەڭگەدەي. ونىڭ ىشىندە 2-3 ميلليون تەڭگە تازا تابىس بولىپ جاتىر. ۋاقىت وتكەن سايىن جيھازعا دەگەن حالىقتىڭ سۇرانىسى مەن تالعامى دا ءوسىپ جاتىر.

– ەلىمىزدە جيھاز كاسىبى تابىستى دەپ ويلايسىز با؟

– ⁠قازاقستاندا جيھاز جاساۋ ارقىلى جاقسى تابىس تابۋعا بولادى دەپ ايتا الامىن. جيھاز عانا ەمەس، بارلىق سالا تابىستى. تەك ونىمەن جولىن تاۋىپ، بەرىلىپ اينالىسۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، كوپ نارسە ادامنىڭ ەڭبەك قابىلەتىنە دە بايلانىستى. ەڭبەك ەتە بىلگەن ادام كەز كەلگەن سالادا تابىستى بولارى ءسوزسىز.

– كاسىپ – تاۋەكەلمەن بايلانىستى. ءسىز كاسىپ ءۇشىن تاۋەكەلگە بارعان كەزدەرىڭىز بولدى ما؟

– ارينە، ونداي جاعدايلار بولدى. مىسالى باسقا قالاداعى كليەنتتەرىمىزگە الدىن الا ەشقانداي اقشا الماي-اق تاپسىرىسىن جىبەرگەن كەزدەرىمىز بولدى.

قازىرگى تاڭدا ءارتۇرلى ادامدار بار عوي. ادال ادامدار دا بار، الداپ كەتەتىن ادامدار دا كەزدەسىپ جاتادى. ءبىراق جيھازىمىز جەتكەن سوڭ ساتىپ الۋشىلارىمىز تولەمىن جاسادى.

ودان بولەك، وزبەكستاننان جيھازدار الدىرعان كەزىمىز بولدى. ول كەزدە ولار تۋرالى تولىق بىلمەدىك. ءقازىر ونداي نارسەنىڭ ءبارىن ەسكەرىپ جۇرەمىز. سەبەبى، وسى ۋاقىتقا دەيىن ايتارلىقتاي تاجىريبە جينادىق دەۋگە بولار.

– كاسىبىڭىزدە قانداي دا ءبىر توقىراۋ، قيىنشىلىق بولعان كەزدەر بولدى ما؟

– توقىراۋ دا، قيىندىق تا كەز كەلگەن كاسىپكەردىڭ باسىنان وتەتىن جاعداي. بىزدە قارجى تاراپىن دۇرىس جۇرگىزبەگەننەن بولعان قيىندىقتار بار. اۋقىمدى ساۋدا جاساپ جۇرگەن قويمالارىمىزبەن دۇرىس ەسەپتەسپەي، اقشا جوعالتىپ العان كەزدەرىمىز بولدى.

– ەلىمىزدە كاسىپكەرلەرگە جاعداي جاسالعان دەپ ەسەپتەيسىز بە؟

– ەلىمىزدە كاسىپكەرلەرگە كوپ جاعداي جاسالعان. ءبىراق وكىنىشكە وراي ول تۋرالى بارلىق كاسىپكەرلەر نەمەسە جاستار بىلە بەرمەيدى. ءتىپتى، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەرگە جاسالىپ جاتقان مۇمكىندىكتەردى شەتەلدەن كەلگەن كاسىپكەرلەر كەلىپ، كورىپ، بايقاپ جاتادى. ⁠

تەك ەڭبەكتەنۋدەن بۇرىن ءبىلىم العان دۇرىس دەپ ويلايمىن. ەگەر ءبىلىم بولسا 1 اپتا ەڭبەكتەنىپ جاسالعان جۇمىستى، 3 كۇندە ورىنداۋدىڭ شەشىمىن تابۋعا بولادى.

– ادەمى اڭگىمەڭىزگە راقمەت!