بۇل – بايدەننىڭ ەلۋ جىلدىق ساياسي كارەراسىنداعى پرەزيدەنت بولۋعا جاساعان ءۇشىنشى تالپىنىسى. ەندى 2021 جىلدىڭ قاڭتارىندا اق ۇيدەگى قىزمەتىنە كىرىسەتىن جاڭا پرەزيدەنتكە ءبولىنىپ-جارىلعان امەريكالىق قوعامنىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋگە تۋرا كەلەدى.
دجو بايدەن قىزۋ تارتىسقا تولى باسەكەدە دونالد ترامپتى جەڭىپ، وتىز جىل بويى ارمانداعان لاۋازىمىنا قول جەتكىزدى.
دەموكراتيالىق پارتيانىڭ كانديداتى ترامپتىڭ كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسىنە تولماعان، پرەزيدەنتتىڭ قوعام الدىندا ءوزىن اگرەسسيۆتى ۇستايتىنىنان ابدەن شارشاعان حالىقتىڭ جاپپاي نارازىلىعىن پايدالانۋعا تىرىستى. بايدەن 538 سايلاۋشىلار القاسى داۋسىنىڭ كەمىندە 273 داۋسىن جينادى. پرەزيدەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن كەمى 270 ەلەكتوردىڭ داۋسى كەرەك.
"امەريكانى قايتا بىرىكتىرەتىن كەز كەلدى"
پەنسيلۆانيا شتاتىندا جەڭىسكە جەتكەنىن ەستىگەن بويدا مالىمدەمە جاساعان دجو بايدەن "ناۋقان ءبىتتى، وكپە مەن قاتاڭ ريتوريكانى ارتقا تاستاپ، ءبىر ۇلت بولىپ بىرىگەتىن كەز كەلدى" دەپ مالىمدەدى.
20 قاراشادا بايدەن 78 جاسقا تولادى. ول سايلانعان كەزدەگى جاسى بويىنشا اقش تاريحىنداعى ەڭ قارت پرەزيدەنت سانالادى. بايدەن امەريكالىقتاردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋىن باسەڭدەتۋگە، امەريكانىڭ ناتو-داعى وداقتاستارىمەن بايلانىسىن قالپىنا كەلتىرىپ، اقش-قا بۇرىنعى بەدەلىن قايتارۋعا ۋادە بەرگەن. 2020 جىلى بايدەن "ترامپتىڭ ءار قادامى امەريكانىڭ بەدەلى مەن ىقپالىنا نۇقسان كەلتىرۋمەن بولدى" دەگەن پىكىر ايتقان.
27 قازاندا اقش-تىڭ وڭتۇستىگىندەگى دجوردجيا شتاتىندا وتكەن سايلاۋالدى ميتينگىدە سويلەگەن سوزىندە بايدەن "ەلىمىزدى بىلەمىن. حالقىمىزدى بىلەمىن. بىرىگىپ، جارامىزدى جازا الاتىنىمىزدى بىلەمىن" دەدى.
بايدەننىڭ الدىندا كۇردەلى مىندەتتەر تۇر.
پرەزيدەنت قىزمەتىنە 20 قاڭتاردا كىرىسەتىن بايدەن اقش قوعامىنداعى يمميگراسيا جانە راسيزم بويىنشا بولىنۋشىلىكپەن قاتار كوروناۆيرۋس ىندەتىمەن دە كۇرەسۋى قاجەت.
وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلدە كوروناۆيرۋستى 10 ميلليونعا جۋىق ادام جۇقتىرىپ، اۋرۋدان 230 مىڭ ادام قايتىس بولدى. ىندەتتىڭ ءورشۋى ەكونوميكاعا عانا ەمەس، كۇندەلىك تۇرمىسقا دە كەرى اسەر ەتكەن: جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىنىڭ ارتۋى حالىقتىڭ ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمىنە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ وتىر.
سونىمەن قاتار بايدەنگە اقش-تىڭ ەۋروپاداعى وداقتاستارىمەن بايلانىسىن قالپىنا كەلتىرىپ، رەسەيدىڭ قارقىنى مەن قىتايدىڭ قالىپتاسقان الەمدىك ءتارتىپتى وزگەرتۋگە دەگەن تالپىنىسىنا توتەپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى.
جاڭا سايلانعان پرەزيدەنت 330 ميلليون امەريكالىق پەن شەتەلدىك كوشباسشىلار ءۇشىن جاڭا تۇلعا ەمەس. بايدەن ۆاشينگتونداعى مەملەكەتتىك قىزمەتكە ەلۋ جىلىن ارناعان: 35 جىل سەناتتا قىزمەت ەتىپ، 2009-2017 جىلدارى پرەزيدەنت باراك وبامانىڭ تۇسىندا اقش-تىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى بولعان.
دجو بايدەن كوپ جىل بويى سەناتتاعى حالىقارالىق قاتىناستار جونىندەگى كوميتەتتىڭ مۇشەسى جانە ءۇش رەت كوميتەت ءتوراعاسى بولعان. ول شەتەلگە ءجيى شىعىپ، ساۋدا جانە يادرولىق قارۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كەلىسسوزدەرگە قاتىسقان.
1979 جىلى بايدەن كسرو شەندىلەرىمەن كەزدەسىپ، قارۋلانۋ پروسەسىن باقىلاۋعا الۋ ماسەلەسىن تالقىلاعان. توقسانىنشى جىلدارى كەڭەس وداعى تاراپ، شىعىس ەۋروپادا كوممۋنيستىك رەجيم قۇلاعاننان كەيىن ناتو-نى كەڭەيتۋ يدەياسىن قولداعان.
وباما بايدەننىڭ حالىقارالىق ساياساتتاعى تاجىريبەسىن ەسكەرىپ، ونى ەكى رەت ۆيسە-پرەزيدەنت ەتىپ سايلاعان. 2008 جىلى يللينويس شتاتىنان سايلانعان جاس سەناتور وباماعا رەسپۋبليكالىق پارتيانىڭ ۆەتنامداعى سوعىسقا قاتىسىپ، سەناتتىڭ قارۋلى كۇشتەر جونىندەگى كوميتەتىندە جۇمىس ىستەگەن 71 جاستاعى مۇشەسى دجون ماككەينگە قارسى پرەزيدەنت سايلاۋىندا بايدەننىڭ ساياسي تاجىريبەسى كوپ كومەكتەستى.
ءۇشىنشى تالپىنىس
بايدەن مەن ترامپ سايلاۋالدى پىكىرسايىس كەزىندە ءبىر-بىرىن كوپ سىنادى. ءبىراق بايدەن جۇمساق ءارى كىشىپەيىل ادام بولىپ كورىنۋگە تىرىسىپ، پرەزيدەنت ترامپتىڭ وتكىر تۆيتتەرى مەن جەكەلەگەن تۇلعالاردى ايىپتاۋىنان شارشاعان حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەندى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بايدەننىڭ ساياساتتا سونشا ۇزاق قالۋىنا ادامداردىڭ ونى تىڭداۋعا دەگەن قۇلشىنىسى سەبەپ. ساياساتكەر باسىنان وتكەن قيىندىقتار تۋرالى كوپ ايتادى، بۇل سايلاۋشىلارعا تانىس ءارى ۇنايدى.
كىشى دجوزەف روبينەتت بايدەن 1942 جىلى پەنسيلۆانيا شتاتى سكرانتونە قالاسىندا بۇرىن جاعدايى جاقسى بولىپ، كەيىن قارجىلىق قيىندىقتارعا تاپ بولعان ورتا دەڭگەيلى كاتوليك وتباسىندا تۋعان.
بايدەن – ءتورت بالانىڭ ۇلكەنى. ول دەلاۆەر شتاتىنداعى ۋيلمينگتون قالاسىندا وسكەن. اكەسى ەسكى كولىكتەر ساتۋمەن اينالىسقان.
بايدەن كاتوليك مەكتەبىندە وقىپ جۇرگەندە امەريكالىق فۋتبول مەن بەيسبول ويناعان. وقۋ ۇلگەرىمىنىڭ ناشار بولعانىنا قاراماستان، مەكتەپتەگى سوڭعى ەكى جىلىندا سىنىپ كوشباسشىسى بولعان.
كەيىنىرەك ول دەلاۆەر ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ، نيۋ-يورك شتاتىنداعى سيراكۋز ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. 1966 جىلى سيراكۋز ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى نەليا حانتەرگە ۇيلەنىپ، دەلاۆەرگە كوشكەن. بايدەن ول جاقتا ادۆوكاتتىق ەمتيحان تاپسىرعان. بايدەن مەن حانتەردىڭ وتباسىندا ءۇش بالا دۇنيەگە كەلگەن.
1972 جىلى روجدەستۆو قارساڭىندا نەليا جول اپاتىنان قايتىس بولعان. قايعىلى وقيعادان بىرنەشە اپتا بۇرىن بايدەن ءبىرىنشى رەت سەناتقا سايلانعان. جول اپاتى كەزىندە بايدەننىڭ ءبىر جاسار قىزى ناومي دە كوز جۇمىپ، بالالارى حانتەر مەن بو جاراقاتتانعان.
بو 2015 جىلى 45 جاسىندا ميدىڭ قاتەرلى ىسىگىنەن كوز جۇمعان. ءقازىر حانتەر 50 جاستا. ول كوپ جىلىن الكوگول جانە ەسىرتكى تاۋەلدىلىگىنە قارسى كۇرەسكە ارناعان. 2014-2019 جىلدارى ۋكراينالىق ەنەرگەتيكالىق كومپانيانىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىندە تابىستى قىزمەت اتقارعان. وسىعان بايلانىستى پرەزيدەنت سايلاۋى كەزىندە ترامپتىڭ جاقتاستارى بايدەندى "جەمقورلىققا قاتىسى بار" دەپ ايىپتاعان.
دجو بايدەن ايەلى مەن قىزىنىڭ قازاسىنان كەيىن بالالارمەن كوبىرەك ۋاقىت وتكىزۋ ءۇشىن سەناتتان كەتپەك بولعان، ءبىراق ارىپتەستەرى ونى رايىنان قايتارعان. ول وتباسى مەن جۇمىسىن قاتار الىپ ءجۇرۋ ءۇشىن كۇندە دەلاۆەردەن ۆاشينگتونعا پوەزبەن بارىپ-كەلۋگە ءبىر جارىم ساعات جۇمساعان. وسى ءۇشىن ءتىپتى "تەمىرجولدىق دجو" دەگەن اتقا دا يە بولعان.
بۇل ساپارلار بايدەننىڭ ساياسي كوزقاراسىنا اسەر ەتكەن. ول تەمىرجول بايلانىسىن دامىتۋدى قولداپ، 2020 جىلعى سايلاۋالدى ناۋقان كەزىندە كليماتتىڭ وزگەرۋى مەن جۇمىسشى تاپتى قوعامدىق كولىكتىڭ ءتيىمدى جۇيەسىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن سالادا "ريەۆوليۋسيا" جاساۋ كەرەگىن ايتتى.
بايدەن جاس كەزىندە كەكەشتەنىپ سويلەگەنى ءۇشىن ءوزى قاتارلى بالالاردىڭ مازاعىنا قالعان. ول ءالى كۇنگە دەيىن كەيدە كەكەشتەنىپ سويلەيدى. 2020 جىلى بايدەننىڭ قارسىلاستارى ونىڭ جاسىنىڭ ۇلكەندىگىن ايتىپ، پرەزيدەنت بولۋعا قابىلەتى جەتپەيدى دەپ كۇدىكتەنگەن ەدى. بايدەن سەناتتا 35 جىل جۇمىس ىستەپ، بىردە-بىر رەت سايلاۋدا جەڭىلىپ كورمەگەن. ءبىراق جالپى ساياسي كارەراسى وڭاي بولعان جوق.
1988 جىلى (46 جاستا بولاتىن) جانە 2008 جىلى ەكى رەت پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسپەك بولىپ، دەموكراتيالىق پارتيانىڭ ۇمىتكەرى بولۋعا تالپىندى، ءبىراق ەكەۋىندە دە پارتياىشىلىك سايلاۋدا باسەكەلەستەرىنە جول بەردى.
باسىندا بايدەن 2020 جىلى دا پارتياىشىلىك سايلاۋدا جەڭىمپاز اتانا المايدى دەگەن كۇدىك بولعان.
نوميناسيا جولىنداعى كۇرەس
بايدەن پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىساتىنىن 2019 جىلى ساۋىردە حابارلادى. ول بىرنەشە اي بويى شەشىم قابىلداي الماي، سايلاۋعا قاتىسۋعا جاس، ليبەرال ءارى سولشىل، ءبىراق ساياساتتا تاجىريبەسى از جيىرما شاقتى ۇمىتكەر ساياسي باسەكەدەن باس تارتقان كەزدە ءبىر-اق بەل بۋعان.
بايدەن ءوزىن ترامپ باسقارعان ءۇش جىلدا "سوعىس الاڭىنا" اينالعان ەلدەگى تۇراقتىلىقتىڭ سيمۆولى رەتىندە تانىستىردى. ول ترامپ راسيزم مەن يمميگراسيا ماسەلەلەرى بويىنشا قوعامدى ءبولىپ-جارىپ، "ەلدىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارى، الەمدەگى ورنى مەن دەموكراتيالىق قۇرىلىمىنا" نۇقسان كەلتىرگەنىن ايتتى.
بايدەن ءوز كانديداتۋراسىن ۇسىنعان كەزدە "ءبىز حالقىمىزدىڭ جانى ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزىپ جاتىرمىز" دەدى. ول ءوز ويىن "ترامپقا تاعى ءتورت جىل بيلىكتە قالۋعا مۇمكىندىك بەرىلسە، ول حالىقتىڭ بولمىسىن تۇبەگەيلى وزگەرتىپ جىبەرەدى، مەن شەتتە تۇرىپ، بۇعان سابىرمەن قاراي المايمىن" دەپ ءتۇسىندىردى.
ساۋالناماعا سايكەس، افريكالىق جانە ءۇندى توبىنان شىققان ايەلدەر، اشىق گەيلەر، سوسياليستىك كوزقاراس يەسى سياقتى ءارتۇرلى دەموكرات ۇمىتكەرلەر اراسىندا بايدەننىڭ ەشقانداي ەرەكشەلىگى بولعان جوق. سوندىقتان وعان 2020 جىلدىڭ باسىنان باستاپ نوميناسيا ءۇشىن بار كۇشىن سالىپ كۇرەسۋگە تۋرا كەلدى.
اقپاندا وتكەن ءبىرىشى پرايمەريز كەزىندە بايدەن ناشار ناتيجە كورسەتتى. ول كەزدە جاس دەموكراتتار 70 جاسقا تاياعان بەرني ساندەرس پەن ەليزابەت ۋوررەن سياقتى ليبەرال كانديداتتارعا نەمەسە مەيلىنشە جاس ءارى سالماقتى ۇمىتكەرلەرگە باسىمدىق بەرگەن. تەك اقپان ايىنىڭ سوڭىندا عانا بايدەن وڭتۇستىك كارولينادا نەگىزىنەن افروامەريكالىقتاردىڭ ارقاسىندا ءبىرىنشى رەت جەڭىسكە جەتتى.
كوپ ۇزاماي ءوزىنىڭ دەموكراتيالىق پارتيا نوميناسياسىن الۋ ىقتيمالدىلىعى تومەن دەپ شەشكەن نەمەسە نوميناسيا ساندەرسكە بۇيىرسا، ول قاراشاداعى سايلاۋدا ترامپتان جەڭىلىپ قالادى دەپ قاۋىپتەنگەن كانديداتتار باسەكەدەن باس تارتا باستادى. ولاردىڭ پارتياىشىلىك باسەكەدەن شىعۋى بايدەنگە جول اشتى. ول ساندەرستى تەز باسىپ وزىپ، ماۋسىمدا رەسمي تۇردە دەموكراتيالىق پارتيا اتىنان پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىساتىن كانديدات دەپ جاريالاندى.
Washington Post باسىلىمىنىڭ كولۋمنيستى ماكس بۋت ناۋرىز ايىندا "بايدەننىڭ پرايمەريزدەگى جەڭىسىن بارىنە "دجو اعا" ۇنايدى دەگەن قاراپايىم فاكتىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى" دەپ جازدى.
COVID-19 جانە پرەزيدەنتتىك ناۋقان
كوروناۆيرۋس پاندەمياسى 2020 جىلعى پرەزيدەنتتىك ناۋقاندى تۇبەگەيلى وزگەرتتى. قازىرگى ساياسي باسەكەلەردىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى سانالاتىن، پارتيا جاقتاستارى مەن سايلاۋشىلار قاتىساتىن ۇلكەن ميتينگىلەر ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا ءقاۋپى جوعارى بولعاندىقتان وتپەي قالدى.
تامىزدا دەموكراتيالىق پارتيا ۆيرتۋالدى سەزد وتكىزدى، رەسپۋبليكالىقتار شارالارىنىڭ ءبىر بولىگىن عانا ونلاين فورماتقا اۋىستىردى.
جاسىنا بايلانىستى ۆيرۋس جۇعۋ ءقاۋپى جوعارى توپقا كىرەتىن بايدەن سايلاۋالدى ناۋقان كەزىندە تولىقتاي ۇيدەن جۇمىس ىستەپ، ونلاين سۇحباتتار بەردى.
جاقتاستارىنىڭ قاتىسۋىمەن وتەتىن شۋلى ميتينگىلەردى ۇناتاتىن ترامپ كوبىنە دارىگەرلەردىڭ كەڭەستەرىن نازارعا ىلمەي، بۇكىل ەل اۋماعىندا كولەمدى شارالار وتكىزۋدى جالعاستىردى.
ترامپ بايدەننىڭ ماسكا كيىپ، سايلاۋالدى ناۋقانىن ۇيدەن جۇرگىزىپ وتىرعانىن بىرنەشە رەت كۇلكىگە اينالدىرىپ، ونى "دجو حايدەن" ("جاسىرىنعان دجو") دەپ اتاعان.
دەگەنمەن بايدەننىڭ پاندەميا كەزىندە قاجەت باسقارۋ ۇلگىسىن كورسەتكەن الدەقايدا سابىرلى ءستيلى وعان كوپشىلىكتىڭ الدىندا سويلەۋ قىرىنىڭ ءالسىز ەكەنىن جاسىرىپ قالۋعا مۇمكىندىك بەردى. بايدەن مەيىرىمگە تولى كۇلكىسىمەن عانا ەمەس، سويلەۋ كەزىندە جىبەرگەن قاتەلەرىمەن دە تانىمال: ول كوپ رەت ساندىق دەرەكتەردى، جىلداردى شاتاستىرىپ، دۇرىس ەمەس ەسىمدەردى اتاعان.
بايدەننىڭ دەموكراتيالىق پرايمەريز كەزىندەگى مالىمدەمەلەرى كوبىنە اقىلعا قونىمسىز ءارى جۇيەسىز كورىنگەن. مىسالى، ول پىكىرتالاستا "امەريكالىق وتباسىلارعا بىرگە وتىرىپ، بىرنەشە ونداعان جىل بۇرىن قولدانىستان شىققان مۋزىكا قوياتىن قۇرىلعىنى تىڭداعان دۇرىس بولار ەدى" دەگەن پىكىر ايتقان.
دەگەنمەن بايدەن قىركۇيەك پەن قازاندا وتكەن ترامپقا قارسى پىكىرتالاس كەزىندە سوزدەن سۇرىنگەن جوق. ول پرەزيدەنتتى قىركۇيەكتىڭ سوڭىندا 200 مىڭ امەريكالىقتىڭ ولىمىنە اكەپ سوققان كوروناۆيرۋس ەپيدەمياسىنا قارسى كۇرەستە جىبەرگەن قاتەلىكتەرى ءۇشىن وتكىر سىنادى.
بايدەن 22 قازاندا وتكەن پرەزيدەنتتىك پىكىرتالاس كەزىندە "وسىنشا ادامنىڭ ولىمىنە جاۋاپتى تۇلعا اقش پرەزيدەنتى قىزمەتىندە قالماۋى كەرەك" دەدى.
ۋكراينا مەن "بۋريسما"
بايدەن نوميناسيا الماي تۇرىپ جۇرگىزىلگەن ساۋالناما ناتيجەسى ونىڭ ترامپتان سول كەزدىڭ وزىندە باسىم تۇسكەنىن كورسەتكەن.
ترامپ بايدەندى "جەمقور" ساياساتكەر دەپ كورسەتىپ، ونىڭ وتباسىن دجونىڭ مەملەكەتتىك لاۋازىمدارىنان پايدا كوردى دەپ ايىپتاۋ ارقىلى قارسىلاسىنىڭ الدىن وراپ كەتۋگە تىرىستى. مۇنداي ايىپتاۋلار كوبىنە "2014 جىلى رەسەي قىرىمدى اننەكسيالاپ، ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى ەكى وبلىستى باسىپ العان قارۋلى سەپاراتيستەرگە قولداۋ كورسەتە باستاعان كەزدە بايدەن وبامانىڭ ۋكراينا ماسەلەسى بويىنشا كومەكشىسى بولعان دەگەن" دەرەككە نەگىزدەلگەن.
دجو بايدەننىڭ ۇلى حانتەر اكەسى اقش-تىڭ ۋكرايناداعى ساياساتىنا جاۋاپتى تۇلعا بولىپ تاعايىندالعاننان كەيىن ءبىر ايدان سوڭ كييەۆتەگى "بۋريسما" گاز كومپانياسى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ قۇرامىنا كىرگەن. "بۋريسمانىڭ" يەسى – جەمقورلىق كۇدىگىنە ىلىنگەن ۋكراينالىق بۇرىنعى شەنەۋنىك. سايلاۋالدى ناۋقان كەزىندە ترامپتىڭ كومانداسى "بايدەن "بۋريسماعا" قارسى تەرگەۋدى توقتاتۋ ءۇشىن ۋكراينانىڭ باس پروكۋرورىن جۇمىستان شىعارۋعا اتسالىسقان" دەگەندى ايتتى.
رەسپۋبليكالىق سەناتورلار جۇرگىزگەن تەرگەۋ ناتيجەسىندە دايىندالىپ، قىركۇيەكتە جاريالانعان باياندامادا "حانتەر بايدەننىڭ "بۋريسمانىڭ" ديرەكتورلار كەڭەسىندەگى لاۋازىمى مۇددەلەر قايشىلىعى سياقتى كورىنگەنىمەن، بايدەندەردىڭ تاراپىنان جاسالعان قۇقىقبۇزۋشىلىق ارەكەتتەرىن راستايتىن ەشقانداي دالەل جوق" دەلىنگەن.
