– نۇرسۇلتان جەڭىس ۇلى، ءسوز باسىندا ءدىني ەكسترەميزم ۇعىمىنا انىقتاما بەرسەڭىز؟
– نەعۇرلىم جالپى ماعىناسىندا ايتاتىن بولساق، ءدىني ەكسترەميزمدى ءدىني قۇندىلىقتار ماسەلەسىنە قاتىستى شەكتەن تىس كوزقاراستارعا، سونداي-اق ارەكەت ەتۋ مەن ىقپال ەتۋدىڭ شەكتەن تىس ادىستەرىنە بەرىلگەندىك رەتىندە سيپاتتاۋعا بولادى. بۇل قوعامعا ءتان ءداستۇرلى نەگىزدەردى جوققا شىعارۋ جانە ءبىر مەزگىلدە ءمانى بويىنشا قاراما-قارسى يدەيالار مەن تۇجىرىمدامالاردى ناسيحاتتاۋ دەگەنگە دە سايادى.
ءدىني ەكسترەميزم جەكە ادامدارعا دا، تۇتاس ۇيىمدارعا دا تەرىس جاعىنان اسەر ەتۋى مۇمكىن.
– ال ەلىمىزدە ءدىني ەكسترەميزمنىڭ پايدا بولۋىنا نە سەبەپ بولدى؟
– ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە، پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەردە دە دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى ءدىني ەكسترەميزمنىڭ قوعامعا دەندەپ ەنۋى فاكتورلارىنىڭ ۇردىسىنە ەنىپ كەتتىك.
بىرىنشىدەن، اتەيستىك يدەولوگيانىڭ جەتپىس جىلدىق بيلىگىنەن كەيىن پوستكەڭەستىك قوعامنىڭ باسىم بولىگى «رۋحاني باعدارىنان ايىرىلدى» دەۋگە بولادى.
بۇل جالعان ءدىني اعىمداردىڭ، وككۋلتيزم مەكتەپتەرىنىڭ، باسقا دا ءدىني ۇيىمداردىڭ قارقىندى جانە جاپپاي تارالۋىنا الىپ كەلدى. ءداستۇرلى ءدىني فورماسيالار سونىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويدى.
ەكىنشىدەن، جات دەسترۋكتيۆتى يدەولوگيانىڭ تارالۋىنا ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي داعدارىس وڭ اسەرىن تيگىزدى. ياعني، بۇل پروسەسس ءوزىن-وزى قولعا الۋ سەزىمىن جوعالتتى، اركىمنىڭ اينالاداعى وزگەرگەن الەمدە ءوزىنىڭ رولىنە بەيىمدەلۋدەگى قيىندىقتاردى تۋدىردى.
ادامدار ءومىردىڭ بوستىعىن، رۋحاني ازىققا مۇقتاجدىعىن باسىنان وتكەردى. سونىڭ ورنىن جات پيعىلدى يدەولوگيا تولتىرا بەردى.
ۇشىنشىدەن، ءومىر سالتىن ءدىني نورمالار مەن قۇندىلىقتارعا سايكەس رەتتەي باستاعان ازاماتتاردىڭ ءدىني سانا-سەزىمىنىڭ ءوسۋى ارتىپ، كوبىنەسە مۇلدە بەيمالىم سەنىمدەر مەن ءدىني فورماسيالارعا نەگىزدەلگەن ءىلىمدى ىزدەۋگە بەت بۇرا باستادى.
وسىنىڭ ءبارى بىرىگىپ، قىزمەتى كوبىنەسە ەكسترەميستىك جانە دەسترۋكتيۆتى سيپاتتا بولعان ءدىني ۇيىمداردىڭ پايدا بولۋىنا، تارالۋىنا جانە دامۋىنا ىڭعايلى ورتا بولدى دەپ ايتا الامىز.
وسىلايشا، حح عاسىردىڭ 90-شى جىلدارىنىڭ باسىنان دەرلىك قازاقستانعا ءارتۇرلى ءدىني ىلىمدەر لەگى اعىلىپ كەلدى، ولاردىڭ تارالۋى ءىس جۇزىندە، دۇرىسىن ايتقاندا مەملەكەت تاراپىنان باقىلانعان جوق. جاڭا ءدىني اعىمدار 2011 جىلى «ءدىن تۋرالى» جاڭا زاڭ قابىلدانعانعا دەيىن ميسسيونەرلىك قىزمەتپەن ءساتتى اينالىستى.
– نۇرسۇلتان جەڭىس ۇلى، دەمەك، ءدىن تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلدانعانعا دەيىن ءدىني ۇيىمدار، ونىڭ ىشىندە دەسترۋكتيۆتى ۇيىمدار ەش كەدەرگىسىز جۇمىس ىستەدى عوي. ال ءسىز ايتىپ وتىرعان زاڭ ناقتى نەنى وزگەرتتى؟
– قولدانىستاعى «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى ەلىمىزدە دىنگە قاتىستى ءىس-شارالاردىڭ تالاپقا قانشالىقتى سايكەس جۇزەگە اسىرىلۋىنىڭ ناقتى شەڭبەرىن ايقىنداپ بەردى.
سونداي-اق، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ودان ءارى قىزمەتىن رەتكە كەلتىردى دەۋگە بولادى. ونىڭ ۇستىنە، سول كەزدەگى تەرروريزم مەن ەكسترەميزم ءقاۋپىنىڭ كۇشەيۋىنە بايلانىستى دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدارعا قارسى تۇرۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى. بۇل – قۇجات سول كەلەڭسىزدىككە تولىقتاي قارسى تۇردى.
مىسالى، زاڭنىڭ نەگىزىندە تەك رەسمي تىركەلگەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىنە رۇقسات ەتىلدى. ال ءدىني ۋاعىزدار تەك ءدىني مەكەمەلەر مەن وسى ءۇشىن ارنايى بولىنگەن ورىنداردا عانا تىڭدالاتىن بولدى.
سونىمەن قاتار زاڭعا سايكەس، رەسپۋبليكا اۋماعىندا تىركەلگەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ رەسمي وكىلى بولىپ تابىلاتىن جانە وزدەرى ميسسيونەر رەتىندە تىركەلگەن ادامدار عانا ۋاعىز جۇرگىزە الاتىن بولدى. ياعني، بەي-بەرەكەتتىكتى جويدى، ءتارتىپ ورناتتى.
ال ءدىني مازمۇنداعى ادەبيەتتەر تۋرالى ايتاتىن بولساق، ونى تەك قاتاڭ بەلگىلەنگەن ورىنداردا عانا، اتاپ ايتقاندا عيباداتحانالاردا، رۋحاني ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار بەلگىلەگەن ءۇي-جايلاردا عانا تاراتۋعا بولادى.
– ءدىني ەكسترەميزمنىڭ قاۋىپتىلىگى قانداي، ناقتى سيپاتىن اتاپ بەرە الاسىز با؟
– ءدىني ەكسترەميزم ادامنىڭ تابيعي رۋحاني، پسيحيكالىق جانە فيزيكالىق جاعدايىنا دەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىقتى سىڭىرەدى، ول كوبىنەسە زورلىق-زومبىلىققا جول بەرۋگە شاقىرادى، كونفەسسياارالىق جانە ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرادى، ازاماتتىق، وتباسىلىق مىندەتتەرىن ورىنداۋدان باس تارتۋعا يتەرمەلەيدى.
قوعامدىق ءتارتىپ نورمالارىن مويىندامايدى، يماندىلىق پەن ادامگەرشىلىكتى ناسيحاتتاعانىمەن، شىن مانىندە ودان الشاق ىلىمگە ۇندەيدى.
جالعان ءدىني ۇيىمداردىڭ قىزمەتى ادامعا ماتەريالدىق زالال كەلتىرىلەتىنىن دە اتاپ وتكەن ءجون. ونداي ۇيىمدار ءوز مۇشەلەرىنەن ماتەريالدىق پايدا الۋدى (پاتەرلەردى، باسقا مۇلىكتى ساتۋ، ۇيىمنىڭ دامۋىنا ينۆەستيسيا سالۋ جانە ت.ب.) كوكسەيدى جانە سول ءۇشىن زاردابى اۋىر ارەكەتتەرگە دە بارادى. ياعني، ءوز قۇرباندارىنىڭ دۇنيە-مۇلكىن، قارجىسىن يەمدەنۋ ءۇشىن سونىڭ اناسىن جاۋلاپ الۋدىڭ بار ايلا-تاسىلدەرىن پايدالانادى.
– ەگەر ادام ءدىني ەكسترەميزمنىڭ كورىنىسىمەن بەتپە-بەت كەلسە، قايدا جۇگىنۋ كەرەك؟
– ءدىني ەكسترەميزم يدەولوگياسىنىڭ كورىنىستەرىنە تاپ بولعان نەمەسە ءدىن سالاسىنا قاتىستى سۇراقتارىڭىز بولسا، IKOMEK 109 ءبىرىڭعاي بايلانىس ورتالىعى ارقىلى ەلورداداعى ءدىن ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ ورتالىعىنا حابارلاسۋدى ۇسىنامىن!
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
