بىلىكتى ءدىنتانۋشى مامان كەڭشىلىك تىشحان ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە يە بولعان توقسانىنشى جىلدارى قوعام تاراپىنان ءدىنتانۋشىلارعا سۇرانىستىڭ اناۋ ايتقانداي بولماعانىن العا تارتتى.
– ءبىز ەڭ العاش ءدىنتانۋ ماماندىعى بويىنشى ءبىلىم العانىمىزدا، «قوعامعا ءدىنتانۋشى مامان كەرەك پە» دەگەن سۇراق تۋىندادى. سول سەبەپتى ءدىنتانۋ ماماندىعى كوپ جەردە وگەي بالانىڭ كۇيىن كەشىپ، اربانى بەسىنشى دوڭعالاعى سەكىلدى جاعدايعا تاپ بولعانى جاسىرىن ەمەس. ءدىنتانۋ ماماندىعىن فيلوسوفيا فاكۋلتەتىنىڭ ىشىندەگى ءبىر ءبولىمنىڭ ءبىرى بولدى. ال بۇل ماماندىقتى مەڭگەرۋگە اڭسارى اۋعان جاستار وقۋ ورىندى بىتىرگەننەن كەيىن قايدا بارىپ جۇمىس ىستەيتىنى بەلگىسىز بولعاندىقتان، كەيبىر جىلدارى ءدىنتانۋشى ماماندارعا اراب ءتىلىنىڭ مامانى دەگەن اتاق قوساقتاپ بەرگەنى دە ەسىمىزدە. وسىلايشا توقسانىنشى جىلدارى ءدىنتانۋ ماماندىعى قازاق قوعامىنان ءوز ورىنىن تابا العان جوق. تەك 2010 جىلدان كەيىن جاعداي كۇرت وزگەردى. ءدال وسى ۋاقىتتا ەلىمىزدە بوتەن اعىمنىڭ سوڭىندا كەتكەن ەكسترەميستتەر توبە كورسەتىپ، ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ءقاۋىپ توندىرە باستاعان بولاتىن. مىنە، وسىدان كەيىن ءدىنتانۋشى ماماندىعىنا دەگەن قۇرمەت پايدا بولدى، – دەيدى كەڭشىلىك تىشحان مىرزا.
ءيا، ايتسا ايتقاندا و باستا ءدىنتانۋشى ماماندارعا دەگەن قوعامدىق ءومىرىمىزدى دۇرىس كوزقاراس قالىپتاسپاعانى جاسىرىپ جابۋدىڭ ءجونى جوق. ءتىپتى، سول كەزدە ءدىنتانۋشى مامانداردىڭ ديپلومىنا «مولدا» دەپ جازىپ بەرەمىز بە دەپ ازىلدەگەن ادامدار دا بولعان ەدى.
قازىرگى تاڭدا ءدىنتانۋشى مامانداردىڭ قوعام ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنى ايقىندالىپ كەلەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن جاستارىمىزدىڭ ءتۇرلى جات اعىمداردىڭ سوڭىندا كەتىپ اداسۋىنا ولارعا دۇرىس جولدى نۇساقايتىن مامانداردىڭ بولماۋى كوپ زاردابىن تيگىزدى.
ەلىمىزدە ءدىنتانۋ ماماندىعىنا قاتىستى مۇنداي كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا نە سەبەپ بولدى؟ بىزدىڭشە، مۇنىڭ باستى سەبەبى رەتىندە قازاقستان ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن العانعا دەيىن اتەيستىك قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ، كۇندەلىكتى ومىردە ءدىنتانۋشى مامانعا مۇلدە ورىن بولماعانىمەن بايلانىستىرۋعا بولاتىن سياقتى.
2010-2011 جىلدارى ەلىمىزدە جات اعىمنىڭ سوڭىندا تۇسكەن ەكسترەميستتەردىڭ ارەكەتىنەن كەيىن بيلىك ورىندارى ءدىنتانۋشىنىڭ قوعامداعى ورىنى جايىندا ويلانا باستادى. مىنە، وسىدان كەيىن ءدىنتانۋشى مامانداردى دايىنداۋ، قوعامدىق ورتادا ءوزىن بىلىكتى ءدىنتانۋشى رەتىندە تانىتقان مامانداردىڭ وي-پىكىرىنە قۇلاق اسۋ، ولارمەن كەڭەسۋ ادەپكى دۇنيەگە اينالدى.
حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتتىلعىن اشۋ ءۇشىن ارنايى ۇگىت-ناسيحات توپتارى قۇرىلىپ، وعان بىلىكتى ءدىنتانۋشىلاردى تارتىپ، پروفيلاكتيكالىق جۇمىستار باستالعانىن بىلەمىز. مۇنداي ماڭىزدى ءىس-شارالار ەل ىشىندە ءالى دە جالعاسۋدا.
ءدىنتانۋشى مامان كەڭشىلىك مىرزامەن پىكىرلەسكەنىمىزدە قازىرگى قوعامدا ءدىنتانۋشىعا قاتىستى ناقتى كوزقاراس ءالى تولىق قالىپتاسپاعانىن العا تارتتى.
– تاۋەلسىزدىك العان العاش جىلدارى ءدىنتانۋشى مامانداردى دايارلاعاندا قازاق قوعامنىڭ ماقساتى ايقىن بولمادى. ءدال سول تۇستا ەيفوريالىق كۇيدى باستان كەشەكن ەل ازاماتتارى ءوزىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن ورالىپ جاتتى. جەر-جەردە مەشىتتەر اشىلىپ، ءبىراز جۇرت ءوز بەتىنشە يسلام ءدىنىن تانىپ بىلۋگە ۇمتىلدى. سول كەزدە بولاشاقتا ءدىنتانۋشى مامانداردىڭ قاجەت بولاتىنى جايىنداعى العاشقى بەلگىلەر پايدا بولعان سوڭ، وقۋ ورىندار ءدىنتانۋشى ماماندار دايارلاۋعا دەن قويعانىن بىلەمىز. ءدال سول تۇستا قوعامنىڭ دىنگە قارسى كوزاقاراسى قالاپتاسپاعان ەدى. سونىڭ كەسىرىنەن جات اعىمدار دا قازاقستانعا ەنىپ، جاستاردى ءوز قاتارىنا تارتا باستادى. قوعامدا ءدىنتانۋشى ماماننىڭ ورىنى ايقىندالماعاندىقتان ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارى ءدىنتانۋشى مامانداردى دايارلاۋدا ناقتى قولمەن ۇستاپ كورسەتىپ، سوزبەن جەتكىزەتىندەي ۇستانىمدارى بولمادى. سونىڭ سالدارىنان ءدىنتانۋشىلاردىڭ ءبىر بولىگى فيلوسوفيالىق باعىتتا ءبىلىم السا، ەندى ءبىر بولىگى تازا تەولوگيا بويىنشا ءبىلىمىن جەتىلدىردى، – دەيدى سالا مامانى.
شىنى كەرەك ءقازىر سول تۇستاعى كەيبىر كوزقاراستار ءالى دە ساقتالىپ قالعانى جاسىرىن ەمەس. دامىعان باتىس ەلدەرىندە ءدىنتانۋشى دەگەن مامان جوق. تازا ءدىن ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن مامانداردى تەولوگ دەپ اتايدى. ءدىن مەن قوعامنىڭ اراجىگى انىقتالعان. ءدىني ۇستانىم جەكە ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسى بولىپ ەسەپتەلىنەدى.
بۇل ءۇشىن ولار كوشەدە ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى داۋلاسىپ جاتپايدى. ال بىزدە جاعداي كەرسىنشە قالىپتاسقان، ءدىن جولىندا جۇرگەن ازاماتتار ءدىني امالداردى ءوزىن مۇسىلمان دەپ سانايتىن ادامداردىڭ مۇلتكىسىز ورنداۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. سول ءۇشىن داۋلاسىپ، قىزىل كەڭىردەك بولىپ جاتاتىنى ادەتكە اينالعان. بۇگىندە داۋلاسۋشى تاراپتاردى ورتاق مامىلەگە كەلتىرەتىن مامان دى ءدىنتانۋشى بولۋى كەرەك.
وسى رەتتە كەڭشىلىك تىشحان كەز كەلگەن ءدىنتانۋشى مامان جۇرتتىڭ ورتاق پىكىرگە ۇيىستىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، مەملەكەتتىك باعىت-باعدارىن ءسوز ەتىپ، داۋلاسقان تاراپتاردى ورتاق مامىلەگە كەلۋىنە كۇش سالۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيتىنىن ايتتى. بۇل رەتتە ءدىنتانۋشىنىڭ قوعامداعى قىزمەتى مەدياتورلىقپەن ۇشتاسىپ جاتاتىنىن اڭعارۋعا بولادى.
ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ۇستانىمى، جەرگىلىكتى حالىققا ءتان ءداستۇرلى قۇندىلىقتارى ءدىني كوزقاراستان جوعارى تۇرۋى كەرەك. سول كەزدە قوعام كەمەلدەنىپ، دامۋدىڭ بيىك ساتىسىنا جەتەدى. وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا ەلىمىزدە بىلىكتى ءدىني مامانداردىڭ قالىپتاسۋى قوعامنىڭ جاڭا ساپاعا اياق باسۋىمەن استاسىپ جاتقانىن بايقاۋعا بولادى.
سوندىقتان مەملەكەتىمىز بىلىكتى ءدىنتانۋشى مامانداردى جەرگىلىكتى جەرلەردەگى ءدىن ىستەرى ورتالىقتارىنا جۇمىسقا تارتىپ، مەملەكەت مۇددەسى جولىندا جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋى كەرەك. سول كەزدە قازاق قوعامى گۇلدەنىپ، ۇلكەن مادەنيەتكە قول جەتكىزەتىن بولادى.
نۇرلان جۇماقانوۆ
