دامۋعا جەتەلەيءتىن باستامالاردى قولدايمىز!
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «Ana tili» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتى كوپشىلىكتىڭ نازارىنداعى باستى تاقىرىپ بولىپ تۇر. سەبەبى بۇل جاريالانىمدا وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسىنان بولەك، ەلىمىزدىڭ العا قويعان دامۋ باعىتتارى كورسەتىلگەن. سىرتقى جانە ىشكى ساياسات، ەكونوميكا، كاسىپكەرلىك، الەۋمەت، ەل ءومىرىنىڭ بارلىق تۇستارى قامتىلعان. وسىعان وراي قوعام بەلسەندىلەرى مەن سالا ماماندارىنىڭ كوزقاراس، پايىمداۋلارىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.
ءال فارابي بولاتجان، ءدىنتانۋشى، قوعام بەلسەندىسى
سۇحباتتىڭ سيمۆولدىق سيپاتى بار
بۇل سۇحباتتى مەملەكەت باسشىسىنىڭ «Ana tili» گازەتىنە بەرگەنىنىڭ ءوز سيمۆولدىق ءمانى بار. بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلدى مەدياعا بەرگەن قولداۋى، ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدى كوزدەگەنى دەپ ءتۇسىندىم. ۇعا بىلگەن ادامعا بۇل جەردە مەملەكەت باسشىسى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدى مەگزەپ تۇر. «قازاق ءتىلىنىڭ باسەكەگە قابىلەتى جانە ونى ۇيرەنۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىق بارىنشا ارتىپ كەلەدى. ەڭ باستىسى، قازاق ءتىلىن ءبىلۋ سانگە اينالدى، جاستارىمىز ونى مەڭگەرۋگە ۇمتىلاتىن بولدى. مەملەكەتتىك ءتىل ازاماتتاردىڭ قىزمەت بابىندا وسۋىنە جانە تابىسقا جەتۋىنە جول اشاتىن ماڭىزدى فاكتور سانالادى. ەلىمىزدىڭ بيزنەس وكىلدەرى ماركەتينگ سالاسىنداعى ناۋقاندارىن قازاق تىلىندە سويلەيتىن تۇتىنۋشىلاردىڭ سۇرانىسىنا قاراي وتكىزەتىن بولدى. مۇنىڭ ءبارى مەملەكەتتىڭ وتە اباي بولۋدى قاجەت ەتەتىن ءارى ساياسي تۇرعىدان ماڭىزدى سانالاتىن وسى سالاداعى ساياساتى ءتيىمدى جۇرگىزىلىپ جاتقانىن كورسەتەدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى. وسىلايشا الداعى جىلدارى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ءۇشىن ناقتى شارالار اتقارىلاتىنى ءبىزدى قۋانتتى.
سونىمەن قاتار پرەزيدەنتىمىز «قاڭتار وقيعاسىنا» تۇرتكى بولعان بىرنەشە سەبەپتەردى تىلگە تيەك ەتتى. ادىلەتسىزدىك، ساياسي توقىراۋ، ەكونوميكالىق فاكتورلار، زاڭ بۇزۋشىلىق وسى بۇلىكتىڭ سەبەبىنە جاتاتىنى بەلگىلى.
ەكس-پرەزيدەنت تۋرالى دا ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپ ءوتتى، تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ جاقسىلىعى مەن قاتەلىكتەرىن سارالاپ، وتكەنگە ادىلەتتى باعا بەرۋ قاجەت ەكەندىگىن دۇرىس پايىمدادى. اڭگىمە بارىسىندا قاسىم-جومارت توقايەۆ قاتتى سىنعا دا ۇرىنبادى، وڭ جاعىن دا، تەرىس جاعىن دا اتاپ ءوتىپتى. ەكس-پرەزيدەنت بيلىكتەن كەتكەن سوڭ شەنەۋنىكتەرگە تاپسىرما بەرىلىپ وتىرعانىن، ادامدار اراسىندا «قوس بيلىك بار» دەگەن تەرىس پىكىر سودان قالىپتاسقانىن حالىققا اشىق ايتىپ ءتۇسىندىردى. بۇل مەن ءۇشىن شىنايى شىقتى. قاتتى ۇناعان تۇسى – جەكە باسقا تابىنۋعا قارسىلىعى، ياعني مەملەكەت باسشىسىنان كۋلت جاساۋدى جاقتىرمايتىنىن بىلدىرگەنى. «پرەزيدەنت – «قۇدايدىڭ جەردەگى كولەڭكەسى» ەمەس، باسقارۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە سايلانعان مەنەدجەر عانا»، - دەپ قاداپ ايتتى مەملەكەت باسشىسى. حالىق الدىندا پرەزيدەنت تەك مەنەدجەر دەدى. وسى سوزدەرى كوكەيگە قوندى. قازىرگى ءبىلىمدى، وي-ساناسى جوعارى، شەتەل كورگەن جاستاردىڭ كوزقاراسىنا بۇل جەرى ءدوپ ءتۇستى دەپ سانايمىن.
مەيىرجان كەلەمەدەنوۆ، قوعام بەلسەندىسى، «Jas live» مەديا ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى:
اشىق اڭگىمەگە اينالعان سۇحبات
ەل پرەزيدەنتىنىڭ «Ana tili» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا وزەكتى ساۋالدارعا حالىق ءوز جاۋاپتارىن الا الدى. ءوز باسىم جاستارعا قاتىستى ايتقان سوزدەرىن وقىپ، مۇقيات تانىستىم. ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز قاشاندا جاس ۇرپاقتىڭ جايىن ويلاپ جۇرەتىنى بارىمىزگە ءمالىم. ەلىمىزدە جاستارعا ورتا جانە كاسىبي نەمەسە جوعارى ءبىلىم الۋعا، تابىستى ەڭبەك ەتۋگە بارلىق جاعداي جاسالعان. تەك تالپىنا بىلسەڭ بولعانى. سونىمەن قاتار ستۋدەنتتەردىڭ تەك زامان تالابىنا ساي ءبىلىم الىپ قانا قويماي ءوز ەلىن، جەرىن سۇيەتىن پاتريوت بولۋى دا اسا ماڭىزدى.
توقايەۆ مىرزا جاستارعا سەنىم ءبىلدىرىپ، ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتۋ كەرەكتىگىن جەتكىزدى. بۇگىنگى قىز-جىگىتتەرىمىزگە وقۋدان وزگە، الەم كوشىنەن قالماۋ كەرەك، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى مەڭگەرىپ، ءاردايىم ىزدەنىستە بولۋ قاجەتتىگىن جاقسى ءتۇسىندىردى دەپ ويلايمىن. پرەزيدەنتىمىز جاستاردىڭ ءبىلىمدى، ساۋاتتى، قارىم-قابىلەتى جوعارى ازاماتتار بولىپ قالىپتاسۋى الەمدىك ارەنادا جانە ەلىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەكەنىنە ۇنەمى باسا نازار اۋدارادى. راسىندا دا بۇگىنگى جاستار ەل ەرتەڭىن جاسايتىن تۇلعالار.
جاريالانىمدا جاستاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى قۇرمەتتەپ جانە ونى دامىتۋ قاجەتتىگى ايدان انىق ايتىلدى. سول سەبەپتى پرەزيدەنتتىڭ ساياساتىن، ۇلتتىق يدەولوگيانى قولداۋ باعىتىنداعى جوبالارىن قولدايمىن. ءوزىم قوعامداعى جاستار اتسالىساتىن جوبالاردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەندىكتەن مەملەكەتىمىزدىڭ دامىعانىن قالايمىز، سول دامۋ جولىندا ۇلەس قوسساق ەكەن دەيمىن. مەملەكەت باسشىسى جۇكتەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى جاستار قاۋىمى جان-جۇرەگىمەن سەزىنەدى دەپ ويلايمىن.
ەرلان جاقۋپوۆ، قسزي جاھاندىق ەكونوميكا جانە تۇراقتى دامۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى
كاسىپكەرلىك – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى باعىتى
ۇلتتىق ەكونوميكامىزدىڭ تۇراقتى ءوسۋىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى ول – كاسىپكەرلىك. مالىمەتتەر كەلتىرسەك، رەسپۋبليكا بويىنشا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك (شوك) ەلدەگى جۇمىسپەن قامتىلعان حالىقتىڭ جارتىسىنا جۋىعىنا - 4،3 ميلليون ادامعا جۇمىس بەرىپ وتىر. كەيىنگى ون جىلدىقتا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسىندا ەڭبەك ەتەتىندەر قاتارى 1،5 ەسەگە وسكەن. ەكونوميكاداعى شوك-تىڭ جالپى قوسىلعان قۇنداعى (جقق) ۇلەسى تۇراقتى تۇردە وسۋدە. 2023 جىلى بۇل كورسەتكىش 36،7%-عا جەتىپ، بەنچمارك-ەلدەردەگى ورتاشا 50% دەڭگەيىنە تايادى.
ءقازىر مەملەكەت كاسىپكەرلىك سەكتوردىڭ دامۋى ءۇشىن جاڭا رەتتەۋ، جۇيەلەۋ ساياساتىن ىسكە اسىرىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى كاسىپكەرلىك بەلسەندىلىكتى ىنتالاندىرۋ بولىپ تابىلادۋ. «جاڭا بەتتەن» رەفورماسى بويىنشا كەيىنگى 2-3 جىلدا كاسىپكەرلەردىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرگەن 10 مىڭنان استام ارتىق تالاپ الىنىپ تاستالدى. بۇل جاقسى ناتيجە.
شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ ءۇشىن 2019 جىلدان باستاپ سۋبسيديالاۋ جانە ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ نەسيەلەرىنە ءىشىنارا كەپىلدىك بەرۋ باعدارلامالارىنا قاتىسقان جوبالار سانى 5 ەسەگە ارتقانى بەلگىلى.
بىلتىرعى جىلى «دامۋ» قورى ارقىلى سوماسى 94،2 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 401 جوبا قارجىلىق قولداۋعا يە بولدى، ونىڭ ىشىندە 80،1 ملرد تەڭگە كولەمىندە كەپىلدىكتەر بەرىلدى. اتقارىلعان وسى جۇمىستار بيزنەستىك بەلسەندىلىكتى ارتتىرىپ، كاسىپكەرلىكتى دامىتىپ، ەكونوميكانىڭ ءارتاراپتاندىرىلۋىنا اسەر ەتۋدە.
«دامۋ» قورى ارقىلى 2024 جىلى جالپى نەسيە سوماسى 94،2 ملرد تەڭگەگە بولاتىن 401 جوباعا قولداۋ كورسەتىلىپ، 80،1 ملرد تەڭگەگە كەپىلدىك بەرىلدى.
حالىقارالىق دامۋ ينستيتۋتتارى قازاقستانداعى كاسىپكەرلىك سالاسىنداعى وڭ سەرپىن بارىن راستاپ وتىر. Global Entrepreneurship Monitoring رەيتينگىندە قازاقستان بيزنەستى جۇرگىزۋ شارتتارى بويىنشا 47 ەلدىڭ اراسىندا 21-ورىنعا تابان تىرەدى. بۇل شارتتار 12 نەگىزگى فاكتوردى قامتيتىن NESI كومپوزيتتىك يندەكسى ارقىلى سارالانىپ، ارنايى باعا بەرىلەدى. رەيتينگتەگى اقپاراتتارعا سايكەس، ەلىمىزدە «باستاپقى كاسىپكەرلىك بەلسەندىلىكتىڭ» ەداۋىر ءوسىمى جانە تۇرعىندار اراسىندا كاسىپكەرلىككە دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ اناعۇرلىم ارتقانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.
مەملەكەت باسشىسى جىل سايىن وتاندىق بيزنەس-قاۋىمداستىق وكىلدەرىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، سالا باسشىلارىمەن ەلدەگى بيزنەس-كليماتتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلايتىنىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. تۇتاستاي العاندا، جوسپارلانعان كورسەتكىشتەرگە جانە ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ تۇراقتى وسۋىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ كەشەندى ءتاسىلى، ونىڭ ىشىندە شوك قولداۋدىڭ وڭىرلىك باعدارلامالارىن ازىرلەۋ قاجەت. اتالمىش باعدارلامالار اياسىندا قازاقستاننىڭ دامۋ ينستيتۋتتارى ءار ايماقتىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ونىڭ باسەكەلەستىك ارتىقشىلىقتارىن ەسكەرە وتىرىپ، قولداۋ شارالارىن بەيىمدەۋ ماڭىزدى بولىپ تۇر.
ارمان جۇدەبايەۆ، تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ رەكتورى
ەل باعدارىن ايقىنداعان كەلەلى سۇحبات
«Ana tili» گازەتىندەگى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «ماقساتىم — ەكونوميكانى جانە ەگەمەندىكتى نىعايتۋ» اتتى كولەمدى سۇحباتىمەن تانىستىق. قاۋەسەت اڭگىمەلەرگە توقتاۋ قويىپ، مەملەكەتتىك مۇددەنى تاعى ءبىر مارتە ايشىقتاعان سالماقتى سۇحبات دەپ سانايمىن.
تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسىم مەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتى بولىپ قالا بەرمەك. بۇل جاريالانىم سونىمەن دە قۇندى. تۇراقتىلىق پەن دامۋدى ۇستاناتىن جەتەكشى ەلدەرگە ءتان پوزيسيا وسىنداي بولادى. ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە جاايدان بوي كوتەرىپ جاتقان ءبىلىم وردالارى، مەكتەپتەر مەن بالاباقشالار، ءوندىرىس ورىندارى، وڭدەۋ ونەركاسىبى سالاسىنداعى مەكەمەلەر — ۇلتتىق ەكونوميكانى كۇشەيتۋ مەن الەۋمەتتىك ساياساتتاعى جەتىستىكتەرىمىز. سونىمەن قاتار جاستار ماسەلەسىنە ەرەكشە باسىمدىق بەرىلدى. «ەلىمىزدىڭ تاعدىرى — جاستاردىڭ قولىندا.
بۇل - انشەيىن ادەمى ءسوز ەمەس، مەملەكەت ستراتەگياسىنىڭ تۇپكى ءمانى»، — دەگەن باسشىمىزدىڭ ءسوزى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا قانات ءبىتىرىپ، سەنىمىن نىقتاي تۇسەرى انىق. وسى رەتتە ءبىرتۇتاس ەل بولىپ، پرەزيدەنت باستامالارىنىڭ ورىندالۋىنا اتسالىسۋىمىز كەرەك دەگەن ۇستانىمدامىن.
