1) تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتۋ جانە/نەمەسە ەمدەلۋگە اقى تولەۋ ماقساتىندا زەينەتاقى جيناقتارىنان قانشا قاراجاتتى قانداي جاعدايلاردا پايدالانۋعا بولادى؟

ءبىرجولعى زەينەتاقى تولەمى (بزت) – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ الەۋمەتتىك كودەكسىندە بەلگىلەنگەن تارتىپپەن مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىنىڭ سالىمشىسى (زەينەتاقى تولەمدەرىن الۋشى) تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتۋ جانە (نەمەسە) ەمدەلۋگە اقى تولەۋ ماقساتىندا ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنان الاتىن مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى ەسەبىنەن قالىپتاستىرىلعان زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ سوماسى. بزت-نى وزىنە نەمەسە جۇبايى/زايىبى نە جاقىن تۋىستارىنىڭ پايداسىنا مىناداي شارتتاردىڭ ءبىرى بولعان كەزدە الۋعا بولادى:

• ەگەر سالىمشىنىڭ مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى (مزج) ەسەبىنەن قالىپتاستىرىلعان جەكە زەينەتاقى شوتىنداعى (جزش) زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ سوماسى ق ر ۇكىمەتى بەكىتكەن ادىستەمەگە سايكەس ايقىندالعان زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ەڭ تومەنگى جەتكىلىكتىلىگى شەگىنەن (تجش) اسسا (تجش-دان اساتىن سومانى پايدالانۋعا بولادى)؛

• ەگەر زەينەتكەردىڭ زەينەتاقىسى ونىڭ ەڭبەككە جارامدى كەزىندە الىپ جۇرگەن ورتاشا ايلىق كىرىسىنىڭ كەمىندە 40%-نا تەڭ الماستىرۋ كوەففيسيەنتىن قامتاماسىز ەتەتىن بولسا؛ كىرىستى الماستىرۋ كوەففيسيەنتىنىڭ مولشەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى بەكىتكەن ءتارتىپ بويىنشا ايقىندالادى. ورتاشا ايلىق كىرىستى الماستىرۋ كوەففيسيەنتىن ەسەپتەۋ كەزىندە الۋشىنىڭ بازالىق جانە ىنتىماقتى قۇرامداۋىشتار ەسەبىنەن قالىپتاسقان زەينەتاقىسىنىڭ مولشەرى جانە زەينەتكەرلىككە شىققان كۇننىڭ الدىنداعى، ءبىراق رەسپۋبليكا بويىنشا ورتاشا ايلىق كىرىستەن اسپايتىن تابىسى ەسكەرىلەدى (جيناقتاردىڭ 50% - نا دەيىن پايدالانۋعا بولادى)؛
• ەگەر مزج-نىڭ سالىمشىسى ساقتاندىرۋ ۇيىمىمەن زەينەتاقى اننۋيتەتى شارتىن جاساسا (جەكە زەينەتاقى شوتىنداعى جيناقتاردىڭ 100%-نا دەيىن پايدالانۋعا بولادى)؛
• ەگەر ازامات ەڭبەك سىڭىرگەن جىلدارى ءۇشىن زەينەتاقى الۋشى بولسا (جزش-داعى جيناقتاردىڭ 100%-نا دەيىن پايدالانۋعا بولادى).

بۇل رەتتە بجزق-دان زەينەتاقى جيناقتارىن الۋ بولاشاق زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ مولشەرىنىڭ ازايىپ، كەزەڭىنىڭ قىسقارۋىنا سەبەپ بولاتىنىن ەسكەرۋ قاجەت. سوندىقتان، زەينەتاقى قاراجاتىن الۋ تۋرالى شەشىم قابىلداماس بۇرىن، زەينەت جاسىنا جەتكەندە زەينەتاقىنىڭ قاي دەڭگەيىنە يەك ارتاتىنىڭىزدى شەشىپ، ءوزىڭىز ءۇشىن باسىمدىقتاردى انىقتاۋىڭىز كەرەك.

2) تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتۋ جانە/نەمەسە ەمدەلۋ اقىسىن تولەۋگە ارنالعان تولەمدەردى الۋ ءۇشىن قايدا جۇگىنۋگە بولادى؟

زەينەتاقى جيناقتارىن تەك ۋاكىلەتتى وپەراتورلار – ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر ارقىلى پايدالانۋعا بولادى. بجزق تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋ جانە/نەمەسە ەمدەلۋگە اقى تولەۋ ماقساتىندا ءبىرجولعى زەينەتاقى تولەمىن پايدالانۋ بويىنشا ءوزارا ءىس-قيمىل تۋرالى كەلىسىمدەر جاساعان ۋاكىلەتتى وپەراتورلاردىڭ ءتىزىمى:

• "وتباسى بانكى" تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى " اق (تۇرعىن ءۇي جانە ەمدەلۋ)؛

• "قازاقستان حالىق بانكى" اق (تۇرعىن ءۇي)؛
• "بانك سەنتر كرەديت" اق (تۇرعىن ءۇي)؛
• "Altyn Bank" اق (China Citic Bank Corporation Ltd ەب) (تۇرعىن ءۇي)؛
• "بانك فريدوم فينانس كازاحستان" اق (تۇرعىن ءۇي).

بزت-نى جۇزەگە اسىرۋ ءتارتىبى تومەندەگىدەي:

- الۋشىلار بجزق سايتىنداعى نەمەسە ءموبيلدى قوسىمشاسىنداعى جەكە كابينەت ارقىلى الۋعا بولاتىن جەكە زەينەتاقى شوتىنىڭ (جزش) ءۇزىندى كوشىرمەسىنەن تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتۋ ماقساتىندا الۋعا قولجەتىمدى مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى (مزج) ەسەبىنەن قالىپتاستىرىلعان زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ سوماسى تۋرالى مالىمەتتەردى الادى؛

- سودان كەيىن الۋشى ۋاكىلەتتى وپەراتورعا ۋاكىلەتتى وپەراتوردىڭ ينتەرنەت-رەسۋرسى ارقىلى بزت الۋ تۋرالى وتىنىشپەن جۇگىنەدى جانە وتىنىشكە ەلەكتروندىق سيفرلىق قولتاڭبامەن قول قويادى؛

- ۋاكىلەتتى وپەراتور ەكى جۇمىس كۇنى ىشىندە بجزق-عا بزت الۋ تۋرالى الۋشىلار تاراپىنان ءتۇسىپ، تىركەلگەن وتىنىشتەر تۋرالى ەلەكتروندىق حابارلاما جىبەرەدى؛

- بجزق ءوز وكىلەتتىگى شەڭبەرىندە جەكە زەينەتاقى شوتىندا سۇراۋ سالىنعان سومانىڭ بولۋىن تەكسەرەدى جانە باس تارتۋعا نەگىزدەر بولماعان جاعدايدا ەلەكتروندىق حابارلاما كەلىپ تۇسكەن كۇننەن باستاپ بەس جۇمىس كۇنى ىشىندە ۋاكىلەتتى وپەراتورعا وتىنىشتە كورسەتىلگەن بزت سوماسىن (كورسەتىلگەن سوما جزش-دا بولعان كەزدە) الۋشىنىڭ تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ءبىرجولعى زەينەتاقى تولەمى ءۇشىن ۋاكىلەتتى وپەراتور ارنايى اشقان شوتقا ەسەپتەۋ ءۇشىن اۋدارادى؛

- زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ماقساتتى پايدالانىلۋىن راستايتىن قۇجاتتاردى الۋشىلار تەك ۋاكىلەتتى وپەراتورلارعا ۇسىنادى.

قۇجاتتاردى تەكسەرىپ، قاراجاتتى ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ تۇپكى ماقساتىنا اۋدارۋ تۋرالى شەشىمدى ۋاكىلەتتى وپەراتور قابىلدايدى.

ەگەر الۋشى تۇرعىن ۇيگە نەمەسە ەمدەلۋگە زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ پايدالانىلعانىن راستايتىن قۇجاتتاردى بەلگىلەنگەن مەرزىمدە ۇسىنباسا، وندا قاراجات بجزق-داعى جەكە زەينەتاقى شوتىنا قايتارىلادى. 

3) ەڭ تومەنگى جەتكىلىكتىلىك شەگىنەن اساتىن زەينەتاقى جيناقتارىن مەرزىمىنەن بۇرىن الۋ بولاشاق زەينەتاقى مولشەرىنە اسەر ەتە مە؟

ەلىمىزدىڭ جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسى ەڭ الدىمەن ازاماتتاردى زەينەتكەرلىككە شىققاننان كەيىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. وتانداستارىمىزدىڭ زەينەتاقى جيناقتارى زەينەتاقى جارنالارى، سونداي-اق زەينەتاقى اكتيۆتەرى بويىنشا ينۆەستيسيالىق تابىس ەسەبىنەن قالىپتاستىرىلادى. بولاشاق زەينەتاقى دەڭگەيىنە جارنالاردىڭ جۇيەلىلىگى مەن مولشەرى، سونداي-اق زەينەتاقى اكتيۆتەرىنىڭ ينۆەستيسيالىق كىرىستىلىگى اسەر ەتەدى.

بجزق-دان زەينەتاقى جيناقتارىن الۋ بولاشاق زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ مولشەرى مەن كەزەڭىنىڭ ازايۋىنا سەبەپ بولادى. جوعارىدا ايتىلعانداردى ەسكەرە وتىرىپ، زەينەتاقى قاراجاتىن مەرزىمىنەن بۇرىن الۋ تۋرالى شەشىم قابىلداماي تۇرىپ، زەينەتكەرلىك جاسقا جەتكەندە قانداي زەينەتاقى الاتىنىڭىزدى شەشىپ، ءوزىڭىز ءۇشىن باسىمدىقتاردى انىقتاۋىڭىز كەرەك. بولاشاق زەينەتاقىنىڭ مولشەرىن ءبىلۋ ءۇشىن ءسىز زەينەتاقىنىڭ نەدەن قۇرالاتىنىن كورسەتەتىن بولجامدى زەينەتاقى كالكۋلياتورىن پايدالانا الاسىز. ونى ءۇش سەناريي بويىنشا ەسەپتەيدى: پەسسيميستىك، شىنايى جانە وپتيميستىك، بۇل سالىمشىعا ناقتى ينۆەستيسيالىق كىرىستىڭ بولجامدى دەڭگەيىن ەسكەرەتىن بارلىق مۇمكىن نۇسقالارمەن تانىسۋعا كومەكتەسەدى. سونىمەن قاتار، بۇل قۇرال ءاربىر سالىمشىعا بولاشاق زەينەتاقى مولشەرىنىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن پايدالانىلعان جانە پايدالانىلماعان جاعدايدا قانداي بولاتىنىن ەسەپتەۋگە كومەكتەسەدى. "زەينەتاقى كالكۋلياتورى" قىزمەتىمەن بجزق سايتىندا نەمەسە ءموبيلدى قوسىمشاسىندا تولىعىراق تانىسۋعا بولادى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، ەڭ تومەنگى جەتكىلىكتىلىك شەگى (تجش) – بۇل ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرىنەن تومەن ەمەس (ەڭ تومەنگى بازالىق زەينەتاقى تولەمىن ەسكەرە وتىرىپ) اي سايىنعى تولەمدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەتتى زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى. باسقاشا ايتقاندا، ەڭ تومەنگى جەتكىلىكتىلىك شەگى – بۇل سالىمشى زەينەتكەرلىك جاسقا تولعان كەزدە ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرىنەن كەم ەمەس زەينەتاقى تولەمدەرىن (مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن ەڭ تومەنگى بازالىق زەينەتاقى تولەمىن ەسكەرە وتىرىپ) الۋى ءۇشىن شوتتا قالۋى ءتيىس ەڭ تومەنگى كورسەتكىش.

4) زەينەتاقى جيناقتارى مەن ينۆەستيسيالىق كىرىس نەدەن تۇرادى؟ نەلىكتەن ينۆەستيسيالىق كىرىس وزگەرەدى؟

بجزق-نىڭ ءار سالىمشىسىنىڭ زەينەتاقى جيناقتارى ونىڭ زەينەتاقى شوتىنا تۇسەتىن جارنالار مەن ينۆەستيسيالىق كىرىستەردەن قۇرالادى. بجزق بارلىق جيناقتاردىڭ ەسەبىن جۇرگىزەدى، ال ق ر ۇب مەن سالىمشى تاڭداعان ينۆەستيسيالىق پورتفەلدى باسقارۋشى (يپب) ولاردى باسقارادى. تابىس الۋ ماقساتىندا زەينەتاقى اكتيۆتەرى ەلدەگى جانە شەتەلدەگى ءارتۇرلى ۆاليۋتاداعى ءتۇرلى قارجى قۇرالدارىنا ينۆەستيسيالانادى. ينۆەستيسيالىق كىرىس ءارتۇرلى كوزدەردەن قۇرالادى: باعالى قاعازدار (سالىمدار جانە باسقا وپەراسيالار) بويىنشا سىياقى تۇرىندەگى كىرىستەر؛ قارجى قۇرالدارىن نارىقتىق جانە ۆاليۋتالىق قايتا باعالاۋ تۇرىندەگى كىرىستەر؛ سىرتقى باسقارۋداعى اكتيۆتەر بويىنشا كىرىستەر جانە ت. ب.

قارجى نارىقتارىنداعى جاعداي باعالى قاعازدار (سالىمدار جانە باسقا وپەراسيالار) بويىنشا سىياقى، قارجى قۇرالدارىن نارىقتىق جانە ۆاليۋتالىق قايتا باعالاۋ، سىرتقى باسقارۋداعى اكتيۆتەر بويىنشا تابىستارعا جانە ت. ب. اسەر ەتەتىن ەكونوميكالىق، ساياسي جانە باسقا فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن وزگەرۋى مۇمكىن. سوندىقتان كەيدە ينۆەستيسيالىق كىرىس وڭ دا، تەرىس تە بولۋى مۇمكىن. بۇل زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ جالپى سوماسىنا ۋاقىتشا اسەر ەتەدى. ينۆەستيسيالىق قىزمەتتىڭ ناتيجەلەرىن ورتا جانە ۇزاق مەرزىمدى كەزەڭ ارالىعىندا باعالاعان ءجون.

زەينەتاقى اكتيۆتەرىن ينۆەستيسيالىق باسقارۋ مەن ەسەپكە الۋدىڭ بۇكىل جۇيەسى اشىق – ءاربىر سالىمشى ءوزىنىڭ ينۆەستيسيالىق تابىسىن enpf.kz سايتىندا نەمەسە ءموبيلدى قوسىمشاداعى جەكە كابينەتتە 24/7 رەجيمىندە كورە الادى.

5) ق ر قولدانىستاعى سالىق كودەكسىنە جەكە تابىس سالىعىن ءوندىرىپ الۋ مەرزىمدەرىنە قاتىستى قانداي وزگەرىستەر ەنگىزىلدى؟

قولدانىستاعى سالىق زاڭناماسىنا سايكەس تۇرعىن ۇيگە نەمەسە ەمدەلۋگە ءبىرجولعى زەينەتاقى تولەمدەرىن (بزت) پايدالانعان كەزدە سالىمشى جەكە تابىس سالىعىن (جتس) ءوز قالاۋىنا قاراي تولەي الادى: بزت العان كەزدە بىردەن نەمەسە زەينەتاقىعا دەيىن كەيىنگە قالدىرىپ تولەۋ. سونىمەن قاتار، 2024 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ مۇنداي تۇلعالاردىڭ بزت تۇرىندەگى سالىق سالىناتىن تابىسىنا ستاندارتتى سالىق شەگەرىمدەرى (882 اەك شەگىندە) قولدانىلادى. بۇل وسى ساناتقا جاتاتىن الۋشىلار بزت العان كۇننەن باستاپ ءۇش جىل ىشىندە جتس قايتا ەسەپتەۋ مەن وتەۋدى قولدانۋ ءۇشىن بجزق-عا ءتيىستى وتىنىشپەن جانە راستايتىن قۇجاتتارمەن جۇگىنە الاتىنىن بىلدىرەدى. الايدا، بزت-نى 2021-2022 جىلدارى العان ازاماتتار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن بۇل مۇمكىندىكتى پايدالانا المادى. ەندى ق ر سالىق كودەكسىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى 2025 جىلعى 15 شىلدەدەن باستاپ جەكە تۇلعالاردىڭ وسىنداي وتىنىشتەرى ءۇشىن بەلگىلەنگەن تالاپ قويۋ مەرزىمى 3 جىلدان 5 جىلعا دەيىن ۇلعايتىلدى. ءبىراق بۇل ەرەجە تەك 2025 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىنا دەيىن قولدانىلادى، ويتكەنى 2026 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ جاڭا سالىق كودەكسى كۇشىنە ەنەدى. وندا جتس-تى قايتارۋ ءۇشىن كوزدەلگەن مەرزىم – 3 جىل. سوندىقتان جتس قايتارۋعا قۇقىعى بار ادامدارعا قۇجاتتارىن 2025 جىلى تاپسىرىپ ۇلگەرۋ تۋرالى كەڭەس بەرەمىز.

6) جتس-تى قايتا ەسەپتەپ، قايتارىپ الۋعا كىمنىڭ قۇقىعى بار؟

سالىق سالىناتىن تابىس پەن جتس-تى قايتا ەسەپتەۋگە قۇقىعى بار جەكە تۇلعالاردىڭ تىزبەسى قولدانىستاعى سالىق كودەكسىندە ايقىندالعان. بۇل ءبىرىنشى، ەكىنشى نەمەسە ءۇشىنشى توپتاعى مۇگەدەكتەر، مۇگەدەك بالالاردىڭ اتا-انالارىنىڭ نەمەسە قامقورشىلارىنىڭ ءبىرى، بالا اسىراپ الۋشىلاردىڭ ءبىرى، جەتىم بالالاردىڭ اسىراپ الۋشى اتا-انالارى، سوعىس ارداگەرلەرى جانە باسقا ساناتتار. مۇنداي ازاماتتاردىڭ تولىق تىزبەسى سالىق كودەكسىنىڭ 346-بابىندا كورسەتىلگەن. جتس قايتارۋعا قاجەتتى قۇجاتتاردى بەرۋ مەرزىمى ءۇش جىلدان بەس جىلعا دەيىن ۇزارتىلدى. الايدا، ول 2025 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىندا اياقتالادى، ويتكەنى 1 قاڭتاردان باستاپ جاڭا سالىق كودەكسى كۇشىنە ەنەدى. سوندىقتان بجزق-نىڭ جاقىن جەردەگى فيليالىنا بارىپ، ءوتىنىشىڭىز پەن قاجەتتى قۇجاتتاردى تاپسىرۋ قاجەت. قايتا ەسەپتەلگەننەن كەيىن اقشا ءسىزدىڭ زەينەتاقى شوتىڭىزعا قايتارىلادى.

7) ەگەر ءبىرجولعى زەينەتاقى تولەمدەرىن العان كەزدە كەيىنگە قالدىرىلعان جتس تاڭدالسا، 2026 جىلدان باستاپ جتس-تىڭ جويىلۋىنا بايلانىستى زەينەتاقى جيناقتارى وسى سوماعا ۇلعايا ما؟

2026 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ق ر جاڭا سالىق كودەكسىنىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى:

• الۋشى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رەزيدەنتى بولسا، جتس زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ بارلىق تۇرلەرىنەن ۇستالمايدى، ونىڭ ىشىندە بزت دا بار.

• وزگەرىستەر سونداي-اق 2026 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ تۇرعىن ۇيگە/ەمدەلۋگە الىنعان بزت-دان زەينەتكەرلىككە شىققانعا دەيىن كەيىنگە قالدىرىلعان سالىقتار بويىنشا مىندەتتەمەلەردىڭ كۇشىن جويۋدى قامتيدى. ءبىراق بيۋدجەتكە بۇرىن تولەنگەن سالىقتاردى قايتارۋ كوزدەلمەگەن. 

الايدا كەيىنگە قالدىرىلعان جتس-تىڭ كۇشىن جويۋ – الۋعا بولاتىن قولجەتىمدى سومانى قوسا العاندا، مزج/مكزج ەسەبىنەن زەينەتاقى جيناقتارى سوماسىنىڭ ۇلعايۋى دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل كەيىنگە قالدىرىلعان جتس سوماسى ەسەپتەن شىعارىلاتىنىن جانە سالىمشىنىڭ جتس بويىنشا مەملەكەت الدىندا بەرەشەگى بولمايتىنىن بىلدىرەدى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 2026 جىلعى 1 قاڭتارعا دەيىن بزت الۋ كەزىندە جتس ۇستاپ قالۋدىڭ ەكى ءتاسىلى قولدانىلادى: بزت العان كەزدە بىردەن تولەۋ جانە زەينەتاقى العانعا دەيىن كەيىنگە قالدىرۋ (بارلىق پايدالانىلاتىن زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ 10%-ى الۋشى زەينەتكەرلىككە شىققاننان كەيىن ۇستالادى. بۇل رەتتە سالىق سوماسى تەڭ بولىكتەرگە بولىنەدى جانە 16 جىلدان اسپايتىن مەرزىم ىشىندە الۋشىنىڭ اي سايىنعى زەينەتاقى تولەمدەرىنەن شەگەرىلەدى). جتس-تى قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن ۋاكىلەتتى وپەراتورعا ءوتىنىش بەرگەن كەزدە بزت الۋشى عانا شەشەدى.