بەلارۋس اتوم ەلەكتر ستانساسى تمد ەلدەرى اراسىنداعى ەڭ كورنەكتى ەنەرگەتيكالىق جوبالاردىڭ بىرىنە اينالدى. تەحنولوگيالاردى تاڭداۋ، قۇرىلىس مەرزىمى جانە قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارى تۋرالى جالعاسىپ جاتقان پىكىرتالاستار اياسىندا بەلارۋسسيانىڭ تاجىريبەسىنە قىزىعۋشىلىق جوعارى بولىپ قالا بەرەدى. نەلىكتەن اتالعان مەملەكەت اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى، تەحنولوگيالار قالاي تاڭدالدى جانە قورىتىندى تاڭداۋعا قانداي فاكتورلار اسەر ەتكەنگى تۋرالى Dalanews.kz دايىنداعان ماتەريالدان وقىڭىزدار.
رەسەيلىك «گەوەنەرگەتيكا» سايتىنىڭ باس رەداكتورى، ساراپشى بوريس مارسينكيەۆيچتىڭ ايتۋىنشا، بەلارۋس ەكونوميكاسى كوپتەگەن جىلدار بويى گازعا تاۋەلدى بولدى.
«اتوم ەلەكتر ستانساسى ىسكە قوسىلعانعا دەيىن ۇلتتىق گەنەراسيانىڭ شامامەن 90 پايىزى گازدان كەلدى. بۇل شەشىم تەك مەملەكەتتىك شەشىم بولدى. ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان ءبىر رەسۋرسقا تاۋەلدىلىك دۇرىس ەمەس. بۇل ءارقاشان تاۋەكەلگە اپارادى. بۇل جەردە رەسەيمەن قانداي دا قارىم-قاتىناس ساياسي تۇرعىدان ماڭىزدى ەمەس. گاز قۇبىرىنداعى تەحنيكالىق پروبلەمالاردان ەشكىم ساقتاندىرىلماعان. كەز كەلگەن اقاۋلار اۋىر زارداپتارعا اكەلۋى مۇمكىن. سودان كەيىن قاراپايىم سۇراق تۋىندايدى، بۇل جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟ مۇنداي تاۋەكەلگە بارۋدىڭ ەش قاجەتى جوق ەكەندىگى ناقتى ايىقىندالىپ، بەلارۋس اتوم ەلەكترستانساسىن سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى»، - دەدى بوريس مارسينكيەۆيچ.
ساراپشى اتوم ەنەرگەتيكاسىن تاڭداۋ تەپە-تەڭدىكتى ءارتاراپتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرگەنىن اتاپ ءوتتى. بەلاەس-تىڭ ەكى ەنەرگيا بلوگى پايدالانۋعا بەرىلگەننەن كەيىن ەلدەگى تابيعي گازدى تۇتىنۋ جىلىنا 5 ميلليارد تەكشە مەترگە قىسقاردى. بۇل تومەندەۋ باستاپقى ەسەپتەۋدى راستادى. اتوم گەنەراسياسى ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرۋدەگى گازدىڭ ۇلەسىن ەداۋىر ازايتۋعا جانە ەنەرگيامەن جابدىقتاۋدىڭ نەعۇرلىم تۇراقتى جانە بولجامدى مودەلىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەردى.
«روساتومدى» تاڭداۋدىڭ سەبەپتەرى
نەلىكتەن بەلارۋسسيا رەسەيلىك سەرىكتەسكە توقتالدى. ساراپشىلار قاۋىمداستىعىندا ولار تەك گەوگرافيامەن نەمەسە ساياسي جاقىندىقپەن تۇسىندىرىلمەيدى. «گەوەنەرگەتيكا» سايتىنىڭ باس رەداكتورى بوريس مارسينكيەۆيچتىڭ ايتۋىنشا، شەشۋشى فاكتور بەلارۋس تاراپىنا ءتان پراگماتيكالىق ءتاسىل بولدى.
«اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ تۋرالى شەشىم پرەزيدەنت دەڭگەيىندە قابىلدانعاننان كەيىن، رەسەي عىلىم اكادەمياسى ءسىبىر ءبولىمى يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىنىڭ ماماندارى جۇمىس توبىن قۇرىپ، الەمدىك تاجىريبەنى جۇيەلى تۇردە زەرتتەي باستادى. ولار بۇكىل الەمدى ارالاپ، سالىنىپ جاتقان اتوم ستانسالارىنا قارادى. وندا ولار ونىڭ قۇنىن، قۇرىلىس مەرزىمىن، قاۋىپسىزدىك دەڭگەيىن جانە سەنىمدىلىگىن باعالادى. توپ شامامەن ءۇش جىلجۇمىس ىستەدى. ولار فرانسياعا بارىپ، اقش-تاعى جوبالاردى زەرتتەدى. فينليانديادا قۇرىلىستىڭ قالاي ءجۇرىپ جاتقانىن كوردى، جۇڭگو تاجىربەسىنە قارادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى مامان.
ساراپشى تۇسىندىرگەندەي، قورىتىندى تاڭداۋ رەسەيلىك مەردىگەردىڭ پايداسىنا جاسالدى. ءويتكەنى كورپوراسيا تولىق، جابىق قىزمەت كورسەتتى.
«روساتوم ماگاتە تالاپتارى مەن تاراتپاۋ تۋرالى شارت بويىنشا ۇلتتىق زاڭنامانى دايىنداۋعا كومەكتەسۋدەن باستاپ، مامانداردى دايارلاۋعا جانە ساۋلەلەنگەن يادرولىق وتىندى قايتا وڭدەۋگە دەيىنگى شەشىمدەردىڭ تولىق كەشەنىن ۇسىندى. ياعني، بىرنەشە سەرىكتەس ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. بءارىن ءبىر جەردە جاساۋعا بولادى. بۇل ساياساتسىز پراگماتيكالىق شەشىم بولدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى سپيكەر.
نەلىكتەن ۆۆەر-1200
بەلارۋس اتوم ەلەكتر ستانساسىندا قاۋىپسىزدىك كورسەتكىشتەرى جاقسارتىلعان 3+ بۋىنىنا جاتاتىن جانە «روساتومنىڭ» ەڭ زاماناۋي دامۋى بولىپ سانالاتىن ۆۆەر-1200 رەاكتورلارى قولدانىلدى. ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، قورعاۋدىڭ جوعارى دەڭگەيى باستى ارتىقشىلىق بولدى.
«بۇگىندە بۇل بلوكتا 36 قاۋىپسىزدىك جۇيەسى ىسكە اسىرىلدى. بۇل جوبانىڭ اپاتقا ۇشىراۋ ىقتيمالدىعى ميلليون جىل جۇمىس ىستەۋگە ەسەپتەلگەن العاشقى رەاكتور. بەلارۋس اتوم ەلەكترستانساسىندا ەكى ەنەرگيا بلوگى جۇمىس ىستەيدى. وسىنداي سحەما بويىنشا بالقاش اۋدانىندا دا قۇرىلىس جوسپارلانۋدا»، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.
ستانسانىڭ قۇرىلىسى توعىز جىلعا سوزىلدى. ونىڭ ىشىندە 2011 جىلى جاپوندىق فۋكۋسيما اپاتىنان كەيىن ەكى جىلدىق حالىقارالىق ءۇزىلىس بولدى.
«ول كەزدە بۇكىل الەمدە قۇرىلىس جۇمىستارى ەكى جىلعا توقتاتىلدى. وسى ۋاقىت ىشىندە قاۋىپسىزدىك كودەكسى جاڭارتىلدى. جوبانى پىسىقتاپ، ماگاتە-مەن قايتا كەلىسۋگە تۋرا كەلدى»، - دەيدى بوريس مارسينكيەۆيچ.
نەگە EPR-1600 رەاكتورى ەمەس
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا بەلارۋس ماماندارى EPR-1600 فرانسۋز جوباسىن دا قاراستىرعان. ونىڭ سوزىنشە تالداۋ ەگجەي-تەگجەيلى بولدى جانە باسقا ەلدەردىڭ، ەڭ الدىمەن فينليانديانىڭ اشىق تاجىريبەسىنە زەر سالعان.
«بەلورۋستار EPR-1600 جوباسىن، سونىڭ ىشىندە فينليانديانىڭ تاجىريبەسىن ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەدى. ناتيجەسىندە ولار ودان باس تارتتى. «ولكيلۋوتو» ستانساسىنىڭ قۇرىلىسى شامامەن 18 جىلعا سوزىلدى. بۇل رەتتە جوبانىڭ باستاپقى سمەتالىق قۇنى شامامەن 4،5 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. ال قورىتىندى قۇنى شامامەن 18 ميلليارد دوللارعا دەيىن ءوستى. قۇننىڭ ءوسۋى فرانسيادا 30 جىلدان استام ۋاقىت بويى ءىس جۇزىندە جاڭا اتوم ستانسالارى سالىنباعاندىعىمەن، وندىرىستىك تىزبەكتەر جوعالعاندىعىمەن، اەس جابدىقتارىن شىعارۋعا ارنالعان زاۋىتتار باسقا باعىتتارعا قايتا باعىتتالعاندىعىمەن تۇسىندىرىلەدى. ناتيجەسىندە فين جوباسىنا جابدىقتى جەتكىزۋدى 34 ەلدەن 21 مىڭعا جۋىق كومپانيا جۇزەگە اسىردى. ال رەتتەۋشى زاۋىتتا جانە جەتكىزىلگەننەن كەيىن قوسارلاپ قابىلداۋدى تالاپ ەتتى. كوپتەگەن كومپانيالار ءۇشءىن تاپسىرىستار ءبىر رەتتىك بولدى. بۇل شىعىنداردى دا ارتتىردى. ناتيجەسىندە باعا ءار كەزەڭدە ءوسىپ وتىردى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ساراپشى.
