بايقاعانىم، اكىمدىكتەرگە كوپ سالماق سالىنۋدا. ونىسى دۇرىس تا. حالىقپەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن اكىم عوي ويتكەنى. انا باقىت سۇلتانوۆ ءسال بولماعاندا قۇربان بولا جازدادى ءوزى. حالىق اراسىنا شىعامىن دەپ. نۇرسۇلتانداعى اۆتوبۋستاعى وقيعانى ايتامىن. "كوكتەگىنىڭ جەرگە تۇسكەنى" دەگەن سەناريگە كەلەدى سىرتتان قاراپ تۇرساڭىز. ءيا، توقايەۆتىڭ بيلىككە كەلگەلى اتقارىپ جاتقان ەڭ ءتاۋىر ءىسى وسى.
ساتىپ العان كرەسلوسىنىڭ اقشاسىن شىعارۋ عانا باستى فۋنكسيام دەپ بىلەتىن اكىمدەردىڭ ساناسىن مودەرنيزاسيالاۋ، ارينە ءبىر كۇندە شەشىلەتىن ماسەلە ەمەس.
ءبىراق وزدەرىن ءتاۋىر سىلكىلەپ جاتىر توقايەۆ. اككاۋنت اشتىردى، بلوك جۇرگىزدىرتتى، وڭىردەگى ادامدارىن باس-باسىنا تانيتىنداي دەڭگەيگە جەتكىزدى. قايسىسى قۇرمەتتى ازامات، قۇرمەتتە دەدى. قايسىسى «ليەۆىي، پراۆىي» انىقتا دەدى، انىقتاپ جاتىر «بالەسىنەن اۋلاق» دەپ.
ءومىرى جوندەلمەگەن جەردى جوندەپ، ءومىرى ءشوپ شىقپاعان جەرگە اعاش ەگىپ دەگەندەي. ايتەۋىر اكىمدەردە ءقازىر دامىل دا، ۇيقى دا جوق. شاپقىلاپ، ات ۇستىنەن تۇسپەي، نە بوپ كەتكەنىن وزدەرى دە تۇسىنە الماي جاتقان سەكىلدى. ايتەۋىر ءبىر ۇققاندارى، نازاربايەۆ دەسە توقايەۆ دەۋدى ۇمىتپاۋ كەرەكتىگىن، ال توقايەۆ دەسە نازاربايەۆ دەگەندى ايتۋدى ۇمىتپاۋدى جادىلارىنا جاقسىلاپ ءتۇيىپ العانعا ۇقسايدى.
ءبىراق ۋاقىت كۇتىپ تۇرمايدى عوي. قىساستاپ بارادى. ا، ب دەگەندە سايلاۋ كۇنى دە جەتىپ كەلدى، مىنە. ىستەلگەن جۇمىستار ءبىر جەردە كورىنسە، ءبىر جەردە كورىنبەي قالۋدا. ال مۇندايدا تەك شالت قيمىل عانا ءتيىمدى. شالت قيمىلدى جاساۋ دا ونەر، نەگىزى. ءبىراق توقايەۆ وندايدىڭ ادامى ەمەس.
ول كىسى كەشەندى تۇردە بۇتكىل ماسەلەنى قامتىپ، ستراتەگيالىق قادام جاساۋدى جاقسى كورەدى. نەگىزى، دۇرىسى سول. ءبىراق ۋاقىت وعان مۇمكىندىك بەرمەي تۇر عوي ءقازىر. ەندى بىردەڭە جاساۋ كەرەك. سەلك ەتكىزەتىن، وزىنە دەگەن حالىقتىڭ سەنىمىن نىقتاپ بەرەتىن.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇتكىل ەلدى قامتيتىن «رەالنىي» اڭگىمە كەرەك ءقازىر ولارعا.
مىسالى ءۇشىن، ءقازىر قوعام ءۇشىن تۇنشىقتىرىلىپ تۇرعان تاقىرىپتىڭ ءبىرى - بانك كوميسسياسى. مۇنى بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس. ايتسا بۇل ۇزىن-سونار اڭگىمە. قىسقا قايىرساق، ءقازىر ءوز اتىنا نەسيە تىركەتپەگەن قازاق كەم دە كەم شىعار. سوندىقتان بۇل بار قازاقتى قامتيتىن ماسەلە. ەڭ ماڭىزدىسى وسى اراسى.
بانكتەر وسىعان دەيىن نەسيە تىركەتۋدە بەلگىلى ءبىر كوميسسيانى زاڭسىز الىپ كەلگەن. سونى بىرەر جىل بۇرىن كوممەرسيالىق بانكتەر ءوز يەسىنە قايتارا باستاعان. وندا دا تەك سوت شەشىمىمەن عانا. كوزى قاراقى قاۋىم سوتقا جۇگىنىپ، 2-3 جىل بويىنا وسى كوميسسيانى قايتارىپ الىپ جۇرگەن. ءبىراق شامالى، وندا دا بانكتە تانىسى بار ساناۋلى ادام. ال نەسيەسىز ءومىرىن ەلەسەتەتە المايتىن قازاقتىڭ كوبىسى مۇنان حابارسىز بوپ شىقتى.
ەكونوميكانى جازاتىن مەنىڭ ءوزىم مۇنى كەش ءبىلدىم. مەن دە ەل سەكىلدى بۇل كوميسسيانى 2015-2016 جىلدارى تىركەلگەن نەسيەگە قاتىستى بەرەتىن شىعار دەپ ويلاپ جۇرگەم. ويتكەنى بانكتەگىلەر سولاي دەپ اقپارات بەرگەن. سويتسەم ولار وتىرىكتى كوپ ايتاتىن بوپ شىقتى.
كەرىسىنشە، ولاردىڭ ماقساتى - حالىققا تيەسىلى سول اقشانى قايتارماۋدىڭ بار امالىن قولدانۋ. ال راسىندا بۇل ارادا نەسيەنىڭ جىلىنا قاتىستى ەشقانداي شەكتەۋ جوق ەكەن.
قازاقستان تاۋەلسىزدىك العالى نەسيە تىركەتتىڭىز بە، وندا كوميسسيا بويىنشا سوتقا ارىزدانۋعا بارلىق ادامنىڭ قۇقىعى بار. مۇنى زاڭگەرلەر ايتتى (بۇل تۋرالى مالىمەتپەن مىنا سىلتەمە ارقىلى كەڭىنەن تانىس بولا الاسىز).
سىلتەمە: https://informburo.kz/kaz/azastanda-nesie-alandar-bankt-zasyz-staan-komissiyasyn-aytaryp-alua-asypay-otyr-nege.html
ونى ەستىپ الىپ، سودان جەلىدە: "ال قازاقتار، بانككە اعىل!" دەپ مىنا جاقتان مەن ماقالانى بۇرق ەتكىزدىم. ەل دە تاڭ قالىپ، جاعاسىن ۇستادى.
سەنگەنى بار، سەنبەگەنى بار، ءبارى بانككە اعىلدى. وكىنىشتىسى، سول ماقالا شىققانىنا ءبىر اي بولدى ما، بولمادى ما، سوت بانك كوميسسياسىنا قاتىستى ارىزدى قابىلداۋدى توقتاتاتىنىن جاريا ەتتى. ناقتى ايتساق، 19 ناۋرىزدىڭ ورتاسىندا. ءيا، وسى كەزدەن باستاپ نەسيە بويىنشا زاڭسىز الىنعان كوميسسيانىڭ يەسىنە قايتارىلۋى دوعارىلدى. وندا دا ۋاقىتشا دەدى. سودان جۇرتتىڭ ءبارى ابدىراپ قالدى. نە بولدى دەسە، ەشكىم وعان تۇششىمدى تۇسىنىك بەرە المادى.
تۋرا سول كەزدە ۇلتتىق بانكتىڭ باسشىسى دا اۋىسىپ كەتتى. جاڭا باسشىعا جۋرناليستەر لاپ قويدى. ال ول بولسا، بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتىپ، باسىن الا قاشتى.
ارادا كوپ ۋاقىت وتكەن جوق، نەسيە تولەپ جۇرگەن ادامداردىڭ قول تەلەفونىنا بانكتەردەن حابارلاما كەلىپ تۇسە باستادى.
«ەگەر ءسىز وسىعان دەيىن ايىنا پالەنشە تولەپ جۇرسەڭىز، ەندى تۇگەنشە تولەيسىز» دەگەن سيپاتتا. ياعني، زاڭسىز الىنعان كوميسسيا ەندى تولەنەتىن نەسيەلەردەن شەگەرىلدى. ءسويتىپ ەلدىڭ اي سايىن تولەنەتىن نەسيە كولەمى ءقازىر ءبىرشاما ازايعان.
ال وعان دەيىن، مىسالى 2015 جىلى 5 جىلعا نەسيە تىركەتتى دەلىك ادام. سول ادامنىڭ ەندى 2019 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان باستاپ نەسيەسىنەن بانك بەلگىلەگەن زاڭسىز كوميسسيا شەگەرىلگەن.
ال ول ادام 2015-تەن باستاپ 2019 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنا دەيىن ول زاڭسىز كوميسسيانى تولەپ ءجۇردى ەمەس پە؟ مىنە، سونى بانكتەردىڭ ەندى قايتارعىسى جوق. ول بانك بالانسىندا تۇر. ونى سوت ارقىلى بۇعان دەيىن الۋ مۇمكىن بولعان. ال ولار بولسا، سونى ەندى مۇمكىن ەمەس قىپ قويدى. ادىلەتسىزدىك پە، ارينە ادىلەتسىزدىك قوي.
ول زاڭسىز تولەگەن اقشاسىن بانكتەن قايتارىپ العان ادامدار بار، ال باسقالارى ەندى نەگە الا المايدى ونى؟
بۇل سول ادامنىڭ وزىنە تيەسىلى زاڭدى اقشاسى عوي. بانككە تەك ارتىق تولەپ قويعان. وندا دا بانكيرلەردىڭ زاڭدى اتتاپ-پۇتتاپ، زاڭسىز ارتىق اقشانى بەلگىلەگەنىنىڭ كەسىرىنەن.
مىنە، وسى كوميسسيانى سوتسىز-اق، حالىقتىڭ بانك كارتاسىنا وزدىگىنە كەلىپ تۇسەتىندەي قىلسا، تاماشا ەمەس پە؟.. حالىق ءۇشىن ادىلدىك دەگەن وسى!
مىنە، پرەزيدەنتتىكتەن ۇمىتكەر وسى قاراپايىم، زاڭدى نارسەگە قاۋقارى جەتەتىن دالەلدەي السا، وندا حالىق ول ادامنىڭ وزگەرىس جاساۋعا دايىن ءارى لايىقتى ەكەنىنە كوزى ابدەن جەتەر ەدى. بارشا قازاق، وندا ويلانباي-اق، توقايەۆقا داۋىس بەرەر ەدى، نەگىزى.
وزگەرىس دەگەن تومەننەن، وسىنداي «بىتوۆوي ماسەلەلەردەن» باستالۋى كەرەك ەمەس پە، ءوزى؟!. ودان كەيىن ۇلكەن ستارتەگيالىق ماسەلەلەردى ءسوز قىپ، ۋادە ەتىپ ايتۋعا بولادى.
ال وعان دەيىن ونداي سوزدەر اسپانداعى ايعا قول سوزعانمەن بىردەي ەل ءۇشىن. وندايعا وڭايشىلىقپەن سەنبەيدى حالىق...
كامشات ساتييەۆا
بىرەر دەرەك:
- 2012 جىلدان باستاپ بانكتەردىڭ سسۋدالىق شوتتى جۇرگىزۋ ءۇشىن الىنعان كوميسسياسىن ق ر جوعارى سوتىنىڭ شەشىمىمەن زاڭسىز دەپ تانىلدى!
- ءبىراق بانكتەر ونى حالىقتان ءبارىبىر زاڭسىز الا بەرگەن!
- ال زاڭسىز العان بۇل كوميسسيانى بانكتەر تەك نەسيە الۋشى سوتقا جۇگىنسە عانا قايتارىپ وتىرعان!
- ءبىراق بيىل ناۋرىز ايىندا سوتتار وسى نەگىزدەگى ارىزدى قاناعاتتاندىرۋدى كىلت توقتاتتى، زاڭسىز بولسا دا...
