الماتىداعى اتىس ءتۇرلى تالقىلاۋعا سەبەپ بولدى. «ءتورت پوليسەيدى ولتىرگەن قىلمىسكەردى ەرتەرەك اۋىزدىقتاۋعا بولمادى ما؟»، «ءبىر ادام ءبۇتىن دەپارتامەنتتى توڭكەرىپ كەتتى، كۇلىكبايەۆ سياقتىلاردىڭ ون-شاقتىسى شابۋىلداسا نە بولار ەدى؟» دەيدى كوڭىلى الاڭ كوپشىلىك. مۇنداي ساۋالدىڭ قويىلۋى زاڭدى. ءبىز سوزگە تارتقان ساراپشىلار ءوز كەزەگىندە «پوليسيانى كىنالاۋدىڭ قاجەتى جوق. انىعىندا ولارعا ايرىقشا مارتەبە بەرۋ كەرەك» دەيدى. نەگە؟
جاقسىلىق مىرزاحان، الماتى وبلىسى بويىنشا مەملەكەتتىك كىرىستەر دەپارتامەنتى ەكونوميكالىق تەرگەۋ قىزمەتىنىڭ باس مامانى:
پوليسياعا قاراتا ايتىلعان سىننىڭ اراسىندا ورىندىسى دا، ورىنسىزى دا بار
وقىرمان بىلمەۋى مۇمكىن. اقپارات قۇرالدارىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا قاتىستى جاريالانعان ماقالالاردى مونيتورينگىلەۋدى تەك باسپا ءسوز قىزمەتكەرلەرى عانا ەمەس، سول ورگاندارىنىڭ باسشىلارى دا جۇرگىزەدى. نەگە؟
ناقتى زاڭدا «باق-تا جاريالانعان ماتەريالدار قىلمىستىق ءىس قوزعاۋعا نەگىز بولىپ تابىلادى» دەلىنگەن.
سوڭعى جىلداردا قوعامدا ورىن العان رەزونانستى جاعدايلارعا دەرەۋ ارەكەت ەتۋ، سونىڭ ءبىر مىسالى.
سولاي بولسا وسى پوليسەيلەردىڭ كەمشىلىكتەرىن جىپكە ءتىزۋ — سوڭعى جىلدارى جالپىحالىقتىق لوزۋنگكە اينالعانداي. قوعامدىق وي قالىپتاستىراتىن، ءسوزىنىڭ سالماعى بار ازاماتتار بۇل ماسەلەنى بارىنشا بايىپتى قاراستىرىپ، ءوز ويلارىن جازىپ، ايتىپ وتىرسا، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا دەگەن سەنىم باسقاشا بولار ەدى. بۇل ۇلكەن جۇيە. تۇتاس ورگان.
ءبىراق، سوعان ساي ءتارتىبى دە قاتال. ءبىر قىزمەتكەردىڭ زاڭسىزدىعىنان كەلەتىن زالال وتە ۇلكەن، قابىلداناتىن شارالار دا وتە قاتال، ولاردى تەك جۇمىستان عانا شىعارمايدى، ولارعا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ جاتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قۇقىق قورعاۋ سالاسى — جۇمىسىڭدى جاساعانىڭ ءۇشىن دە، جاساماعىنىڭ ءۇشىن دە، ءاردايىم سىن ساداعىنا ىلىنەتىن ماماندىقتىڭ ءبىرى.
قۇقىق قورعاۋ سالاسىنداعى جاقسى جاڭالىقتىڭ ءبىرى – بيىلدان باستاپ قوعامدىق كەڭەستەر تۋرالى زاڭ كۇشىنە ەندى. ياعني، ەندىگى جەردە ءاربىر قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا قوعامدىق كەڭەستەر تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن بولادى. ۇلەسىن قوسام دەيتىندەر وسىنداي كەڭەستەردىڭ ىشىندە ءجۇر. بۇل بىزگە كەرەك، بىلسەڭىز. حالىقتىڭ پوليسيا تۋراسىنداعى پسيحولوگياسىن وزگەرتكەن ماڭىزدى.
«پوليسيا كەلەدى» دەگەندى ۇرەيمەن ەمەس، ۇمىتپەن ايتۋ كەرەك. پوليسەي — ول قورعاۋشى، كومەكشى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقاندا عانا ءتارتىپ ورنايدى.
ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى:
ءازىمباي عالي
پوليسەيلەر قىزمەتىندە ەكى ۇلكەن ولقىلىق بار
بىرىنشىدەن، ولاردىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، ونى بىلۋگە تىرىسپايتىندار بار. ال پوليسيا دەگەن ءبۇتىن مەملەكەت.
مەملەكەت حالقىنىڭ 70 پايىزى قازاق. دەمەك، ولار قۇقىق سالاسىندا ىستەسە دە وسىنشا ادامنىڭ قۇقىعىن تاپتاپ ءجۇر.
ەكىنشىدەن، ولاردىڭ اراسىندا ىشىمدىككە ءۇيىر كەلەتىندەرى بار. ارينە، جۇمىس پسيحولوگيالىق تۇرعىدا وتە اۋىر. سوندىقتان مۇندايدىڭ بولۋى دا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ورىندى شىعار.
قالاي دەگەنمەن دە ءتارتىپ ساقشىلارىنا ايرىقشا مارتەبە بەرۋ كەرەك. سوندا ولار ءاربىر پاترون ءۇشىن ءابىرجىپ، شالا بۇلىنبەيدى. وزدەرىن وققا قارسى قويىپ، قۇرباندىققا شالمايدى.
تاپانشا ەمەس، يزرايلداعىداي اۆتومات ۇستاۋعا قۇقىق بەرىلۋى ءتيىس. اراسىندا قازاق ءتىلدى، اسكەري دايىندىعى جاقسىلارى الدىن الا ىرىكتەلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن.
ولار پوليسيا ىشىندەگى شۇعىل شارالارعا جۇمىلدىراتىن ارنايى بەيرەسمي توپ بولا الار ەدى. ماسەلەن، ءبىزدىڭ پوليسيا قىزمەتكەرلەرى تاپانشاسىن ۇيگە الىپ كەتۋگە قۇقىلى ەمەس. مۇنى دا ءبىرجاقتى ەتۋ كەرەك سەكىلدى. ءتارتىپ ساقشىسىنىڭ جانىندا قارۋ ءاردايىم مىندەتتى جۇرەتىندەي بولۋى ءتيىس.
تالعات قالييەۆ، ساياساتتانۋشى:
قازا تاپقان پوليسەيلەردى ەرتەڭ ەل دە، ۇكىمەت تە ۇمىتادى
– الماتىداعى سويقان كەزىندە التى ادامنان ايىرىلدىق. التاۋى دا جاس ەدى. مەملەكەتكە بەرەرى مول ەدى. ارتىندا بالا-شاعاسى قالدى. ايىرىلىپ قالدىق.
قوعام مەن زاڭدى، مەملەكەتتى قورعاعان پوليسەيلەر قىلمىسكەردىڭ قۇربانى بولدى. ارينە، ۇكىمەت ەسكەرەدى ولاردى. وزدەرىنە ءتيىستى وتەماقىسىن الار. ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە ولاردى ۇمىتىپ كەتەدى. ەل دە، ۇكىمەت تە. ءومىر سونداي ويتكەنى.
قىزمەت بارىسىندا قازا تاپقان پوليسەيلەردىڭ ەرلىك جاساعانىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ولاردىڭ ەرلىگىن ەسكەرۋ زاڭ جۇزىندە قابىلدانسا، مۇنى قوعامنىڭ دا قۇپتارىنا سەنىمدىمىن. ايتالىق، «وتان الدىنداعى ەرەكشە ەڭبەگى ءۇشىن» زاڭىن قابىلداساق، ۇتىلماس ەدىك. بۇل بەيبىت كۇندە بۇلىك شىعارعانعاندارعا قارسى شىققان جانە سول جولدا قۇربان بولعاندارعا كورسەتكەن قۇرمەتىمىز بولار ەدى.
كەشەگى الماتىدا اتىستا قازا تاپقان پوليسەيلەردىڭ جاعدايىنا قاراڭىز. باسپاناسى جوق. بار بولعاننىڭ وزىندە قۋىقتاي. وسى قۋىقتاي بولمەدە تۇراتىن وتباسى ازاماتىنان، اسىراۋشىسىنان ايىرىلدى. ولاردىڭ ەرتەڭگى كۇنى نە بولماق؟
دەمەك، اتالعان زاڭ (ارينە، ەگەر مۇنى بيلىك ەسكەرەر بولسا) الدىمەن قازا تاپقان پوليسەيلەردىڭ وتباسىلارىن باسپانامەن قامتۋ ماسەلەسىن شەشۋى كەرەك. بۇدان سىرت، ازاماتتىڭ ارتىندا قالعان بالا-شاعاسىنا اي سايىن ونىڭ جالاقاسىنان كەم ەمەس جاردەماقى تولەنسە، سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك وقۋ گرانتى بەرىلسە. ءيا، مۇنىڭ ءبارى كەرەك. بۇل قازا تاپقان پوليسەيلەرگە ايتقان العىسىمىز، كورسەتكەن قۇرمەتىمىز بولار ەدى.
سايىپ كەلگەندە، مۇنداي زاڭ قابىلدار بولساق، بۇل ءوز كەزەگىندە قۇقىق قورعاۋ سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەرگە دە قوسىمشا كۇش بەرەدى. ال قوعام ءبىزدىڭ تىنىشتىعىمىزدى كۇزەتەم دەپ كوز جۇمعان پوليسەيلەردىڭ ايەل، بالا-شاعاسىنىڭ كوزىنە ۇيالماي، تىك قاراي الادى.
