ازاماتتىق قوعام ماسەلەسى قازاقستاندا ۇزاق ۋاقىت بويى قوعامدىق-ساياسي پىكىرتالاستاردا كوتەرىلىپ ءجۇردى. وعان كوروناۆيرۋس، قاڭتار وقيعاسى، رەفەرەندۋم سەكىلدى سوڭعى اۋقىمدى وقيعالار اسەرىن تيگىزدى. ياعني، ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتور ادام قۇقىقتارى مەن ەرىكتىلەردىڭ بەلسەندىلىگىن ەداۋىر ارتتىرىپ، باسقارۋشىلىق شەشىمدەر قابىلداۋ پروسەسىنە اسەرىن كۇشەيتتى.
جىلدار بويى قازاقستانداعى ازاماتتىق قوعام ۇعىمىنىڭ تۇجىرىمدامالىق تۇسىنىگى وتە تار بولدى. سوندىقتان، بۇعان دەيىن ازاماتتىق قوعام مەملەكەت تاراپىنان قارجىلىق قولداۋ بولعان كەزدە عانا بولادى جانە ونىڭ تۇراقتى باقىلاۋىندا بولادى دەپ ەسەپتەلدى. سول سەبەپتى دە ەلىمىزدە ازاماتتىق بەلسەندىلىك دەڭگەيى تومەن سانالادى، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا ەشكىم سەنبەي، ازاماتتاردى قاندايدا ءبىر ماسەلەگە جۇمىلدىرۋ مۇمكىندىكتەرى وتە تومەن بولعانى جاسىرىن ەمەس.
وسى تۇستا تاقىرىپقا قاتىستى تاعى ءبىر سۇراق تۋىندايدى. ازاماتتىق قوعام مەملەكەتتىك جۇيەنى قوعام مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋگە ءماجبۇر ەتە الاتىنداي كۇشتى بولا الا ما؟ بۇعان قاتىستى ساياساتتانۋشى رۋسلان ءالىمنازار پىكىرىن ءبىلدىردى. ونىڭ ويىنشا، ەلدە جىل وتكەن سايىن ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا كوبىرەك كوڭىل بولىنۋدە. سونىمەن قاتار، بۇل پروسەستىڭ تاۋەلدى سيپاتى جوق، وعان فاكتورلاردىڭ ەداۋىر مولشەرى، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك العىشارتتار، سونداي-اق حالىقتىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىك دارەجەسى اسەر ەتەتىنى انىق.
ازاماتتىق قوعام-ساياسي ۇكىمەتكە تاۋەلسىز جۇمىس ىستەيتىن، ءبىراق وعان ىقپال ەتۋگە قابىلەتتى قاتىناستار جيىنتىعى. ەلدىڭ، ءوڭىردىڭ تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋى ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا تىكەلەي بايلانىستى. ال ونىڭ نەگىزگى ماقساتى – حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعاپ، ونى بيلىككە قاجەتتى دەڭگەيدە جەتكىزۋ. حالىقارالىق زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، قازاقستانداعى ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنىڭ يندەكسى وتە تومەن. ال دامىعان ەلدەردىڭ بۇل كورسەتكىشى 90 پايىزدان جوعارى. ونىڭ سالدارىنان ەلدە جەمقورلىققا قاتىستى ماسەلەلەر كەڭىنەن بولىپ جاتىر. دامىعان ەلدەردە حالىق سەنىمىنىڭ جوعارى بولۋىنا بىلىكتى قالىپتاسقان ازاماتتىق قوعام اسەر ەتەدى.
ساراپشىنىڭ سوزىنشە، قازاقستاننىڭ ازاماتتىق قوعامى پارلامەنتتىڭ جۇمىسىنا قولداۋ كورسەتەدى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە قوعامنىڭ مۇددەسىن كورسەتەتىن جانە ونىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن ءتيىمدى زاڭنامانى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەلىمىزدە ازاماتتىق سەكتوردىڭ كوبەيۋىنە كەلەتىن بولساق، ساياساتتانۋشىنىڭ سوزىنشە، بۇل شامامەن 2000-شى جىلداردان باستالدى، ال بۇگىنگە دەيىن ەلدە رەسمي تۇردە تىركەلگەن جانە ءارتۇرلى پروفيلدەگى 25 مىڭعا جۋىق كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمدار، 3،9 مىڭنان استام ءدىني بىرلەستىكتەر بار.
وسى ۋاقىت ىشىندە ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارمەن جانە بيزنەس سۋبەكتىلەرىمەن ديالوگ ورناتۋ ءۇشىن، سونداي-اق وزەكتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ پروسەسىنە قاتىسۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەر ءدالىزىن قۇردى دەپ ايتۋىمىزعا بولادى.
ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك ورگاندار ازاماتتىق سەكتوردىڭ ءرولىن جان-جاقتى دامىتۋ جانە تەڭ قۇقىلى ىنتىماقتاستىق ءۇشىن كەيبىر مەملەكەتتىك فۋنكسيالاردى بەرۋ ارقىلى كۇشەيتۋ تۋرالى ءوز نيەتتەرىن اشىق ءبىلدىردى.
ءقازىر قازاقستاننىڭ قوعامىندا بەيقامدىق مەن قامقورشىلدىقتىڭ باسىمدىلىعى بايقالادى. بەيقامدىق ازاماتتاردىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى قوعامدىق ومىرگە بەلسەندى قاتىسۋىن تەجەيدى، ولار تۇراتىن جەرىندەگى ءارتۇرلى ماسەلەلەردى بىرلەسىپ شەشۋدەن باستاپ، ەلدى باسقارۋ پروسەسىنە قاتىسۋعا دەيىنگى دۇنيەلەردى قامتيتىنىن ەشقاشان ەستەن شىعارماعان ابزال. قامقورشىلدىق ادامداردى مەملەكەتكە جانە ونىڭ ورگاندارىنا ولاردىڭ تاۋەلسىزدىگىن شەكتەپ، ولاردىڭ ءومىرىنىڭ بارلىق ماسەلەسى بويىنشا تاۋەلدى ەتەدى.
سونىمەن قاتار، زاماناۋي قوعامنىڭ وڭ ءۇردىسى دە بار، مىسالى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارى نەمەسە كەز كەلگەن ازامات قيىن جاعدايلارعا تاپ بولعان كەزدە جەكەلەگەن ازاماتتار بىر-بىرىنە بەلسەندى تۇردە كومەكتەسەدى. بۇل ەرەكتىلەر قاتارىنىڭ كوبەيگەنىن كورسەتەدى.
مىسالى، قازاقستاندا COVID-19 پاندەمياسى تاراعان كەزدە ەرىكتىلەر حالىقپەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى، ناۋقاستارعا كۇتىم جاساۋ بويىنشا دارىگەرلەرگە كومەك كورسەتتى، زەينەتكەرلەر مەن مۇگەدەكتەرگە ازىق-تۇلىك پەن دارى-دارمەك جەتكىزدى.
ق ر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا سول جىلى ەرىكتىلەر ۇيىمدارى مۇشەلەرىنىڭ سانى ءۇش ەسەگە ارتىپ، 190 مىڭعا جۋىق ادامعا جەتتى، ال ەرىكتىلەر جوبالارىنىڭ سانى – 2 مىڭعا جۋىقتادى.
الداعى ۋاقىتتا بىزدەر ازاماتتىق قوعامدى قولدايتىن ينستيتۋتتاردى كۇشەيتۋ جولى ارقىلى ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك.
ساياساتتانۋشى رۋسلان ءالىمنازار ويىنشا، ازاماتتىق سەكتوردىڭ تۇراقتىلىعى جانە مەملەكەتتىك ەمەس ينستيتۋتتار قىزمەتىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ستاتيستيكالىق دەرەكتەردى جۇيەلەۋ كەرەك.
– ءقازىر ازاماتتىق قوعامدا بولىپ جاتقان پروسەستەردى زەرتتەۋدىڭ اكادەميالىق تاسىلدەرى مەن قۇرالدارىن دامىتۋ بويىنشا جۇيەلى پىكىرتالاستار ورتاسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن كوممەرسيالىق ەمەس باسقارۋ بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مەن وقۋ جوسپارلارىن ەنگىزگەن دۇرىس. ۆولونتەرلىك قىزمەتتىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ، ۆولونتەرلەردىڭ ازاماتتىق سەكتور جۇمىسىنا قاتىسۋىن كەڭەيتۋ، ۆولونتەرلەردىڭ ازاماتتىق باستامالارعا قاتىسۋىنىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن ىڭعايلىلىعىن ارتتىرۋ جونىندەگى قادامداردى ىسكە اسىرۋعا بولادى، – دەگەن ويىن ورتاعا سالدى.
بۇل رەتتە ازاماتتىق قوعامنىڭ مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس سەكتورلارىنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ زاڭنامالىق نەگىزىن جەتىلدىرۋ قاجەت. ءوز كەزەگىندە ازاماتتىق قوعام ماسەلەلەرىن جۇيەلى زەرتتەپ جۇرگەن مامان قازاق قوعامىن قانداي ماڭىزدى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ كەرەكتىگىن العا تارتتى.
– مەملەكەتتىك جانە كوممەرسيالىق ەمەس سەكتورلار وكىلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ ستاندارتتارىن جانە مەملەكەتتىك فۋنكسيالاردى كوممەرسيالىق ەمەس سەكتورعا بەرۋ راسىمدەرىن ازىرلەۋ جونىندەگى بىرلەسكەن جۇمىسىن اياقتاعان ءجون. بيزنەس سۋبەكتىلەرىن الەۋمەتتىك ماڭىزى بار جوبالارعا، ءىس-شارالارعا قاتىسۋعا تارتۋ جانە دەمەۋشىلىك پەن قايىرىمدىلىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا جاعدايلاردى دامىتۋ كەرەك. ورتالىق جانە جەرگىلىكتى دەڭگەيلەردە مەملەكەت تاراپىنان كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمداردى قارجىلىق قولداۋ جۇيەلەرىن جەتىلدىرۋ جانە دامىتقان دۇرىس. ءوزىنىڭ نىسانالى توپتارى بار ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارى بار جوبالاردى قارجىلاندىرۋدىڭ ەرەكشە شارتتارى ەنگىزىلسە، وڭ ناتيجە كورسەتەدى، – دەپ بىلىكتى مامان ويىن قورىتىندىلادى.
دامىعان ەلدەردە مەملەكەتتىك جۇيە مەن ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى توننىڭ ىشكى باۋىنداي بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيتىنى بەلگىلى. قازىرگى تاڭدا وسى باعىتتا جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر. بۇل رەتتە مەملەكەتتىڭ ەلىمىزدەگى ەرىكتىلەرگە بارىنشا قولداۋ كورسەتىپ، ولاردىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرەتىن ارنايى زاڭ دا قابىلداعانىن بىلەمىز. مۇنداي ماڭىزدى ءىس-شارالار ەلىمىزدە ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا سەپتىگىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار ەلىمىزدە توقتاۋسىز جۇرەتىنە سەنىمدىمىز.
