اۋداندىق اۋرۋحاناعا بارىپ ەم-دومىن العانىممەن ۋاقىتشا اسەر بەرىپ، دەگەندەي ساۋىعىپ كەتە المادىم. وڭ جاعىما قيسايعان قالىپتا، اياقتى سىلتي باساتىن بولدىم، كيىم كيۋدىڭ ماشاقاتى ءبىر بولەك، ءسويتىپ، كۇننەن-كۇنگە اۋرۋدىڭ ازابى جانىما قاتتى باتتى.
سودان، «سۇراي-سۇراي مەككەگە دە باراسىڭ...» دەگەن ۇلكەندەردىڭ تامسىلىندەي ءىنىم قاليبەك ارقىلى استانادا حالىق مەدەسيناسىمەن ەمدەيتىن فاتيما اپكەي باسقاراتىن ەمدەۋ ورتالىعىنىڭ مەكەن جايىن تاپتىق. كوپتەن بەرى اۋرۋى جانىنا باتىپ جۇرگەن كەلىنىم ايزادا ەكەۋمىز كوپ ويلانباستان پوەزعا بيلەت الىپ تارتىپ كەتتىك. استانانىڭ «نۇرسۇلتان-1» تەمىرجول بەكەتىنەن قۇدا بالا تالعات، سۇيكىمدى قىزى نۇراي ەكەۋى قۇشاق جايىپ قارسى الدى.
ون كۇن بۇرىن جازىلعان كەزەگىمىزگە ءبىر ساعات ۋاقىت قالعاندا اتالمىش، سەيىتبەكوۆا فاتيما ساعىنبەك قىزى باسقاراتىن «اي» دەنساۋلىق ساقتاۋ ورتالىعىنا (استانا، ب.مومىشۇلى-23) كەلىپ، كىشكەنتاي عانا سۇيكىمدى، تالدىرماش قىز مادينانىڭ قابىلداۋىندا وتىردىق.
كوپتەن كۇتكەن كەزەگىمىز دە كەلدى. ءوزىن «ايجان» - دەپ تانىستىرعان دوڭگەلەك ءجۇزدى، ادەمىشە كەلگەن، كوزى بوتانىڭ كوزىندەي تولىقتاۋ كەلىنشەكتىڭ سوڭىنان ەرىپ اياقتى سىلتي باسىپ جۇرە بەردىم. وزىممەن بىرگە الىپ بارعان رەنتگەن دياگنوزى جازىلعان جانە نيەۆروپاتولگتىڭ ەمدەۋ تاعايىنداعان قاعازدارىن ۇسىندىم. ول قاعازدارىمدى شەتكە ىسىرىپ قويدى دا:
--- «بىزدەر دياگنوزدى ءوزىمىز قويامىز...» دەپ، اۋرۋلارعا لايىقتالعان ارنايى ۇستەلگە ەتپەتىمنەن جاتقىزىپ، جۇمىسىنا كىرىستى. كۇبىرلەپ ايتقان دۇعا سوزدەرى ەمىس-ەمىس قۇلاعىمدا، قۇيمىشاق سۇيەكتەن باستاپ، سەگىزكوز، شۇيدەگە دەيىنگى ارقا ومىرتقالارىمدى، سودان كەيىن ەكى جاۋرىننىڭ استى مەن ەكى بۇرەكتىڭ اينالاسىن قولدارىنىڭ ۇشىمەن اسىقپاي جۇرگىزىپ شىقتى. قولىنىڭ بيوتوگى بار ەكەنى بىردەن سەزىلدى. قاعاز بەن داپتەرىن اشىپ بەلگىلەپ وتىردى دا، بولعان سوڭ، سىپايى عانا جىميىپ:
--- كيىنىڭىز - دەدى.
ودان سوڭ قاسىنداعى ۇستەلگە شاقىرىپ، وتىرعان سوڭ ەكى جەردەن جاڭا وسپەنىڭ (گرىجا) باستالعاندىعىن، ال، بەل ومىرتقاداعى وسپەگە كەمىندە 5-6 جىل بولعاندىعىن جانە قوسىمشا اسقازاننىڭ دۇرىس جۇمىس جاسامايتىندىعىن، جۇرەككە بارار قان تامىردىڭ، جۇيكە تالشىقتارىنىڭ قىسىلۋى اسەرىنەن القىنۋ بار ەكەندىگىن، تاعى باسقا دا اۋرۋ بەلگىلەرىن بايقاعاندىعىن مۇقيات تۇردە قولمەن قويعانداي ەتىپ ايتىپ بەردى. تازا قازاقى، قاراپايىم تىلدە، پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دا وتە ساۋاتتى تۇردە قىزمەت كورسەتكەنى تاڭ قالدىردى.
الگى كۇندەلىكتى بىزدەر ەمحانا، اۋرۋحانادا كورىپ جۇرگەن – اۋرۋ كورسە جيىرىلىپ، شەكەدەن قاراپ سۋىق قارسى الاتىن، الدىنا كەلگەن ناۋقاستان گورى كراحمالعا قاتىرىلعان اق حالاتىن كوپ قاققاىشتاي بەرەتىن «زاماناۋي دارىگەرلەرگە» (ارينە، ءبارى دەپ وتىرعان جوقپىن) مۇلدە ۇقسامايدى. ودان قالسا، وزىنەن باسقا ەشكىم تۇسىنبەيتىن «شيماي شاتپاقتى» بار ىنتاسىن سالىپ «بىلگىش دارىگەر كەيىپتە» تولتىراتىن، پالەن مىڭ تەڭگەگە كەرەك، كەرەك ەمەسىنە قاراماي ءدارى جازىپ بەرەتىن، امال بولسا ەرتەڭ نەمەسە «ءۇش كۇننەن كەيىن كەل!» - دەپ، تىجىرىنىپ شىعارىپ سالاتىن بازبىرەۋ «دارىگەرلەر» سياقتى ەمەس... بۇل جاعداياتتى ءتانى اۋىرىپ، دارىگەردىڭ كەزەگىن ساعاتتاپ سارىلا كۇتكەن، جانىنا شيپا ىزدەپ بارىپ تاۋى شاعىلىپ قايتقان، جۇمىر باستى پەندەلەردىڭ ءبارى بىردەن تۇسىنەدى عوي - دەپ ويلايمىن.
سودان نە كەرەك:
--- قارسى بولماساڭىز، ەمدەۋ شارالارىن بۇگىننەن باستايىق- دەدى، سابىرلى قالپىندا.
مەن، بىردەن كەلىستىم. جانە ءبىر تاڭ قالعانىم، مىڭ-مىڭلاپ اقشاعا ساتىپ الاتىن – وكىل، ءدارى، سيستەما ىزدەپ ءدارىحانا ارالاپ تەنتىرەگەن جوقپىن. تەك قانا قولمەن ۋقالاپ (ماسساج) ەمدەۋ تاسىلدەرىن قولدانادى ەكەن. باعالارى دا قولجەتىمدى. جاعدايىڭدى ايتساڭ باعاسىن دا ءتۇسىرىپ بەرەدى. بىزدەگىدەي سازارىپ، قاتىپ-سەمىپ قالعان ەشتەڭە جوق. كادىمگى الدىنا كەلگەن اۋرۋدىڭ جاي-كۇيىن ادامي تىلدە ءتۇسىنىپ، قاس-قاباعىنا، جاعدايىنا قاراپ، قىزمەت جاساۋشى ناعىز «اق حالاتتى، ابزال جاندار!» ەكەن. باسقا ءبىر الەمگە تاپ بولعانداي بولىپ، ىشتەي تاڭدانعانىم سونشا، 3-4 كۇنگە دەيىن ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەي ءجۇردىم.
جوق، ۋاقىت وتە كەلە سەنبەسكە لاجىم قالمادى. جانە وسى مەكەمەنىڭ باسشىسى فاتما اپكەيدىڭ ءوزىنىڭ قان قىسىمى قاتتى كوتەرىلىپ تۇرسا دا، كەزەك كۇتىپ وتىرعان بىزدەرگە كەلىپ:
«... دەنساۋلىعىنىڭ بولماي تۇرعانىن، سوندا دا 3-4 ادامدى، اۋرۋلارى اۋىر دەگەن، قابىلدايتىنىن جانە باسقا كىسىلەردىڭ تۇسىنىستىكپەن قاراۋلارىن ءوتىنىپ سۇراعانى دا»، اداگەرشىلىكتى ءپىر تۇتقان تاربيەلى، تەكتى جان ەكەندىگىن ايتپاي-اق ءتۇسىندىرىپ وتكەندەي بولدى.
العاشقى تانىستىقتىڭ وزىندە-اق، جارقىلداي سويلەگەن اشىقتىعى مەن قاراپايىمدىلىعى بىردەن ۇنادى. ءاربىر ناقتى دايەكتەر كەلتىرە سويلەگەن سوزىنەن ادام اعزاسىنىڭ بىلگىرى، ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى ەكەندىگىن ايتپاي-اق تۇسىنەسىز. سەبەبى، ساۋساق ۇشتارى ارقىلى اۋرۋىڭىزدىڭ قاي جەردە ەكەنىن، دەنەڭىزدەگى قاي اعزامەن بايلانىسى بارىن جانە قانداي كەرى اسەرى بار ەكەندىگىن دە كوزبەن كورىپ، قولىنا ۇستاپ تۇرعانداي ءدال ايتىپ، دياگنوزدى قويادى. ءسوز ىڭعايىنان بايقاعانىمداي فاتيما اپكەيگە بۇنداي ەرەكشە ەمشىلىك قاسيەت قان مەن اتاتەك ارقىلى بەرىلگەن ەكەن.
قاي كەزدە بارساڭىز دا نازىكتىگى مەن ەركەلىگى ءون بويىنا جاراسقان، كىشكەنتاي عانا ءجۇزى جىلى ءمادينا قىز كۇلىمدەپ قارسى الادى. كۇنى بويى - شىمكەنت، تاراز، تاشكەنت، تاعى باسقا قازاق ەلىنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن كىشكەنتاي بۇلدىرشىننەن باستاپ، ەگدە تارتىپ تاياققا سۇيەنگەن بارشا ناۋقاستارعا قۇراق ۇشىپ قىزمەت جاساپ جۇرگەنى.
ال، ايجان ەمشىنىڭ بيوتوگى بار قولدارى جاساعان ەمدەۋ شاراسىنان كەيىن دەنەڭ سەرگىپ، اۋرۋدى ۇمىتاسىڭ. كەۋدەڭ دالاداي بولىپ، تىنىسىڭ كەڭەيىپ جانىڭ شىركىن ءبىر جادىراپ قالادى. بىردە، كەزەكتى ەمدەۋ شاراسىنان كەيىن جازۋ ۇستەلىنىڭ ۇستىندەگى ءتۇرلى-تۇستى قاعازدارعا كوزىم ءتۇستى. ءجايلاپ الىپ وقىپ كورسەم «العىس حاتتار» مەن «سەرتيفيكاتتار» احمەتوۆا ايجان مۇقاش قىزىنىڭ ادال ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە ءار جىلدارى العان ماراپاتتارى مەن جەتىستىكتەرى ەكەن. دەمەك، ءوز ءىسىنىڭ مامانى دەگەن ءسوز. ارمەن قاراي ەسكى تانىستارداي ءسوزىمىز جاراسىپ، ءتىپتى بىرگە وسكەن قۇرداستاي بولىپ كەتتىك.
جاقىن تانىستىقتىڭ ارقاسىندا كۇننەن-كۇنگە ايجان ەمشىنىڭ مەن بىلمەيتىن قىرلارى دا اشىلا باستادى. ەندى، قىسقاشا عانا جۋرناليستىك زەرتتەۋمەن بۇل كىسىنىڭ ەمشىلىك قىزمەتىنە قىسقاشا شولۋ جاساپ وتەر بولساق، ءبىرشاما قىزىقتى تىڭ مالىمەتتەرگە قانىق بولاسىزدار. ماسەلەن، احمەتوۆا ايجان مۇقاش قىزى جايدەن ءجاي ادام ەمەس ەكەن، ول كىسى كاسىبي «حالىق ەمشىسى». بۇل كاسىپ سالاسىنا 2009 جىلى تۇسىندە ايان بەرۋى ارقىلى كەلگەندىگى تۋرالى ءوزى بىلاي دەپ باياندايدى:
«...بىردە ءتۇس كورىپپىن. تۇسىمدە اسپاننان كوپ التىن جاۋعان ەكەن. سول التىنداردى كوپ قىلىپ ەتەگىمە جيناپ الىپپىن. ءبىر اق ساقالدى اتا كەلىپ:
---«بالام، التىنىڭدى توك! قولىڭدى جاي باتا بەرەيىن»- دەدى.
مەن جيناعان التىنىمدى توگىپ، قولىمدى جايدىم.
--- «قول جايعانىڭ ەم بولادى، بۇگىننەن باستاپ ادام ەمدەيسىڭ!» دەپ، جاڭاعى اتا باتا بەردى دە عايىپ بولدى» دەيدى، سول ءبىر ومىرىندە وشپەستەي ءىز قالدىرعان عاجايىپ تىلسىم كەزەڭدى ەسىنە الىپ، باياۋ كۇرسىنگەن ەمشى.
ءسال ۇنسىزدىكتەن سوڭ، ارقاما سۇيىق مايدى سەۋىپ الدى دا اڭگىمەسىنە قايتا كىرىستى:
مەن ۋقالاپ ەمدەۋ (ماسساج) ادىسىمەن بۇرىننان بەرى اينالىسۋشى ەدىم. مىنە، وسى ءبىر ۋاقيعادان كەيىن ەم الۋعا كەلگەن ادامنىڭ قاي جەرى اۋىرىپ، نە مازالاپ جۇرگەنى، قانداي ماسەلەمەن كەلىپ تۇرعانىن بەلگىسىز ءبىر تۇيسىك ارقىلى ىشتەي سەزىپ تۇراتىن بولدىم. ەس بىلگەن كىشكەنە كۇندەرىمنەن باستاپ قازىرگى كۇندەرىم دە ءدال كينوداعى كادرلار لەنتاسىنداي تىزبەكتەلىپ كوز الدىما كەلە قالادى. كەيبىر جولى بايلانىپ، ءتۇرلى كەسىر-كەساپاتقا ۇشىراعان، ءولىم اۋزىنان قالعان ادامداردى بىردەن سەزە قويامىن. ەمدەۋ بارىسىندا ونداي ادامداردىڭ ءون-بويىن الاستاپ قوسىمشا ەم جاسايتىن بولدىم. مىسالى، تۇسىنىكسىز تىقىر، جامان ءتۇس كورىپ شوشىنۋ، كەي ۇيلەردە بەرەكە كەتىپ ۇرىس-كەرىستىڭ بەلەڭ الۋى نەمەسە جاس ءولىم بولعان جاعدايدا ءۇيدى، ادامدى قامشىمەن، تاسپىمەن الاستاعان دۇرىس. ءوستىپ العاشقىدا ءوزىمدى ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىندا جۇرگەندەي كۇي كەشەتىن ەدىم.
ال، دۋلانعان ادام كەلسە وز-وزىمنەن تىنىشسىزدانىپ، ارقا-باسىم قۇرىسىپ، دەم جەتپەي قىسىلىپ قاتتى قينالامىن. ويلاپ قاراسام بۇرىندارى بۇنداي نارسەگە ونشا ءمان دە بەرمەي، كوپ سەنە بەرمەيتىن ەدىم. كوز كورىپ، كوڭىل سەندى، قارا دۋانىڭ بار ەكەندىگىنە. بىرتىندەپ ناۋقاستىڭ اۋرۋ جەرلەرىن تاپ باسىپ، دياگنوزىن دا قوياتىن دەڭگەيگە جەتتىم-دەپ، ءسوزىن ءبىر تۇيىندەپ الىپ، ارمەن قاراي جالعاستىردى.
«سودان ۋاقىت وتە كەلە وسىناۋ ەمشىلىك جولعا ءبىرجولا بەت بۇرعانىمدى ءوزىم دە بىلمەي قالدىم. الدىما دەرتىنە داۋا ىزدەپ كەلگەن ناۋقاستاردىڭ كوڭىلىنە ءۇمىت وتىن جاعىپ، ومىرگە دەگەن قۇلشىنىسىن ارتتىۋ ءۇشىن ءارتۇرلى سىرقاتتاردى ەمدەۋدىڭ ءبىر ەمەس، بىرنەشە ءتاسىلىن مەڭگەردىم. ماسەلەن، اتاپ ايتسام:
--- اۋرۋ بويىنداعى زياندى ەنەرگيانى دۇعا وقىپ قايتارۋمەن قاتار، الاستاپ تازالايمىن، ۋقالاپ ەمدەۋمەن (ماسساج) قاتار الاقاننىڭ بيوتوگىمەن، وتپەن ەمدەپ عانا قويماي، قازاقتىڭ ءداستۇرلى ەمى ۇزبەنى (قيما) دە مەڭگەرگەنمىن. تاعى ءبىر تۇندەردە اق ساقالدى اتا ايان بەرىپ قانداي نۇكتەگە بانكىنى قالاي قويىپ، قالاي قان الۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتكەندەي ەلەس بەردى، ءدال سول تۇسىمدەگى اياندا كورسەتكەندەي ەتىپ قازىرگى كۇندەرى حيدجاما جاساپ، ينە دە سالامىن.
جانە دە قان قىسىمى، گەموگلوبيننىڭ تومەندەۋى، شىجىڭدىق، تىل-كوز تيۋگە ۇشىراعانداردى مەن باسسۇيەكتەگى قان قىسىم، اياق-قولدىڭ قاقساۋى تاعى باسقا دا ءتۇرلى دەرتتەردەن دە كوپتەگەن ناۋقاستاردى ەمدەپ جازىپ قاتارعا قوسىپ، ساۋابىمەن قاتار العىسىن دا الدىم-دەيدى، اق حالاتتى ابزال جاننىڭ ءبىرى ەمەس بىرەگەيى – اتالمىش ايجان ەمشى.
مىنەكەي، اعايىن ويلاماعان جەردەن اۋرۋىما شيپا ىزدەپ بارىپ، سىرقاتىمنان قۇلان تازا ايىققان مەن دە ايجان ەمشىنىڭ بويىنداعى تىلسىم كۇشى مەن ءوز ءىسىنىڭ بىلىكتىلىگىنە، كىشىپەيىلدىلىگىنە ءتانتى بولدىم.
اۋرۋدىڭ ازابىن تارتىپ، دەرتىنە شيپا ىزدەۋشى جۇزدەگەن ۇلكەن-كىشىنىڭ شىنايى جۇرەكجاردى العىسىنا بولەنىپ، قۇرمەتىنە يە بولعان سىزدەردەي «حالىق ەمشىلەرىنىڭ» بولعانىنا تاڭىرگە تاۋبە ايتامىز.
مىڭ العىس، سىزدەرگە – فاتيما اپكەي، ايجان ەمشى-دەپ، كوڭىل كوكجيەگىندە زور ريزاشىلىقتان تۋىنداعان قىسقاشا اڭگىمەمدى وسىمەن اياقتايمىن، قۇرمەتتى وقىرمان!
پى: سى:
ءسوز سوڭىندا ءمولدىر قۇداعيعا، كىشى قۇدا بالا قۋاندىق پەن جۇبايى اسەلگە، سول استانادا تۇراتىن جۋرناليست ءىنىم- قانات مامەتقازىعا دا كورسەتكەن قۇرمەتتەرىڭ مەن سىيلارىڭا، قولداۋلارىڭا اق جۇرەگىممەن زور ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن! سىزدەرگە، ومىردەگى بار جاقسىلىقتى تىلەيمىن!
قالي يبرايىمجانوۆ، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
