[caption id="attachment_10176" align="alignleft" width="300"]
ءشامىل بەرىشيەۆ، ازاماتتىق اۆياسيا اكادەمياسى ۇشۋ دايارلىعى سيكلىنىڭ جەتەكشىسى، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى اۆياتورى توسبەلگىسىنىڭ يەگەرى[/caption]
– بۇگىندە ءبىزدىڭ ازاماتتىق اۆياسيا اكادەمياسى ۇلكەن Airbus، Boeing سىندى ءىرى ۇشاقتارعا ۇشقىشتار دايارلامايدى. تەك شاعىن اۆياسيا سالاسىنا ارنالعان ۇشاقتاردى باسقاراتىن ماماندار ازىرلەيمىز. ناقتىراق ايتساق، يتالياندىق «تەكنام» دەپ اتالاتىن ۇشاقتى تىزگىندەيتىن ۇشقىشتاردى دايىنداپ جاتقان جايىمىز بار. بۇل ۇشاقتى دا ەكى پيلوت باسقارادى. سوندىقتان ۇشۋ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى ساباقتاردى اكادەميا تۇلەكتەرىنە ۇيرەتەمىز. فرانسيادا اپاتقا ۇشىراعان Airbus A320 ۇشاعىن دا ەكى ادام باسقارعانى وزدەرىڭىزگە ءمالىم. ۇشۋ بارىسىنداعى قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىنىڭ قاتاڭ ساقتالۋى كەز كەلگەن ەل ءۇشىن ماڭىزدى. ازاماتتىق اۆياسيا سالاسىنداعى قاۋىپسىزدىك ءىسى جوعارى دەڭگەيدە دامىعان قازىرگى زاماندا ادامي فاكتوردىڭ اسەرىنەن اپاتتى جاعدايدىڭ ورىن الۋى كوپشىلىكتى قاتتى الاڭداتۋى ورىندى. Airbus A320 ۇشاعىنىڭ ەكىنىشى پيلوتى اندرەاس ءلۋبيتستىڭ اۋە كەمەسىندەگى 150 جولاۋشىنىڭ ومىرىنە بەي-جاي قاراۋى مەنى دە قاتتى ويلانتتى. ەكيپاج مۇشەلەرى بىرنەشە ادامدى قۇرايتىن اۋە كەمەلەرىنىڭ ارنايى ۇشۋ ەرەجەسى بولادى. ءتيىستى ورىندار بەكىتكەن بۇل نۇسقاۋلىقتار ۇشۋ بارىسىندا تولىقتاي ساقتالۋى كەرەك ەدى. اۆياسيا سالاسىنا ءومىرىن ارناعان مامان رەتىندە ايتسام، بۇل اۋە اپاتىنىڭ ماعان تۇسىنىكسىز جاقتارى كوپ بولىپ تۇر.
– سونى تارقاتىپ ايتساڭىز.
– ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ەكيپاج كومانديرىنىڭ كابينانى ەكىنشى پيلوتقا تاستاپ، سىرتقا شىعىپ كەتۋى كۇدىك تۋعىزادى. تالاي رەت 6-8 ساعات بويى توقتاۋسىز ۇشقان كەزدەرىمىز بولدى. سول كەزدە كومانديرلەردىڭ ءلام-ميم دەمەستەن ورىندارىنان تۇرىپ، كابينانى تاستاپ كەتكەنىن كورمەك تۇگىلى، ەستىگەن دە ەمەسپىن. ءيا، بورت كومانديرى اسا قاجەت كەزىندە كابينانى تاستاپ شىعۋىنا بولادى. قالىپتاسقان ەرەجەگە ساي، كوماندير ەكيپاج مۇشەلەرىنىڭ ءبىرىن ەكىنشى ۇشقىشتىڭ قاسىنا قالدىرىپ، سودان كەيىن سىرتقا شىعۋى ءتيىس. ەش ۋاقىتتا كابينادا جالعىز ادام قالماۋى كەرەك. مۇنى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. كوماندير وسىنىڭ ءبارىن بىلە تۇرا كابينانى ارىپتەسىنە تاستاپ، شىعىپ كەتكەن. بۇل كۇدىك تۋعىزاتىن جايت. ەكىنشى ءبىر كۇدىك تۋعىزاتىن ماسەلە، ەكىنشى پيلوتتىڭ ۇشاقتى 8 مينۋت بويىنا تومەن قاراي قۇلديلاتۋى دا ادامدى ءتۇرلى ويعا جەتەلەيدى. نەگىزىندە ۇشاقتى 2-3 مينۋتتا قۇلاتۋعا بولادى. قاتەرگە باس تىككەن ەكىنشى پيلوتتىڭ ۋاقىتتى بۇلايشا نەگە سوزۋى دا جۇمباق كۇيىندە قالىپ تۇر.
ءقازىر ادامدار بىر-بىرىمەن قاراپايىم ادامي قارىم-قاتىناس ورناتۋدان قالىپ بارادى. ۇشقىشتاردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، ءقازىر قاراپايىم ادامداردىڭ نە ويى بار ەكەنىن بىلمەيمىز. كەزىندە الماتى بولىمشەسىندە بەس مىڭ ۇشقىش بولدى. سول كەزدە بىزدەر بىر-بىرىمىزدەن سىر جاسىرماۋشى ەدىك. كىمنىڭ بالاسى اۋىرىپ، ايەلىمەن ۇرىسىپ قالعانىن، ءبارىن-بارىن ءبىلىپ وتىراتىنبىز. بىر-بىرىمىزگە دەمەۋ بولىپ، ۇدايى قولداۋ كورسەتۋشى ەدىك. سونىڭ ناتيجەسىندە ارامىزدا مۇنداي اقىلعا سىيمايتىن وقيعا ورىن العان جوق. ءقازىر جاعداي كەرىسىنشە، ۇشقىشتار بىر-بىرىمەن ەمەن-جارقىن ارالاسپايدى. ولاردىڭ نەندەي كۇيگە تاپ بولىپ، قانداي قيىنشىلىقتى باستان وتكەرىپ جاتقانىن ەشكىم بىلمەيدى.
– قازىرگى عىلىمي-تەحنيكا دامىعان زاماندا ادامداردىڭ بىر-بىرىمەن سويلەسۋى، سىرلاسۋى قالىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس. مۇنداي جاعدايدا ادامدار پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسكە ۇشىرايدى. ەكىنشى ۇشقىشتىڭ پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسكە ۇشىراۋى مۇمكىن بە؟
– دۇرىس ايتاسىز. ءقازىر ادامدار بىر-بىرىمەن قاراپايىم ادامي قارىم-قاتىناس ورناتۋدان قالىپ بارادى. ۇشقىشتاردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، ءقازىر قاراپايىم ادامداردىڭ نە ويى بار ەكەنىن بىلمەيمىز. كەزىندە الماتى بولىمشەسىندە بەس مىڭ ۇشقىش بولدى. سول كەزدە بىزدەر بىر-بىرىمىزدەن سىر جاسىرماۋشى ەدىك. كىمنىڭ بالاسى اۋىرىپ، ايەلىمەن ۇرىسىپ قالعانىن، ءبارىن-بارىن ءبىلىپ وتىراتىنبىز. بىر-بىرىمىزگە دەمەۋ بولىپ، ۇدايى قولداۋ كورسەتۋشى ەدىك. سونىڭ ناتيجەسىندە ارامىزدا مۇنداي اقىلعا سىيمايتىن وقيعا ورىن العان جوق. ءقازىر جاعداي كەرىسىنشە، ۇشقىشتار بىر-بىرىمەن ەمەن-جارقىن ارالاسپايدى. ولاردىڭ نەندەي كۇيگە تاپ بولىپ، قانداي قيىنشىلىقتى باستان وتكەرىپ جاتقانىن ەشكىم بىلمەيدى. قازىرگى تاڭدا اۋەجايدا ەكيپاج مۇشەلەرى قازداي ءتىزىلىپ كەتىپ بارا جاتقانىن بايقايمىن. ولاردىڭ قاتار ءجۇرىپ، ارقا-جارقا بولىپ اڭگىمەلەسكەنىن كورمەيتىن بولدىق. ادامي قارىم-قاتىناستاردىڭ تومەندەۋىنەن وسىنداي قيىن جاعدايمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعانىمىزدى تۇسىنەتىن كەز جەتتى دەپ ەسەپتەيمىن.
– ەكيپاج مۇشەلەرىنىڭ ۇشۋ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن MSISI كۋرسى تۋرالى ەستۋىمىز بار. سونى كوپشىلىككە ءتۇسىندىرىپ وتسەڭىز؟
– MSISI كۋرسى ەكيپاج مۇشەلەرىنىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىن ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن باعدارالما. ۇشۋ بارىسىندا ەكيپاج كومانديرى باسقارسا، ەكىنشى ۇشقىش اينالانى باقىلاپ، وزىنە تاپسىرىلعان مىندەتتى اتقارادى. اۋارايى قولايسىز جاعدايلاردا كوماندير ۇشاقتى ەكىنشى ۇشقىشقا رەسمي تۇردە تاپسىرىپ، ءوزى جاعدايدى باقىلاۋعا الۋى مۇمكىن. مۇنىڭ ءبارى MSISI باعدارلاماسىندا جان-جاقتى كورسەتىلگەن. جالپى، مۇنداي كۋرستان وتكەن ەكيپاج مۇشەلەرى كەز كەلگەن قيىندىققا قارسى تۇرا الادى. جوعارى دايىندىقتان وتكەن ەكيپاج مۇشەلەرى ۇشاقتىڭ دۆيگاتەلىندە اقاۋ پايدا بولسا، ەكىنشىسىن قوسىپ الىپ، لاينەردى امان-ەسەن جەرگە قوندىراتىن مۇمكىندىككە يە بولادى. قازىرگى تاڭداعى زاماناۋي ۇشاقتاردىڭ بارلىق قۇرىلعىلارى مەن جۇيەلەرىنىڭ ءۇش قوسىمشاسى بار. ءبىرى ىستەن شىقسا، ەكىنشىسىن قوسۋعا بولادى. سوندىقتان قازىرگى ۇشاقتاردىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەسى جوعارى دەڭگەيدە دامىعان دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىن.
– جالپى، پيلوتتار قانشا ساعاتقا دەيىن ۇزدىكسىز ۇشا الادى.
– دۇنيەجۇزىندە قالىپتاسقان ۇشۋ ەرەجەسى بار. بۇل ۇشاقتاردىڭ كولەمىنە بايلانىستى ايقىندالادى. سونداي-اق، تۇندەگى ۇشۋ ۋاقىتى كۇندىزبەن سالىستىرعاندا ءبىراز قىسقا بولاتىنى بەلگىلى. سول سياقتى ۇشۋ ارالىعىنداعى دەمالىس ۋاقىتىنىڭ مولشەرى دە اتالعان ەرەجەدە تايعا تاڭبا باسقانداي انىق كورسەتىلگەن. ايتالىق، جولاۋشىلار ۇشاعىنىڭ پيلوتتارى كۇندىز 8 ساعاتقا دەيىن توقتاۋسىز ۇشۋىنا رۇقسات ەتىلسە، تۇندەگى ۇشۋ كەزەڭى 6 ساعاتتان اسپاۋى ءتيىس. بۇدان كەيىن ۇشقىشتار ترانزيتتىك اۋەجايدا 12 ساعاتقا دەيىن دەمالۋى شارت. تاعى دا ايتا تۇسسەك، الىپ لاينەرلەردى تىزگىندەپ جۇرگەن ۇشقىشتاردىڭ ءبىر ايلىق ۇشۋ ساعاتى 60 ساعاتتان اسپاۋى كەرەك. ال شاعىن ۇشاقتاردا بۇل كورسەتكىش 100 ساعاتقا دەيىن سوزىلادى. ۇشۋ ەرەجەسىنىڭ وسى تالاپتارىن ورىنداعان ەكيپاج مۇشەلەرى قاۋىپسىزدىك شارالارىن تولىق ساقتاعان بولىپ سانالادى.
– ازاماتتىق اۆياسيا اكادەمياسى ۇشۋ قاۋىپسىزدىگىنە قانشالىقتى كوڭىل ءبولىپ كەلەدى؟
– ەلىمىزدىڭ ازاماتتىق اۆياسيا سالاسى دامۋ ۇستىندە. ءبىزدىڭ اكادەميا ەلىمىز بويىنشا ۇشقىشتار دايارالايتىن بىرەگەي وقۋ ورنى بولعاندىقتان ۇكىمەت تاراپىنان ايرىقشا كوڭىل بولىنۋدە. مەملەكەتتىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسىندا ستۋدەنت جاستاردىڭ بىلىكتىلىگىن شىڭداۋ ءۇشىن Airbus 320، Boeing 737 ۇشاقتارىنىڭ ترەناجەرلەرى جاستاردىڭ بىلىكتىلىگىن شىڭداۋعا جاردەمدەسەتىن بولادى. اكادەميا تۇلەكتەرى فينلانديانىڭ Patria ازاماتتىق اۆياسيا ۇشقىشتارىن دايارلاۋ مەكتەبىندە ءتالىم الىپ جاتىر. بۇدان باسقا ستۋدەنتتەرىمىز يسپانيا، ليۆيا سىندى ەۋروپا ەلدەرىندە ىس-تاجىريبەدەن ءوتىپ، وزدەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەردى. بىزدەر قازاق بالالارىن اتالعان ەلدەردىڭ اۋە مەكتەپتەرىنەن سىناقتان وتكىزۋ ءۇشىن الىپ بارعاندا اعىلشىن تىلىندەگى اۆياسيا تەرميندەرىن شاتاستىرىپ قينالاتىن شىعار دەپ ويلاعان ەدىك. ءبىراق ءىس بارىسىندا العىر ستۋدەنتتەرىمىز اعىلىشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەنىن بايقاتىپ، اعىلشىن تىلىندە ايتىلعان تەرميندەردىڭ ءبارىن ءتۇسىنىپ، سۇرىنگەن جوق.
ءقازىر اكادەميا بازاسى نەگىزىندە ازاماتتىق اۆياسيانىڭ ۇشۋ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ورتالىق ازيا جانە قازاقستان بويىنشا يكاو وقۋ ورتالىعى قۇرىلدى. ينسترۋكتورلىق قۇرامى سەرتيفيكاتتالعان جانە وقۋ-ادىستەمەلىك قۇجاتتامالارى، ماتەريالدى تەحنيكالىق بازاسى يكاو ستاندارتتارىنا سايكەستەندىرىلگەن. وسىلايشا اكادەميا حالىقارالىق تالاپتارعا سايكەس مامان دايىنداۋعا بار كۇشىن جۇمساپ كەلەدى. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار اكادەميامىزعا مۇحتار بايجۇمانوۆ رەكتور بولىپ تاعايىندالعالى بەرى قارقىندى ءجۇرىپ كەلەدى.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان نۇرلان جۇماحان.
