قازاقستاندا سمارتفونداردىڭ جاڭا IMEI-كودتارىن تىركەۋ جۇيەسىنە بايلانىستى تاعى ءبىر ۇلكەن داۋلى ماسەلە تۋىنداپ وتىر. ماسەلەنىڭ ءمانى مىنادا: جاقىندا ەلىمىزگە اكەلىنەتىن ءاربىر سمارتفوندى مىندەتتى تۇردە IMEI-كود بويىنشا ۆەريفيكاسيادان وتكىزۋ تۋرالى تالاپ ەنگىزىلدى. ءبىراق مۇنىڭ استارىندا سمارتفون يمپورتتاۋشىلارىنان ءاربىر قۇرىلعى ءۇشىن جەكە مەنشىك كومپانياعا 3932 تەڭگە (1 اەك) مولشەرىندە تولەم الاتىن جاڭا جۇيە جاتىر، - دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
بۇل قاراجات مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە ەمەس، ارنايى تىركەلگەن جەكە كومپانيانىڭ ەسەپشوتىنا تۇسەتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر. جىل سايىن قازاقستانعا ورتا ەسەپپەن 4 ميلليونداي سمارتفون اكەلىنەدى ەكەن. ونى جاڭا تاريف بويىنشا ەسەپتەسەك، جىل سايىن 16 ميلليارد تەڭگە شاماسىنداعى قاراجات جەكە كومپانيانىڭ قالتاسىنا كەتەدى دەگەن ءسوز.
بۇل تۋرالى قوعام بەلسەندىسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى مۇرات ابەنوۆ ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپ، اشىق الاڭداۋشىلىق تانىتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي سحەما ەلدەگى ۇيالى بايلانىس نارىعىنداعى "جاڭا ۋتيل الىمىنا" اينالىپ كەتۋى مۇمكىن.
ابەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل جۇيەنى ەنگىزۋگە جاۋاپتى سيفرلىق دامۋ، يننوۆاسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىنە ۇلكەن سۇراقتار تۋىندايدى:
"مينيسترلىك بۇل باستامانى ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەتتىلىگىمەن تۇسىندىرەدى. ءبىراق شىن مانىندە، بۇل باستامانىڭ استارىندا جەكە كومپانيانىڭ مۇددەسى تۇر ما دەگەن ورىندى كۇدىك بار. ەگەر مەملەكەت ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى شىنىندا دا قام جەسە، بۇل فۋنكسيا نەگە اشىق ەمەس، جابىق ءارى بەنەفيسيارلارى بەلگىسىز جەكە كومپانياعا تاپسىرىلدى؟" - دەپ اشىندى ول.
دەپۋتات بۇل سحەمانى "ۋتيل الىمى 2.0" دەپ اتاپ، ونىڭ زيانى مەن قاۋپىنە ايرىقشا توقتالدى:
"مۇنىڭ ناتيجەسىندە سمارتفوندار قىمباتتايدى، يمپورتتاۋشىلاردىڭ شىعىنى ارتادى، اقىرى بۇل شىعىندى تۇتىنۋشى، ياعني قاراپايىم حالىق كوتەرەدى. مەملەكەتتىك فۋنكسيانى جەكەمەنشىك قۇرىلىمعا بەرىپ، ونى بيزنەستىڭ جەكە تابىس كوزىنە اينالدىرۋ - وتە ءقاۋىپتى تەندەنسيا. ەگەر وسىنداي جاڭا سحەمالار ەنگىزىلە بەرسە، مەملەكەت بيۋدجەتىن تولتىرۋدىڭ ورنىنا، جەكەلەگەن ادامداردىڭ عانا بايۋىنا جول اشىپ بەرەمىز. سالىق پەن تولەمدەرگە قارسى ەمەسپىن. ءبىراق ولار اشىق بولۋى كەرەك، بيۋدجەتكە ءتۇسىپ، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە جۇمسالۋى قاجەت"، – دەيدى مۇرات ابەنوۆ.
بۇل جاعدايدى تەرەڭىرەك زەرتتەگەن جۋرناليست قانات امىركيننىڭ دەرەكتەرى دە الاڭداتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، سمارتفونداردى ۆەريفيكاسيالاۋ ءۇشىن ارنايى قۇرىلعان kz-imei.kz سايتىنىڭ ءوزى جەكە تۇلعانىڭ اتىنا تىركەلگەن جانە يەسى تۋرالى اقپارات تولىقتاي جابىق. ياعني سايتتىڭ ناقتى يەسى كىم ەكەنى بەلگىسىز. دومەن 2024 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە، ءدال وسى سحەما قولعا الىنار الدىندا عانا تىركەلگەن، بارلىق اقپارات جاسىرىلعان. بۇل - اشىقتىق پەن جاريالىلىقتى تالاپ ەتەتىن مەملەكەتتىك باستاماعا ەش ساي كەلمەيتىن جاعداي.
سونىمەن قاتار، بۇل قىزمەتتى اتقاراتىن توو "AT ...Z" كومپانياسى 2023 جىلى عانا قۇرىلعان. باستاپقىدا باسقا اتاۋمەن تىركەلگەن كومپانيا 2025 جىلى عانا جاڭا اتاۋ الىپ، IMEI-كودتارىن تەكسەرۋ ءىسىن قولعا العان. بۇل كومپانيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى جانە جالعىز باسشىسى – ۆلاديسلاۆ س. ەسىمدى ازامات. كومپانيا IT-كودتار جازۋمەن اينالىسادى، مەملەكەتتىك ورگاندارمەن تىكەلەي بايلانىسى جوق، سالىق تولەۋشى رەتىندە ققس ەسەبىنە تىركەلمەگەن، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلارعا قاتىسپايدى، Astana Hub قۇرامىندا جوق، ليسەنزيالار دا الماعان.
وسىلايشا، "جەكە كومپانياعا مەملەكەتتىك فۋنكسيانى بەرۋ" سحەماسى ناقتى جۇمىس ىستەي باستاعانى انىق بايقالادى.
مۇرات ابەنوۆ بۇل ىسكە قاتىستى مينيسترلىك تاراپىنان جاۋاپ الۋ كەرەگىن اشىق ايتادى:
"جاڭا الىمنىڭ مولشەرى قالاي انىقتالدى؟ اقشا نەگە بيۋدجەتكە ەمەس، جەكە مەنشىك كومپانيانىڭ ەسەبىنە تۇسەدى؟ مينيسترلىك بۇل باستامانىڭ وسىلاي ىسكە اسۋىنا نەگە جول بەردى؟ ءبىز وسى ساۋالدارعا ناقتى ءارى اشىق جاۋاپ تالاپ ەتەمىز. قوعامنان تۇسەتىن اقشا قوعام يگىلىگىنە جۇمسالۋعا ءتيىس، جەكەلەگەن ادامداردىڭ قالتاسىنا كەتپەۋى كەرەك. بۇل اشىقتىق پەن ادىلەتتىلىك قاعيداتىنا ساي ەمەس. مەملەكەتتىك فۋنكسيالاردىڭ مۇنداي جولمەن جەكە قولدارعا ءوتۋى - وتە ءقاۋىپتى ءۇردىس"، – دەپ قورىتىندىلادى دەپۋتات.
IMEI-كودتارىن ۆەريفيكاسيالاۋ جۇيەسىنىڭ استارىندا شىنىمەن دە ۇلكەن ءارى تۇسىنىكسىز بيزنەس-مۇددەلەر تۇرعانى انىق بايقالادى. مۇنداي باستامالار قوعام تاراپىنان اشىق تالقىعا سالىنىپ، بارىنشا اشىق ءارى ءادىل جۇزەگە اسۋعا ءتيىس. ازىرشە مينيسترلىك بۇل ماسەلەگە ناقتى جاۋاپ بەرمەي وتىر. ال قوعام الاڭداۋلى جانە بۇل ماسەلەنى اشىق تالقىلاۋدى تالاپ ەتىپ وتىر.
ەسكە سالايىق، جۋىردا پاۆەل الەكساندروۆ ەسىمدى ەكولوگ ەلگە اكەلىنەتىن ءار سمارتفون ءۇشىن جەكە كومپانياعا شامامەن 4000 تەڭگەدەن تولەم جاسالاتىنىن انىقتادى.
بۇعان دەيىن دە ءدال وسى تولەمنىڭ مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە ەمەس، جەكە مەنشىك كاسىپورىننىڭ قورجىنىنا قۇيىلاتىنى جۇرتتىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى.
