قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدەگى جەتەكشى ارنالاردىڭ بارىندە قازاق تىلىندە شوۋ-باعدارلامالار بار. ءبارى زاڭدا كورسەتىلگەن تىلدىك نورمانى ساقتاپ وتىرعانىنا داۋىمىز جوق. وتاندىق تەلەارنالاردىڭ تىلدىك نورمانى ساقتاۋ ماسەلەسى ءبىرىنشى كەزەكتە، قازاق انشىلەرىنىڭ حالىققا بارىنشا تانىلۋىنا جول اشقانى ءسوزسىز.
ەگەر تەلەارنالار باياعىداي قازاق انشىلەرىنىڭ بەينەباياندارىن جارىم تۇندە بەرگەن بولسا، ءبىزدىڭ انشىلەرىمىز قازىرگى بيىگىنە كوتەرىلمەس ەدى.
و باستا ەلەكتروندى باق-تىڭ تىلدىك نورمانى ساقتاۋىنا انشىلەردىڭ قاندايدا ءبىر ىقپالى بولدى دەپ ايتۋ قيىن. ءبىراق بۇدان قازاق انشىلەرىنىڭ ءتىل ماسەلەسىنە جانى اۋىرمايدى دەپ بايلام جاساي المايمىز. اتقارۋشى بيلىكتەن اقپارات قۇرالدارىندا تىلدىك نورمانى ساقتالۋىنىڭ تالاپ ەتۋدە ۇلت زيالىلارىنىڭ ەڭبەگى زور بولدى. وسىلايشا ۇلت زيالىلارى ءتىل ءۇشىن كۇرەسۋدە ونەرپازدارعا ۇلگى-ونەگە كورسەتە ءبىلدى.
ءقازىر قازاق ونەرىن ەركىن ناسيحاتتاۋدىڭ زاڭنامالىق بازاسى قالىپتاسقان. تىلدىك نورمانى تەلەارنالار تولىقتاي ساقتاپ وتىر. كەرەك دەسەڭىز، «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسى تەك قانا قازاق تىلىندە اقپارات تاراتاتىن دەڭگەيگە جەتتى. بۇل ءۇشىن ۇكىمەت پەن ۇلتتىق ارناعا العىس ايتامىز. ءبىزدى مازالاعان باسقا ماسەلە.
بۇگىندە تىلدىك نورمانى ەلىمىزدەگى ءبىرقاتار راديولار ءتيىستى دەڭگەيىندە ساقتاماۋدا. ولار قازاق انشىلەرىنىڭ اندەرىن ءتۇن اۋعان ساتتە بەرىپ، ءتىل زاڭىنا ءجۇردىم-باردىم قاراپ كەلەدى. ەلىمىزدە حابار تاراتاتىن «رۋسسكايا راديو»، «NS راديو»، «رەترو FM» سەكىلدى راديوستانسالار قازاق تىلىندەگى ۋاقىتتارىن تۇندە قازاق اندەرىن بەرىپ، تولتىرۋدا. ورىس تىلىنە بۇيرەگى بۇرىپ تۇراتىن راديولاردا ءجىبى ءتۇزۋ حابارلاردىڭ جوقتىعى دا جانىمىزعا باتادى. بۇل رەتتە وزگە راديوستانسالار «قازاق راديوسىنان» ۇلگى السا ورىندى بولار ەدى.
ءتۇن ورتاسى اۋعاندا قازاقشا سويلەيتىن راديوستانسالارداعى باعدارلامالاردىڭ ساپاسى دا سىن كوتەرمەيدى.
ءقازىر مۇنداي راديوستانسالاردىڭ ىس-ارەكەتى قوعام نازارىنان تىسقارى قالۋدا. نەگىزگى ارنالار مەن جەتەكشى ارنالار قازاق تىلىندە حابار تاراتقاننان كەيىن ولارعا ءتىل جاناشىرلارى كوپ ءمان بەرمەۋدە.
«ءتىل تۋرالى» زاڭدا كورسەتىلگەن نورمالاردى باسشىلىققا الىپ، ورىس تىلىندە حابار تاراتۋعا بەيىم راديوستانسالاردىڭ قازاق تىلىندە ساپالى حابارلار دايىنداۋىن كىم قاداعالاۋى كەرەك. ارينە، بۇل ىستە جاڭادان قۇرىلعان اقپارات جانە كوممۋنيكاسيا مينيسترلىگى بەلسەندىلىك تانىتۋى ءتيىس.
ءبىراق بۇل ماسەلە بويىنشا قاداعالاۋشى ورگاننان گورى قوعام تاراپىنان تالاپ قويىلۋى كەرەك سياقتى. بۇل رەتتە انشى-ارتىستەر بەلسەندىلىك تانىتۋى قاجەت. ولار «ءتىل تۋرالى» زاڭداعى تىلدىك نورمانى ساقتاۋدى تالاپ ەتىپ، جارىم تۇندە قازاق تىلىندە ءان بەرەتىن راديوستانسالارعا وزدەرىنىڭ تالابىن قوياتىن كەز جەتتى.
ەگەر بۇل ىسپەن اقپارات جانە كوممۋنيكاسيا مينيسترلىگى اينالىسسا، ءورىستىلدى ارىپتەستەرىمىز «ءسوز بوستاندىعىنا قىسىم جاسالىنىپ جاتىر» دەپ بايبالام سالۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى بۇل باعىتتا ەلىمىزدەگى انشى-ارتىستەردىڭ بەلسەندى ارەكەتكە كوشۋى ماڭىزدى. ويتكەنى، پرايم-تايم ۋاقىتتا ءبىرقاتار راديوستانسالاردىڭ ورىس، اعىلشىن تىلىندە ەمەس، قازاق تىلىندە ءان بەرۋى ءبىرىنشى كەزەكتە انشىلەر مەن ارتىستەرگە قاجەت. سوندىقتان انشىلەرىمىز ءورىستىلدى راديولار وزدەرىنىڭ زاڭدىق مۇددەسىن ءتيىستى دەڭگەيدە ورىنداۋى ءۇشىن كۇرەسۋى كەرەك.
بۇگىندە ەلىمىزدەگى كەيبىر راديولار رەسەي انشىلەرىمەن بىرلەسىپ، الماتى مەن استانادا ءىرى كونسەرتتەر ۇيىمداستىرۋعا قۇمار. ارينە، ولارعا اتقارۋشى بيلىك شەتەلدەن ءانشى شاقىرىپ، كونسەرت ۇيىمداستىرماڭدار دەپ تالاپ قويا المايدى.
تەك انشىلەرىمىز عانا رەسەي مەن باتىسقا قاراپ، باعىتىن ايقىندايتىن راديوستانسالارعا قاتاڭ تالاپ قوياتىن قاقىسى بار. ويتكەنى، ولاردىڭ بۇل نارىقتا ەسەسى كەتىپ جاتىر. ورىس انشىلەرى قازاق ونەرپازدارىنىڭ اۋزىنداعى ىرىسىن جىرىپ اكەتۋدە.
قاراپايىم عانا مىسال. ەۋرازيالىق وداق شەڭبەرىندە جۇمىس ىستەيتىن قازاقستان مەن رەسەيدىڭ زاۋىتتارى ءوز تۇتىنۋشىلارىن ساقتاپ قالۋى ءۇشىن جان اياماي كۇرەسەدى عوي. سول سياقتى قازاق انشىلەرى دە توي-تومالاقتان تاپقان تابىسىنا مالدانباي، رەسەيلىك ارتىستەرگە ەسەسىن جىبەرمەۋ ءۇشىن ارەكەت ەتەتىن كەز جەتتى دەپ ەسەپتەيمىز.
قاجەت بولسا وتاندىق شوۋ-بيزنەس وكىلدەرى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنان بۇل باعىتتا ارنايى زاڭ قابىلداپ، وزگە ەلدىڭ انشىلەرى ەلىمىزگە كەلىپ قىرۋار اقشا تاپسا، سونىڭ ءبىراز بولىگىن مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە سالىق رەتىندە تولەۋگە ماجبۇرلەيتىن ءتيىستى قۇقىقتىق نورما قابىلداۋىن تالاپ ەتۋى ءتيىس. وسىلايشا قازاق انشىلەرى ءوز سالالارى بويىنشا ارەكەت ەتىپ، قازاق ءتىلىنىڭ تۇعىرىنا قونۋىنا ۇلەستەرىن قوسۋى قاجەت.
بۇل رەتتە تيماتي جانە نيۋشامەن قوسىلىپ ءان شىرقايتىن قايرات نۇرتاسقا ءۇمىت ارتا المايمىز. قايتا وتكەن جىلى «مۋز-تۆ 2015. گراۆيتاسيا» بايقاۋىندا الەۋمەتتىك جەلىدە: «ويلاڭىزشى، «گاككۋ» تەلەارناسى باكۋگە، تبيليسيگە، بولماسا ۆارشاۆاعا بارىپ وسىنداي شارا جاساي الار ما ەدى؟ ولار كىرگىزبەيدى. اۋماق، تەرريتوريا، ءار حالىقتىڭ وزىندىك جەكە مادەني كەڭىستىگى دەگەن نارسە بار. مەنىڭ، مۋزارت-تىڭ ايتارى مىناۋ: قازاققا پايداڭ تيمەسە، جونىڭە ءجۇر، زيانىڭ تيمەسىن!» دەپ ساكەن مايعازييەۆ ويىن اشىق ايتقانى ەسىمىزدە. سوندىقتان بۇل ىسكە ساكەن سىندى جىگىتتەر باستاماشى بولۋى كەرەك. بۇل رەتتە ولارعا ەسكەندىر حاسانعالييەۆ، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، بيبىگۇل تولەگەنوۆا، روزا رىمبايەۆا سىندى سالماقتى انشىلەرىمىز ءۇن قوسسا، ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى «ونەر ساڭلاقتارىنىڭ تالابى وسىنداي» دەپ ارەكەت ەتۋى مۇمكىن. ويتكەنى قازىرگى قازاق قوعامىندا ەڭ تانىمال توپ – شوۋ-بيزنەس وكىلدەرى ەكەنى ءسوزسىز. ءوز كەزەگىندە ولاردىڭ تالابىن ءقازاقتىلدى اۋديتوريانىڭ قولدايتىنى دا انىق.
كۇنى كەشە عانا جەر ماسەلەسى تالقىعا تۇسكەندە قايرات نۇرتاستىڭ اناسى گۇلزيرا حانىم ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە قاراپايىم ادامدار جەرگە قاتىستى ءۇن قاتۋىن وتىنگەنىن ايتتى. شىندىعىندا، گۇلزيرا حانىم جەرگە قاتىستى بالەن دەپ پىكىر ايتاتىنداي اۋىل شارۋاشىلىعى مامانى ەمەس قوي. ءبىراق، حالىق نازارىندا جۇرگەن ادامداردىڭ بۇل ماسەلەدە ءوز ويىن ايتقانىن قالايدى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، ەلىمىزدە قازاق انشىلەرى ىقپالدى كۇشكە اينالعانىن بايقايمىز.
ەگەر انشىلەرىمىز كوپشىلىك الدىندا زور بەدەلگە يە بولماسا، كۇنى كەشە عانا وتكەن كەزەكتەن تىس پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ سايلاۋىندا «نۇر وتان» پارتياسى قايرات نۇرتاس، جانار دۇعالوۆا سىندى جاس انشىلەردى ۇگىت-ناسيحات جۇمىسىنا تارتپاس ەدى. وسى ءبىر قاراپايىم جايتتاردان-اق قازاق انشىلەرىنىڭ قانداي ىقپالدى توپقا اينالعانىن باعامداۋعا بولادى. ءقازىر ءمۇيىزى قاراعايداي اقىن-جازۋشى، اكادەميكتەن گورى قايرات نۇرتاس پەن تورەعالي تورەالىنىڭ اتاعى جەر جارىپ تۇر. الداعى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ انشىلەر وزدەرىنىڭ تانىمالدىعىن ورىس تىلىندە حابار تاراتۋعا بەيىم راديولارمەن قازاق ءتىلىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسۋگە باعىتتاسا، ورىندى بولار ەدى. وسىلايشا ورىس تىلىندە حابار تاراتىپ، كورشى ەلدىڭ ونەرىن ۇلىقتايتىن راديولارعا تۇساۋ سالعان ابزال.
جاربول كەنت ۇلى
