ول بۇگىنگى قازاق قوعامىنا جاڭاشا كوزقاراسپەن قارايدى، ونىڭ بويىندا اتاق-مانساپ قۋۋ، شەندى-شەكپەندىگە جاعىنىپ وردەن-مەدال دامەتۋ سەكىلدى ەسكىنىڭ سارقىنشاعى اتىمەن جوق.
بىزگە مىقتى بيولوگ، ينجەنەرلەر جەتىسپەيدى
الىبەكپەن اراداعى اڭگىمە قىزىق باستالدى. ءوزى دراماتۋرگ ادامنىڭ سۇحباتتىڭ بەتاشارىندا بۇلاي دەگەنى قىزىق كورىندى. الىبەكتەن وسى ويىن تارقاتىپ ايتۋدى سۇرادىق.
«ايگىلى امەريكالىق بيولوگ دجەيمس ۋوتسون قوس ءسپيرالدى دنك تەورياسىن انىقتاعانى ءۇشىن نوبەلدى العانىن بىلەسىزدەر. سول ۋوتسون سىيلىقتى تابىستاۋ ساتىندەگى سالتاناتتى جيىندا: «امەريكادا بيولوگتار جەتىسپەدى. الايدا ءبىزدىڭ ەل پەن جەكەلەگەن ازاماتتار (مەسەنەتتار) بيولوگيا سالاسىنىڭ اقشا قويدىق. ءبىزدىڭ پايدا بولۋىمىز سونىڭ ناتيجەسى...»، – دەگەن.
بىزدە كەنجە قالعان سالا وتە كوپ. سول ەسكە تۇسسە، قىنجىلاسىڭ. ال ادەبيەتكە كەلگەندە، بىزدە جاستار اراسىنان شىققان بيبليوگراف، ارحيۆيست، تەكستولوگ، نارراتولوگ، فولكلوريست، ادەبيەت تاريحى مەن ادەبيەت تەورياسىن زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدار از، ءتىپتى جوق دەۋگە بولادى.
كوڭىل قۋانتارلىعى ءىت سالاسى جاقسى دامىپ كەلەدى.
وسى ءىت شەبەرلەرى مەن ونەر ادامدارىنىڭ اراسىندا بايلانىس ورناسا دەيمىن. جاپونيادا وسى بايلانىس جاقسى جولعا قويىلعان.
بۇل ەلدى جاڭا پەسانىڭ، نە جاڭا ءفيلمنىڭ ءناسيحاتى ءۇش-تورت اي بويىنا اقىسىز، تەگىن نەگىزدە ءزاۋلىم عيماراتتارداعى الىپ لەد-ەكرانداردان كورسەتىلەدى ەكەن.
ارتىنان الگى تۋىندىنىڭ اۆتورى ءونىمنىڭ ساۋدالانۋىنا بايلانىستى جارناما جاساعان كومپانيا اقشاسىن تولەيدى. وسىندايدان ۇيرەنگەن ءجون»، – دەيدى الىبەك.
ول تۋرالى
ءسىز بىلەسىز بە؟ الىبەك اعىلشىننىڭ ايگىلى دراماشىسى رەي كۋنيدىڭ «سمەشنىە دەنگي» («تۋعان كۇن») اتتى پسيحولوگيالىق پەساسىن ورىسشادان قازاقشاعا اۋدارعان العاشقى قالامگەر.
ول ونەردەگى العاشقى قادامىن پروزادان باستادى. ءتۇرلى سيپاتتاعى پوۆەست، اڭگىمەسىمەن وقىرمان قاۋىمدى باۋراپ الدى. وزىنە ءتان جازۋ ءستيلىن تاپقاننان كەيىن دراماتۋرگيا جانرىنا اۋىستى.
«بۇل جانردا باسى ارتىق سويلەمگە، پروزاداعىداي ۇزىن-سونار بايانداۋعا جول جوق. ءار ءسوز، قايتالاپ ايتايىن ءار ءسوز ارەكەتكە قۇرىلۋى كەرەك. سول كەزدە عانا كورەرمەندى تەاترعا تارتىپ، تاپجىلتپاي ۇستاپ وتىرۋعا بولادى».
جاس قالامگەردىڭ باستى قاعيداسى - وسى. ول - ءوزىن مازالاعان، جانىن جەگىدەي جەگەن ءومىردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ساحنالاۋدا.
«ول حالىقتىڭ مۇڭى، رۋحاني احۋالداعى جايتتار بولۋى مۇمكىن. كورەرمەن قاشاندا ساحنادان ءوزىن كورگىسى كەلەدى»، – دەيدى ءبىزدىڭ كەيىپكەر.
الىبەك «گۇلدىڭ اتى - ماحاببات» پەساسى «تاۋەلسىزدىك تانىتقان تالانتتار» كونكۋرسىندا باس جۇلدە الدى. ال «اسپاني ادام» اتتى شىعارماسى ارقالىق قالاسىنىڭ جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا ساحنالاندى.
كۇنى كەشە «جەتى ويىنشىقتىڭ جەڭىسى» اتتى ەرتەگىسى ج.ايماۋىتوۆ اتىنداعى پاۆلودار وبلىستىق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا قويىلدى.
قازاق تەاترىنا نە جەتىسپەيدى؟
«وتكىر الەۋمەتتىك ماسەلەنى كوتەرەتىن پەسالار از. سوسىن تۇتاستىق جوق، تۇتاستىق. اركىم ءوز ءداۋىرىن ايتسا، ءوز ءداۋىرىنىڭ مۇڭى مەن مۇقتاجىن تۇگەندەسە، ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن سول الدەقايدا پايدالى بولار ەدى. وتكەندى قوپارىپ، وتكەن ىسكە وكىنۋمەن وركەنيەتتى ۇلتتىڭ قاتارىنا قوسىلا المايمىز...
فرانسۋز ءمۇسىنشىسى وگيۋست رەنە رودەننىڭ ناپولەونعا ارناپ جاساعان ايگىلى تۋىندىسى بار. رودەن الگى ءمۇسىندى ۇستازىنا كورسەتەدى، ويىن بىلگىسى كەلەدى. سوندا ۇستازى قاتتى تاڭقالىپ، شاكىرتى جاساعان ءمۇسىندى شەديەۆر دەپ باعالاعان ەكەن.
ايتكەنمەن رودەننىڭ بۇعان كوڭىلى تولمايدى. ءسويتىپ قىنابىنداعى قىلىشپەن ناپولەوننىڭ الدىعا ۇمسىنا سوزعان وڭ قولىن ورتاسىنان شاۋىپ تاستايدى. سويتەدى دە: «مىنەكەي، بۇل ءمۇسىن ەندى عانا تۇتاستىققا يە بولدى»، – دەسە كەرەك.
سكۋلپتۋرا الىگە دەيىن پاريجدىڭ قاق ورتاسىندا تۇر. مەنىڭ دە جان-دۇنيەم رودەنمەن ۇقساس. تۇتاستىقتى ۇناتامىن. پەسا بىر-بىرىنەن اجىراعىسىز بولشەكتەن قۇرالادى. ءقايسىبىر كومپونەنتتەردىڭ كوزگە ساپ ەتە تۇسكەنىن قالامايمىن. ءبىر دەممەن كورىلسە، ءبىر دەممەن وقىلسا دەيمىن»، – دەيدى ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز.
دراماتۋرگيامەن بايۋعا بولا ما؟
ءبىز بۇل ساۋالدى الىبەككە بەكەر قويعان جوقپىز.
شىنى كەرەك بۇگىندەرى پروزاشى دا، سىنشى دا، دراماتۋرگ تە تاپشى. بالكىم مۇنىڭ سەبەبى وسىناۋ سالاداعى تابىستىڭ تومەندىگىنەن شىعار.
نان بولماسا، ءان بولا ما؟
«ءدال وسى كاسىپپەن بايۋ ءمۇمكىن ەمەس-اۋ. سىزدىڭشە ماسەلە بايۋدا ما؟
ءوز باسىم باسقاشا ويلايمىن.
بىرىنشىدەن دراماتۋرگيا كەز كەلگەنگە جالىنان سيپاتا بەرەتىن جانر ەمەس. تەاتر سالاسىن زەردەلەپ، وسى باعىتتا قالام سىلتەپ جۇرگەنىمە، مىنەكەي 5-6 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى.
دراماتۋرگيا – اسا اۋىر، ماشاقاتى تىم كوپ جانر. بۇدان دا ءبىر ولەڭنىڭ باسىن قايىرىپ اقىن بولعانىڭ نەمەسە اڭگىمە جازعانىڭ وڭايىراق پا دەيمىن.
سەبەبى ءار پەسانى كەم دەگەندە 6-7 رەت رەداكسيادان وتكىزەسىڭ، تۋىندىڭ رەجيسسەر قولىنا جەتىپ، ساحنالانار الدىندا تاعى دا كۇزەپ-تۇزەيسىڭ.
ەكىنشى ماسەلە ءقازىر ءسوز قۋىساتىن ەمەس، نەگىزىنەن ارەكەتكە باسىمدىق بەرۋ كەرەك، قىسقا-نۇسقا جيناقىلىقتى قاجەت ەتەءتىن ءداۋىر. الايدا كەيبىر اعا بۋىن دراماتۋرگتەرىمىز وسىنى قابىلداي الماي جاتادى.
ۇزىن-سونار شۇبالانعان ءماتىندى كورەرمەن تىڭداپ وتىرمايدى، بۇگىنگى ءداۋىردىڭ ءتىلى، بىلايشا ايتقاندا مەسسەندجەر ءتىلى اينالىمعا ەنگەن. وسى جاعىنا كەلگەندە كونفليكتى كوپ. كونفليكتى كومپروميسكە ەمەس، وشتەسۋگە ۇلاسىپ كەتەتىن جاعدايلار دا بار. وكىنىشتى...»، – دەيدى الىبەك.
ەكسكليۋزيۆ
سۇحباتتىڭ سوڭىندا الىبەك بايبول بىزگە ءالى ەش جەردە جاريالانباعان «بوكس، بوكس، بوكس...» اتتى ساڭلاق سپورتشى بەكحات ساتتارحانوۆقا ارنالعان پەساسىنىڭ ءۇزىندىسىن ۇسىندى.
بۇل شىعارما كۇنى كەشەگى «تاۋەلسىزدىك تولعاۋى» اتتى جاڭا ونەر تۋىندىلارىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىقتىڭ كونكۋرستىڭ «بالالارعا ارنالعان ەڭ ۇزدىك دراما» نوميناسياسى بويىنشا III ورىن يەلەندى.
...
بەكزات. باستى سايىستا ۇتىپ شىعۋ سپورتشىعا قانداي قاسيەت قاجەت؟
ەرماحان. الدىمەن كۇش كەرەك.
بەكزات. تاعى؟
ەرماحان. سول كۇشتى باسقاراتىن اقىل كەرەك.
بەكزات. تاعى؟
ەرماحان. اباي اتامىز ايتقانداي: «ىستىق قايرات» قاجەت.
بەكزات. «ىستىق قايرات»؟
ەرماحان. ءيا، ىستىق قايرات! جانە وعان رۋح پەن جىگەردى قوس!
بەكزات. و! رۋح پەن... جىگەر! جانە جىلدامدىق پەن ەڭبەك!
ەرماحان. دۇرىس ايتاسىڭ! سەن جاپ-جاس بولساڭ دا اقىلدىسىڭ عوي. ساعان ريزامىن.
بەكزات. باپكەر، باپكەر! سوندا... سوندا... شىن مىقتىنىڭ بويىندا كۇش، اقىل، قايرات، رۋح، جىگەر، جىلدامدىق پەن ەڭبەك بولعاندا عانا ول ۇلى بوكسشى اتانا الا ما؟
ەرماحان. بۇلار تەك بوكسشىعا عانا ەمەس، جالپى ادامعا قاجەت، بەكزات!
بەكزات. ەندى، ءبىر سۇراق قويايىنشى؟
ەرماحان. قويا عوي.
بەكزات. ال، وسى قاسيەتتەر مەندە بار ما؟
ەرماحان. ارينە، بار! ونداي كۇمانعا جول بەرمە!
بەكزات. ۇقتىم باپكەر!
ەرماحان. مەنىڭ قارسىلاسىم قانداي ەكەن؟
ەرماحان. ونىڭ قولى ۇزىن... سوققىعا ءتوزىمدى... وڭايلىقپەن شارشامايتىن جان ەكەن.
بەكزات. ءالسىز جەرى بار ما ەكەن؟
ەرماحان. بار! ول قورعانىسىنا كوپ ءمان بەرمەيدى ەكەن. سونى پايدالانۋ كەرەك.
بەكزات. ءتۇسىندىم! مەن ونى بىلاي-بىلاي الداپ تۇرامىن دا سول قولمەن «ساق» ەتكىزىپ نوكاۋتقا تۇسىرەمىن. سولاي عوي، ءيا، بالالار؟
كورەرمەندەر. ءيا!
ەرماحان. ولاي بولسا ارى قاراي دايىندىعىڭدى جالعاستىرا بەر.
...
ەرماحان. بەكزات، اي، بەكزات! بەكزاتجان! قايدا كەتتى ەكەن، ا؟ بەكزاتتى كورگەن ادام بار ما؟ سەندەر كوردىڭدەر مە بالالار؟ ا؟
كورەرمەندەر. كوردىك!
ەرماحان. قايدا ول؟ قايسى؟ ا، تاپتىم، تاپتىم! ءوي، مىناۋ ۇيىقتاپ جاتىر عوي، ا... بەكزات، تۇر، تۇرا عوي! بۇگىن فينال! بۇگىن فينال!
بەكزات. تاعى، ۇيىقتاي تۇرايىنشى.
ەرماحان. قايداعى ۇيىقتاعان؟ تۇر، تۇر.
بەكزات. ساعات قانشا بولدى؟
ەرماحان. كەشىگىپ بارامىز، كەشىگىپ. تۇر، تۇر. تەز، تەز.
بەكزات. قايدا، قاشان، نەگە؟
ەرماحان. تۇر، كەشىكتىك، كەشىكتىك!
بەكزات. باسىم-اي... باسىم...
ەرماحان. اتاڭ، اپاڭ جانە بۇكىل الاش جۇرتى فينالدىق سايىستى تاماشالاۋعا جينالدى. ال، سەن بولساڭ مۇندا ۇيىقتاپ جاتىرسىڭ...
بەكزات. قاپ!
ەرماحان. نە بولدى؟
بەكزات. مەنى ايلاكەر الداپ-سوقتى... سۋدىڭ ىشىنە ۇيىقتاتاتىن ءدارى ارالاستىرىپ بەردى...
ەرماحان. اسىعايىق!
بەكزات. اعا! ءتۇس كوردىم! ۇمىتىپ قالماي تۇرعاندا ايتايىنشى.
ەرماحان. ال، قۇلاعىم سەندە!
بەكزات. قۇل قوجا احمەت ياساۋي بابامنىڭ كەسەنەسى الدىندا قاراقۇرىم حالىق جيىلىپتى دەيمىن.
ەرماحان. سودان؟
بەكزات. سودان... كوكتەن ۇلكەن ءبىر تاق ءتۇسىپ ەلدەر مەنى سوعان وتىرعىزۋدا ەكەن...
ەرماحان. ءتۇس وڭ بولعاي! عاجاپ ەكەن. بۇل – جاقسىلىقتىڭ نىشانى! ال، قالعانىن جولدا ايتارسىڭ... سەبەبى، ۋاقىت از... كەتتىك، كەتتىك!
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
