سوزبە-سوز كەلتىرسەك، تاجىريبەلى باسشى بىلاي دەگەن ەكەن: «كەز كەلگەن رەيتينگكە بايىپپەن قارايمىن، ويتكەنى كىمنىڭ اۋەنى وينايدى، كىم تاپسىرىس بەرەدى، ول قالاي جۇزەگە اسادى ونى جاقسى بىلەمىن. مۇنىڭ ءبارى بەلگىلى ءارى جاساندى. مەن ءۇشىن ناتيجە وتە ماڭىزدى.
ءومىربايانىمدى ءبارى بىلەدى. ءوز قىزمەتىمدى اتقارىپ ءجۇرمىن. باستىسى، ناتيجە. كىم قالاي باعالايدى، قانداي بالل قويادى وعان مەن ءمان بەرمەيمىن. مەن تەك ءبىر وبلىستا عانا اكىم بولعان جوقپىن. بۇل سالادا تاجىريبەم بار. ماسەلەن، قوستاناي وبلىسىنىڭ اكىمى بولعان كەزدە وسىنداي دۇنيەلەرگە يكەمى مەن قىزىعۋشىلىعى بار ازاماتتار: «ءبىز سىزگە رەيتينگ جاسايىق، العا جىلجىتايىق، ءسىز بىزگە كومەكتەسىڭىز» دەپ كەلەتىن. بۇل جاعىمسىز ارەكەت. وسىنداي جاعداي بىرنەشە رەت قايتالانعاندىقتان، مەنىڭ كوزقاراسىم دا وعان تەرىس. ەگەر الدەبىرەۋ سوعان سەنگىسى كەلسە جانە سول رەيتينگتىڭ باسى-قاسىندا بولعىسى كەلسە، ءوز ەركىندە».
«ستراتەگيا» قوعامدىق قورى جاساعان اكىمدەر رەيتينگىندە ونىنشى ورىنعا جايعاسقان ءومىرزاق ەستاي ۇلى وسىلاي دەپتى. اشۋلانىڭقىراپ ايتىپتى ومەكەڭ. «ءومىربايانىمدى ءبارى بىلەدى» دەۋى دە بەكەر ەمەس-اۋ…
ءيا، ومەكەڭنىڭ ءومىربايانىنا ۇڭىلسەك، ۇزىن-سونار رەيتينگتەگى وق بويى وزعان ارىپتەستەرىنىڭ كوپشىلىگى ونىمەن سالىستىرعاندا تىم قوراش كورىنەدى (ەل ۇكىمەتىن باسقارعان دانيال احمەتوۆتىڭ ءجونى بولەك). باسقارما باسقارىپ نەمەسە ورىنباسار بولىپ ءجۇرىپ، ورتالىق قۇرىلىمداردان بولماسا دەپۋتاتتىق كورپۋستان اكىم ورىنتاعىنا جايعاسقاندار – بۇرىن ۇلكەن ۇجىم، مەكەمە باسقارىپ، تاجىريبەسى تولىسپاسا دا «سەنىپ تاپسىرعان سوڭ تاۋەكەل ەتكەندەر» – مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق بۋىندارىندا مۇلتىكسىز قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ءومىرزاق ەستايۇلىمەن باسەكەگە ءتۇسىپ، رەيتينگكە تالاسىپ جاتۋىنىڭ ءوزى ابەس سياقتى ءبىز ءۇشىن. «كەشە عانا كەڭسەدە قاعاز تاسىپ ءجۇر ەدى، ەندى بۇگىن اكىم بولدى» دەپ حالىق وندايلاردى ونشا جاراتا قويمايدى.
ماسكەۋدە وقۋ ءبىتىرىپ، ەكونوميست ماماندىعىن العان ءومىرزاق شوكەيەۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىنان ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىندە قىزمەت ەتىپ كەلەدى. قازاقى قاسيەتى ساقتالعان ورتادان شىققان، وبال-ساۋاپتى بىلەتىن ءومىرزاق ەستاي ۇلى بوس ءسوزدىڭ ەمەس، ءىستىڭ ادامى. الاۋلاتىپ-جالاۋلاتقاندى ۇناتپايتىن مىقتى شارۋاقور.
قىسقاسى، ناقتى ناتيجەنىڭ، شارۋانىڭ ادامى. ءبىر گراموتا تاپسىرىپ، اقپارات قۇرالدارىندا ءۇش كۇن بويى «قاھارمانعا» اينالاتىن قاسيەت جات ول كىسىگە. ەلىمىزدە اكىمدىك جۇيە قۇرىلعاندا عىلىمنان بيلىككە اۋىسىپ، شىمكەنت وبلىسى اكىمدىگىنىڭ العاشقى باسشىسى بولعان اكادەميك مارس ۇركىمبايەۆ تۇسىندا ءومىرزاق ەستاي ۇلى سول كەزدەگى استانا – الماتىدان وڭتۇستىككە اۋىسىپ، ەشكىم ءمان-جايىن تۇسىنە قويماعان ايماقتىق مەملەكەتتىك مەنشىك مەكەمەسىن باسقاردى. سول كەزدەن بىلەدى ەكەنبىز. كوپ ۇزاماي اكىم ورىنباسارى، ال 31 جاسىندا ەكونوميكا ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالدى.
سودان بەرى اتتان تۇسپەي، ەتىگىمەن سۋ كەشىپ ەلىنە قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ەلىمىزدىڭ باس قالاسىنان وزگە قوستاناي، وڭتۇستىك قازاقستان، تۇركىستان وبلىستارىن باسقاردى، قايتادان مينيستر بولدى، سودان ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەڭ ۇلكەن ەكونوميكالىق قۇرىلىم – «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىن باسقاردى، ودان كەيىن تاعى دا وڭىرگە اتتاندى.
ومەكەڭ تۋعان جەرگە قايتا كەلگەندە ارىس قالاسىندا اسكەري قويما جارىلىپ، شاھار تۇرعىندارى ەداۋىر زارداپ شەكتى، ودان ماقتاارالدا قانشاما ءۇيدى سۋ شايدى، سول تۇستا ىندەت تە بوي بەرمەي ءورشىپ كەتتى، كىسى ءولىمى كوبەيدى. جۇرت شىن قينالعان، جابىققان كەز ەدى.
مىنە، وسى تۇستا ومەكەڭ ءوزى باستاپ بۇكىل كومانداسى گالستۋكتى شەشىپ تاستاپ، ەتىك كيىپ، كۇن-تۇن دەمەي ەل ىشىندە، وقيعا ورتاسىندا ءجۇردى. سونىمەن قاتار ەڭ باستى مىندەت، تاپسىرما – كونە شاھار – كيەلى تۇركىستاندى تۇلەتۋ، جاڭعىرتۋ، جايناتۋ، تۋريزم ورداسىنا اينالدىرۋ جۇمىستارى دا ءبىر ساتكە تولاستاعان جوق. ال سىزدەر رەيتينگ دەيسىزدەر…
نۇر-سۇلتان، الماتى قالاسى مەن اتىراۋ، ماڭعىستاۋ وبلىستارى عانا ەل بيۋدجەتىنە قوماقتى قارجى اۋداراتىن، ياعني دونور وڭىرلەر. 1997 جىلعا دەيىن وسى قاتاردا قاراعاندى، شىعىس قازاقستان، پاۆلودار، قوستاناي، اقتوبە وبلىستارى دا بار ەدى، ياعني دونور وڭىرلەر قاتارىندا بولاتىن. سول تۇستا بۇلاردىڭ ءبىرقاتارى جەرىن كەڭەيتىپ، جۇرتىن كوبەيتىپ ىرىلەنگەن سوڭ تابىس ءبولىندى، كىرىس تومەندەپ كەتتى دەگەن سەبەپ ايتىلۋى مۇمكىن. ەندى قايتا بولىنگەن سوڭ جاعداي باسقاشا سيپات الادى دەگەن ءۇمىت بار.
ال پاۆلودار مەن اقتوبەگە نە جورىق؟ پاۆلودار وڭىرىندە ەلدەگى كومىردىڭ 70 پايىزى، ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ 40 پايىزى وندىرىلەدى، جەراستى تولعان قازىنا، مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى، اليۋمينيي، ەلەكتروليز زاۋىتى، اقسۋ فەرروقورىتپا زاۋىتى، «بوگاتىر» كومىر بىرلەستىگى سياقتى ءوندىرىس الىپتارى ورنالاسقان، 750 مىڭداي عانا حالقى بار ءوڭىر رەسپۋبليكا بيۋدجەتىنە تەلمىرىپ وتىر دەگەنگە سەنەسىز بە؟
ميلليونعا جەتپەيتىن تۇرعىنى بار الىپ ايماق – اقتوبە بولسا حروم قورىنان تمد ەلدەرىندە ءبىرىنشى، ال الەمدە ەكىنشى ورىن الادى ەكەن. ەلىمىزدەگى حرومنىڭ 100 پايىزى، نيكەلدىڭ 55 پايىزى، تيتاننىڭ 40 پايىزى، ءفوسفوريتتىڭ 34 پايىزى وسى وڭىردە وندىرىلەدى، 340 كەن ورنى بار. «قازحروم»، فەرروقورىتپا زاۋىتى، «اقتوبەرەنتگەن» سياقتى ءوندىرىس الىپتارى شوعىرلانعان ايماقتىڭ ەل بيۋدجەتىنەن قارجى سۇراپ وتىرعانى جاراسىمدى ما؟ وسى ءوڭىر باسشىلارى رەيتينگ قۋعانشا ەل قازىناسىنا قارجى قۇياتىندار قاتارىنان تابىلۋعا نەگە تەر توكپەيدى؟
ءوندىرىستى وڭىرلەردەگى جەكەشەلەنىپ كەتكەن الىپ كاسىپورىندار كورپوراتيۆتى سالىقتى تىكەلەي رەسپۋبليكا بيۋدجەتىنە اۋدارا ما، ول ءوزى شىنايى ەسەپكە قۇرىلعان با، الدە تابىس باز ءبىر ارالداردا تىركەلگەن ەسەپشوتقا كەتىپ جاتىر ما، «جاڭا قازاقستان» ۇكىمەتى شىنداپ قولعا الىپ، تارتىپكە كەلتىرەتىن وزەكتى ماسەلە – وسى.
ارينە، اكىمدەردى ىنتالاندىرىپ، كىم الدا، كىم ارتتا دەپ قامشىلاپ وتىرۋ ءۇشىن رەيتينگ جۇيەسى قاجەت تە شىعار، ءبىراق ونىڭ ولشەمدەرىنە دە جاڭاشا تالاپ قويعان ءجون سياقتى. ءبىز جوعارىدا ءسوز ەتكەن «ستراتەگيا» قورى ولشەم رەتىندە «جۇرتشىلىقتىڭ كوڭىل-كۇيى، اقپاراتتىق اشىقتىق» دەگەن كاتەگوريالاردى قوسقان كورىنەدى. ءبىزدىڭ اكىمدەردىڭ ناقتى ناتيجە شىقسىن، شىقپاسىن الەۋمەتتىك جەلىلەردە ايتەۋىر ءبىر كورىنىپ قالۋعا، لايك جيناۋعا ارەكەتتەنەتىنى، ءوزى باسقارىپ وتىرعان وڭىردەن ۋ-شۋ شىقپاسا دەپ بلوگەرلەر «كومەگىنە» ءزارۋ بولاتىن تۇسى وسى ەكەن.
مەملەكەت باسشىسى وسى ماسەلەنى ۇلىتاۋ تورىندە بەكەر كوتەرگەن جوق. «جاۋاپكەرشىلىكتەن جۇرداي بلوگەرلەر مەن ماسىلدىق پيعىلمەن ايقاي شىعاراتىن ادامدار بۇگىنگى كۇننىڭ باتىرىنا اينالدى. دەپۋتاتتار مەن اتقارۋشى بيلىك وكىلدەرى سولارعا عانا باسا ءمان بەرەتىن بولدى. ءتۇرلى دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەر سولاردىڭ عانا تالابىن ورىنداۋعا جۇگىرەدى دەپ» كەسىپ ايتۋى تەگىن ەمەس.
«ويباي، ارتىق اڭگىمە شىقپاسىن، ويباي، ۋ-شۋ بولماسىن، رەيتينگكە كەرى اسەر ەتەدى» دەپ اكىم قارالار ءقازىر سولاردى تورگە شىعارادى، سولارعا جاعداي جاسايدى. وڭىردەگى ماسەلەلەردى ورنىمەن، بايىپپەن قوزعاپ جاتقان ءداستۇرلى باق-تىڭ سىندارلى، ساليقالى پىكىرىن كوزگە ىلە قويمايدى. زامان سونداي بولىپ تۇر… قۇندىلىقتار قۇلدىراعان كەزەڭ بولدى.
ايتپەسە ەل باسشىسى ءوڭىر تاعدىرىن سەنىپ تاپسىرعان تۇلعاعا ۋاقىتشا ۇپاي جينايتىن باسەكە ەمەس، ەلدى العا سۇيرەيتىن، حالقىنا كومەگى ءتيىپ، العىسىن ارقالايتىن شىنايى كورسەتكىش، ناقتى ناتيجە قاجەت قوي. قاسىم-جومارت توقايەۆ «مەن ءۇشىن ناقتى ءىس پەن شىنايى وزگەرىس بارىنەن ماڭىزدى» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. وڭىردەگى باسشىلار وسىنى ءتۇسىندى مە؟! تۇسىنبەسە، اكىمى وزعان، ءوڭىرى توزعان ايماقتار ازايا قويماس…
ەركىن قىدىر، جۋرناليست
دەرەككوزى: استانا اقشامى گازەتى
