توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەرەن ەڭبەگى، تولاسسىز توككەن ماڭداي تەرى، ازاماتتاردى قۇتقارۋ سالاسىنداعى ادال قىزمەتى قاشان دا ماقتاۋ مەن جوعارى ماراپاتقا، باعاعا لايىق. بۇل سالادا كورگەنى مەن تۇيگەنى كوپ، بىرنەشە جىلدىق ەڭبەك ءوتىلى بار ماماندار دا جەتەرلىك ءارى ولاردىڭ توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋدا ايتارلارى دا بار.
توتەنشە جاعداي دەپارتامەنتى ماماندارىنىڭ ءار كۇنى بىر-بىرىنە ۇقسامايدى. دەگەنمەن كۇن سايىنعى ماقسات بىرەۋ، ول – ازاماتتاردىڭ اماندىعى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتۋ، توتەنشە جاعدايلاردى بولدىرماۋعا كۇش سالۋ، قىسقاسىن ايتقاندا، ۋاقىت پەن مەزگىل تالعاماي كەز كەلگەن جايتقا ساقاداي ساي بولۋ. ۇنەمى ساق، قىزمەتكە دايىن جۇرەتىن قۇتقارۋشىلاردىڭ ءبىرى – توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنە قاراستى شىمكەنت قالاسى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى «جەدەل قۇتقارۋ جاساعى» رمم بولىمشەسىندە باس قۇتقارۋشى بولىپ جۇمىس اتقاراتىن – ولجاس باقىت ۇلى مۇستافا.
دەپارتامەنت قىزمەتكەرى ءار جىلدارى سۋعا باتقان ادامداردى، تاۋدا جوعالعان ادامداردى، بالالى ايەلدى قۇتقارۋ جۇمىستارىنا، ءۇيىندى استىنداعى ادامداردى شىعارۋ باعىتىنداعى شارالارعا، سەل اعۋدىڭ سالدارىن جويۋ، قۇلاعان عيماراتتان ادامداردى ىزدەستىرۋ جۇمىستارىنا جانە سۋ تاسقىنى اۋماعىنان اپاتتى قۇتقارۋ جۇمىستارىنا قاتىسقان. وسى ورايدا قۇتقارۋشىمەن سۇحباتتاسىپ، توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇمىسى تۋرالى سۇرادىق.
– ولجاس، نەگىزگى ماماندىعىڭىزدىڭ توتەنشە جاعداي سالاسىنا قاتىسى بار ما؟ ءوزىڭىز تۋرالى قىسقا اقپارات ايتا الاسىز با؟
– مەن 1986 جىلى دۇنيەگە كەلگەندىم. №47 تولەگەن تاجىبايەۆ اتىنداعى مەكتەپتە ورتا ءبىلىم الىپ، كەيىن حالىقارالىق كولىكتەر گۋمانيتارلىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىمىمدى جالعاستىردىم. نەگىزگى ماماندىعىم – كولىكتى پايدالانۋ جانە جۇك قوزعالىسى مەن تاسىمالدى ۇيىمداستىرۋ.
2008 جىلى اسكەري بورىشىمدى وتەپ بولعاننان كەيىن توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى بار ەكەنىن ءبىلىپ، ولاردىڭ جۇمىستارىن كورىپ، سول جۇمىس ۇناپ، بوس ورىنعا جۇمىسقا ورنالاستىم.
– سوندا بۇل ماماندىقتى ارماندادىم دەپ ايتا الاسىز با؟
– ارمانداعانمىن، ءبىراق جۇمىسقا ورنالاسىپ، قىزىعىپ، ادامداردىڭ ءومىرىن قۇتقارعاننان كەيىن وزىمە وتە قاتتى ۇنادى. ءقازىر ارمانىمداعى جۇمىس دەپ ايتسام دا بولادى.
– جالپى ادامدار توتەنشە جاعداي تۋرالى نە ءبىلۋى كەرەك؟ وسى سالاداعى مامان رەتىندە توتەنشە جاعدايدى قالاي تۇسىندىرە الاسىز؟
– توتەنشە جاعداي دەگەنىمىز – بەلگىلى ءبىر جەردە بولاتىن، ادام شىعىنىنا ادام دەنساۋلىعىنا نەمەسە قورشاعان ورتاعا زيان كەلتىرەتىن، ادامداردىڭ تىنىس تىرشىلىگىنە اسەرىن تيگىزەتىن اپاتتار، ورتتەر، ءقاۋىپتى تابيعي قۇبىلىستار.
– ال سىزدەرگە بەلگىلى ءبىر وقيعا تۋرالى شاقىرتۋ تۇسكەندە نە ويلايسىزدار؟
– توتەنشە جاعداي تۋرالى شاقىرتۋ تۇسكەندە جەدەل بارىپ، ءوزىمىزدىڭ كاسىبي دەڭگەيىمىزدى كورسەتىپ، ادامداردىڭ ءومىرىن قۇتقارۋدى عانا ويلايسىڭ.
– تۇسىنىكتى، وسىنداي شاقىرتۋلاردىڭ ءبىرى تۋرالى بايانداپ بەرە الاسىز با؟ قانداي وقيعا بولىپ ەدى؟
– ەستە قالعان ءبىر شاقىرىلىمدى ايتىپ بەرەيىن. سايران وگەم تاۋ شاتقالىنا شامامەن 3500 مەتر بيىكتىككە 25 جاس شاماسىنداعى ەر جىگىت تۋريستىك توپپەن دەمالۋعا تاۋعا شىققان. شىققان بيىكتەگى جوعارى قىسىمنان ونىڭ وكپەسى قابىنىپ، جۇرە الماي قالعان.
قاسىنداعى تۋريستەر 112 نومىرىنە حابارلاسىپ، بىزگە شاقىرتۋ جىبەردى. ءبىز تۋريستەردى تاۋىپ، العاشقى مەديسينالىق كومەك كورسەتىپ، 3500 مەتر بيىكتەن، 5 شاقىرىم ءجۇرىس جولىمەن الپينيستىك قۇرال جابدىقتاردىڭ كومەگىمەن جەرگە تۇسىردىك. وسىلايشا جىگىتتى قۇتقارىپ، امان-ەسەن الىپ قالدىق.
– ال ماۋسىمدىق توتەنشە جاعدايلارعا قاتىستى كاسىبي قۇتقارۋشى رەتىندە ماڭىزدى كەڭەستەر بەرە الاسىز با؟ ازاماتتار نە ىستەۋى كەرەك، نەنى ىستەمەۋى كەرەك، ەڭ باستىسى نەنى ۇستاعانى ءجون؟
– قازىرگى قىس مەزگىلى قاتتى بولىپ جاتىر. جولدا قالىپ قويىپ جاتقان ادامدار وتە كوپ. 112 نومىرىنەن بوران، جابىلعان جولدار تۋرالى حابارلاما كەلەدى.
سوندىقتان قانداي دا ءبىر جەرگە شىعار كەزدە اۋا رايىن باقىلاپ، لاجى بولسا، بوران سوعىپ تۇرعان اۋا رايلارىندا جولعا شىقپاعان ءجون.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنىم، الدا كوكتەم كەلە جاتىر. كوكتەمدە تاۋعا سەرۋەندەۋشىلەردىڭ قاتارى ارتادى. ودان كەيىن الدىمىزدا شومىلۋ ماۋسىمى كەلە جاتىر. ءبارى شومىلۋعا بارادى.
ال تاۋ تۋرالى ايتار بولساق، كەيبىر ازاماتتار ىشىمدىك ءىشىپ، كىشكەنتاي بالالار قاراۋسىز قالاتىن جاعدايلار دا بار. ەڭ ۇلكەن قاتەلىكتەر – سول. بالالاردى قاراۋسىز قالدىرماۋ قاجەت.
وزدەرى بىلمەيتىن جەرگە تاۋعا نۇسقاۋشىسىز، ءبىلىمدى ادامدارسىز شىعۋدىڭ دا قاجەتى جوق. شومىلۋ ماۋسىمىنا توقتالساق، ستاتيستيكا بويىنشا جىلىنا ورتا ەسەپپەن ەلۋ شاقتى ادام سۋعا كەتەدى ەكەن. ونىڭ جارتىسى – بالالار.
مۇنداي جاعداي نەلىكتەن بولادى؟ قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا دەيتىندەي ۋاقىتتا قاداعالاماسا، بالالار ءتۇرلى ارەكەت جاساۋى مۇمكىن. سوندىقتان شومىلۋ ماۋسىمىندا بالالارعا ساق بولىپ، قاراۋسىز قالدىرماۋ قاجەت.
ەرەسەكتەر كوبىنە ىشىمدىك ءىشىپ سۋعا تۇسەدى، ءبىر-بىرىن باتىرادى. ازاماتتار بەلگىلەنگەن باسسەيندەر، سۋ قويمالارىندا، قۇتقارۋشىلار بار جەردە، بويىنان اسپايتىن جەرلەردە دەمالعاندارى ءجون.
– كەڭەستەرىڭىزگە راقمەت! توتەنشە جاعدايلاردان قانداي تاجىريبە الدىڭىز؟
– توتەنشە جاعدايعا قاتىستى كوپتەگەن شاقىرىلىمداردا بولدىم. تاۋلى ايماقتاردا، سۋعا ادام باتقان كەزدەردە، جول اپاتتارىندا، قيراعان عيماراتتاردا قۇتقارۋ جۇمىستارىنا قاتىسۋ ومىرلىك تاجىريبە جينادىم. ءوز-وزىن قالاي ساقتاۋ كەرەگى جونىندە جانە ادامدارعا كومەكتەسۋگە قاتىستى مول تاجىريبەم بار.
– وزىڭىزدە توتەنشە جاعدايلار كەزىندە ىشتەي قورقىنىش بولماي ما؟
– ءار ادامنىڭ قورقىنىشى بولادى. مەن دە ءتۇرلى اپاتتاردى، ادام ءولىمىن، قاندى كوردىم. باسىندا، ارينە، قورقىنىش بولدى. كەيىن ۋاقىت وتە كەلە قورقىنىش كەتەدى، تەك تاجىريبە قالادى.
– ال توتەنشە جاعداي دەپارتامەنتىنەن كەتسەم دەگەن ويلار بولمادى ما؟
– جاس كەزدە جۇمىس وتە قىزىق بولدى. ءىس-ساپارلار، وقۋ ورتالىقتارىندا وقۋلار بولاتىن. جەدەل قۇتقارۋ جاساعىنا جۇمىسقا كەلگەلى قازاقستاننىڭ بۇكىل قالاسىن كوردىم، بەلارۋس مەملەكەتىنە بىلىكتىلىگىمدى كوتەرۋگە وقۋعا باردىم. ودان بولەك قىرعىزستانعا دا باردىم. بۇل – وتە قىزىق جۇمىس، ۇيرەندىم، بۇل سالادان كەتەمىن دەگەن وي جوق.
– قۇتقارۋشى قانداي ادام بولۋى كەرەك؟ بەلگىلى ءبىر تالاپتار قويىلا ما؟
– ادام قۇتقارۋ ءۇشىن سول ادامنىڭ ءوزى دە مىقتى بولۋى كەرەك. سپورتتىق جاعىنان دا شىنىققان بولۋى قاجەت. مىندەتىن اتقارىپ جاتقان كەزدە، شەشىم قابىلداعاندا سالقىنقاندىلىق تانىتۋ ماڭىزدى. سونىمەن قاتار ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى جاقسى دامىعان بولۋ دا قاجەت جانە باتىلدىق تانىتا بىلگەن دە ارتىقتىق ەتپەيدى.
– وسى سالادا اتقارعان ەڭبەگىڭىز ءۇشىن ماراپاتتار الدىڭىز با؟
– توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك جۇيەسىن دامىتۋعا جانە نىعايتۋعا بەلسەندى قاتىسقانى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى تىنىس تىرشىلىگىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى تابىستارى ءۇشىن وڭىرلىك توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىن، توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى اتىنان «قازقۇتقارۋ –2022»، «جەر –2021» كەشەندى تاكتيكالىق وقۋ-جاتتىعۋعا بەلسەندى قاتىسقانى ءۇشىن گراموتا، ودان وزگە دە العىس حاتتار، باسقا دا ماداقحاتتار الدىم.
