Қазақстанның таулы өңірлері – Іле Алатауынан бастап Алтай мен Тянь-Шань сілемдеріне дейін – туристік және экономикалық тұрғыдан зор әлеуетке ие аймақтар. Бұл – әлемдік деңгейдегі ресурс. Мұнда көз тоймас көркем табиғат, қайталанбас ландшафттар, флора мен фаунаның сан алуандығы бар. Сонымен қатар бұл аймақтар жыл он екі ай бойы белсенді демалыс пен денсаулықты нығайту үшін таптырмас мүмкіндік сыйлайды, деп хабарлайды Dalanews.kz.
Алайда табиғаттың осы бір мол жомарттығына қарамастан, еліміздің таулы өңірлері заманауи инфрақұрылымның өткір тапшылығынан зардап шегіп отыр. Табиғи әлеует пен шынайы жағдай арасындағы осынау үлкен алшақтық тек туризмді емес, шағын бизнес, көлік және экология сияқты өзге де экономикалық салалардың дамуын тежейтін жүйелі мәселеге айналды.
Алматы кейсі: биікті пайдаланбаған етектегі қала
Алматы – таулы өңірдің туристік әлеуеті мен инфрақұрылым деңгейі бір-біріне сәйкес келмейтінін дәлелдейтін нақты мысал. Іле Алатауы – қаланың ең ірі рекреациялық ресурсы, бірақ инфрақұрылым тек жекелеген аумақтарда (Медеу мен Шымбұлақ) шоғырланған.
- Арқанжол жұмыс істейді
- Қонақ үйлер мен дәмханалар бар
- Жол салынған
Алайда осы шектеулі аумақтардан тыс жерлерде:
- Белгіленген жаяу жүргіншілер мен велосипед маршруттарының толық жүйесі жоқ
- Жабдықталған көру алаңдары, қауіпсіз жолдар, бағыт көрсеткіштер жеткіліксіз
- Танымал маршруттар бойында қарапайым санитарлық жағдайлар (дәретханалар, қоқыс контейнерлері) қарастырылмаған
- Құтқару қызметтері мен жедел әрекет ету пункттерінің жұмысы шектеулі
Туристер үшін аса қызық, бірақ аз танымал таулы аймақтармен (Алма-Арасан, Түрген, Бутаковка және басқалары) көлік қатынасы нашар.
Нәтижесінде, жазда Шымбұлақ, демалыс күндері Көкжайлау адамға лық толып, шамадан тыс жүктемеге ұшырайды. Ал өзге тамаша орындар қараусыз қалып, туризм ағынын біркелкі бөлуге мүмкіндік берілмей отыр.
Дамуды тежейтін факторлар
- Кешенді стратегияның жоқтығы
Туризмді дамытуға қатысты жекелеген бастамалар мен бағдарламалар болғанымен, бүкіл ел аумағындағы таулы инфрақұрылымды қамтитын тұтас, бірыңғай даму жоспары жоқ.
- Қаржыландырудың жеткіліксіздігі
Көптеген инфрақұрылымдық жобалар жүйелі емес, тек нүктелік түрде жүзеге асады. Экологиялық соқпақтар мен туристік белгілерді орнатуға бюджет қаражаты үнемі жетпейді.
- Бірыңғай стандарттардың болмауы
Экологиялық жолдарды, альпинистік базалар мен кемпингтерді жабдықтаудың ортақ стандарттары бекітілмеген. Салдарынан инфрақұрылым, тіпті бар болған күннің өзінде, қауіпсіздік пен жайлылық талаптарына сай келмейді.
- Жеке сектордың аз қатысуы
Жол, коммуникация сияқты базалық инфрақұрылымның жоқтығы мен бюрократиялық қиындықтарға байланысты инвесторлар таулы жобаларға қызығушылық танытпайды. Ал негізінде бұл салада бизнесті тұрақты дамытудың мүмкіндігі зор.
Экономика мен экологияға әсері
Экономикалық шығын: Қазақстан ішкі және сырттан келетін туризмнен түсетін айтарлықтай табысынан айырылып отыр. Инфрақұрылым дұрыс жолға қойылса, тауға жақын өңірлердің ЖІӨ-нің 5–7%-ын қамтамасыз етуге қауқары жетер еді.
Әлеуметтік теңсіздік: тау туризмі инфрақұрылымының жоқтығынан қолжетімді демалыс барлық адамға бұйырмай отыр. Көпшілік қауіпсіздігі мен жайлылығы қамтамасыз етілмеген жолдармен жүруге мәжбүр.
Экологиялық қауіптер: арнайы жолдар, санитарлық жағдай мен бақылау болмағандықтан, туристер қоршаған ортаға үлкен зиян келтіруде. Нәтижесінде – қоқыс, өсімдіктер мен орман жамылғысының бүлінуі, су көздерінің ластануы, орман өрттері жиілеп барады.
Не істеу қажет?
- Тұрақты тау туризмінің ұлттық тұжырымдамасын әзірлеу
Бұл инфрақұрылымға, экологиялық басқаруға, аймақтарға бөлініске, жүріс-тұрыс ережелеріне, мониторингке және инвестициялық саясатқа арналған бірыңғай стандарттарды қамтуы тиіс.
- Инфрақұрылымдық мастер-жоспар
Австрия, Швейцария, Түркия, Грузия сияқты елдердің тәжірибесін негізге алып, жолдар, соқпақтар, сервистік және қауіпсіздік нысандарын салу мен жаңғырту бойынша жол картасын жасау қажет.
- Қолжетімділікті цифрландыру
Маршруттардың цифрлық карталарын құру, мобильді қосымшалар арқылы онлайн-броньдау, жедел көмек шақыру жүйесін жасау, келушілерді есепке алуды цифрландыру.
- Жеке сектор және ҮЕҰ-мен серіктестік
Мемлекет бизнесті және экологиялық ұйымдарды жеңілдіктермен, кепілдіктермен, инфрақұрылымдық қолдаумен және ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда жұмыс істеудің бірыңғай ережелерімен қамтамасыз етуі керек.
- Экологиялық ағарту және еріктілер қозғалысы
Халықпен және туристермен жүйелі жұмыс жүргізу маңызды: ақпараттық кампаниялар, экологиялық еріктілерді қолдау, жергілікті қауымдастықтарды осы іске тарту.
Қазақстан таулары – жай ғана көркем ландшафт емес. Бұл – ұлттың денсаулығын нығайтуға сеп болатын, тұрақты даму мен табыс көзін қамтамасыз ете алатын ұлттық ресурс, ерекше байлық.
Алайда осы аймақтардағы инфрақұрылым фрагментті, жүйесіз әрі қауіпсіз болмай тұрғанда, біз тек экономикалық мүмкіндіктерден айырылып қана қоймай, табиғатқа орны толмас зиян келтіру қаупімен де бетпе-бет келеміз.
Қазіргі заманда қауіпсіз әрі экологиялық таза тау инфрақұрылымын құру – жай ғана міндет емес, Қазақстанның Орталық Азиядағы туризм хабына айналуы үшін қажеттілікке айналып отыр.
