Қазақстанның Бала құқықтары жөніндегі уәкілі Динара Закиева кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық зорлық-зомбылықтың ауқымы және заңнаманы күшейту мен қолдау жүйелерін жетілдіру арқылы мемлекет тарапынан атқарылып жатқан жұмыстар жайлы айтып берді, деп хабарлайды Dalanews.kz.
Заңнамадағы өзгерістер
2024 жылдың сәуірінде Қазақстан әйелдер мен балаларға қарсы қылмыстар үшін жазаны айтарлықтай қатайтып, қылмыстық заңнамаға ауқымды түзетулер енгізді. 2024 жылдың 15 сәуірінде Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдер мен балалардың құқықтарын қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды.
Қылмыстық кодекстегі негізгі өзгерістер мыналарды қамтиды:
Кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық қылмыстары үшін жеңіл жаза тағайындауға тыйым салынды;
Кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық істерінде тараптардың татуласуы мүмкіндігі жойылды;
Кәмелетке толмаған адамды өлтіргені үшін (99-бап), кәмелетке толмағанды зорлағаны үшін (120-бап) және кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттері үшін (121-бап) өмір бойы бас бостандығынан айыру түріндегі жаза жалғыз жаза ретінде бекітілді, балама жазалар алынып тасталды;
16 жасқа толмағандарға қатысты сексуалдық алымсақтық қылмыстық жауапкершілікке тартылатын болды;
Өзін-өзі өлтіруге итермелеу немесе оған жәрдемдесу үшін қылмыстық жауапкершілік енгізілді.
Мәселенің ауқымы
Закиеваның айтуынша, Қазақстанда жыл сайын кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық зорлық-зомбылық бойынша шамамен 900 қылмыс тіркеледі. Жаңа заң күшіне енген сәттен бастап мұндай қылмыстар үшін 25–27 адам өмір бойы бас бостандығынан айырылған.
Мұндай қылмыстардың ең көп саны Оңтүстік Қазақстанда, атап айтқанда Алматы, Түркістан және Жамбыл облыстарында, сондай-ақ Батыс Қазақстан мен Қостанай облыстарында тіркелген. Закиеваның айтуынша, бұл өңірлерде халықтың тығыздығы жоғары және консервативті отбасылық құрылым қалыптасқан, сондықтан зорлық-зомбылық фактілері жиі жасырылып қалады.
Закиева ұзақ уақыт бойы зорлық-зомбылық салдарынан бала босанған кәмелетке толмаған қыздардың жағдайымен бөлісті: «Жамбыл облысында екі ағасы алты жыл бойы зорлаған 13 жасар қызды кездестірдім. Түркістан облысында 13–15 жас аралығындағы 16 кәмелетке толмаған ана тұратын орталыққа бардым, олардың барлығы туыстары тарапынан зорлық-зомбылықтың құрбаны болған. Көпшілігі тіпті қылмыс құрбаны болғандарын түсінбеген, мұны қалыпты отбасылық өмір деп қабылдаған», — деді ол.
Профилактика және қолдау
Балалар омбудсмені әлемдік тәжірибеде зорлық-зомбылыққа қарсы тиімді стратегиялар төрт негізгі бағытқа негізделетінін атап өтті: құқықтық базаны нығайту; өзін-өзі қорғау мен хабардарлықты арттыру; отбасылармен жұмыс істеп, тәуекел факторларын ерте анықтау; және зардап шеккендерді қолдау инфрақұрылымын кеңейту.
Қазақстанның жаңа заңнамасы профилактикалық шараларды қолдайды, мысалы, тәуекел тобындағы отбасыларды анықтау үшін мобильді топтардың жұмысын ұйымдастыру және әр ауданда отбасын қолдау орталықтарын ашу. Қазірдің өзінде 112 осындай орталық жұмыс істейді, тағы 109 орталық ашылу үстінде. Тек Түркістан облысында мұндай орталықтардың саны бірден 13-ке дейін өсті, жақын уақытта тағы төртеуі ашылады.
Жедел желі және хабардарлық
Қазақстанның ұлттық балалар сенім телефонына бір ай ішінде 120 қоңырау және 11 145 мәтіндік хабарлама түскен. Закиеваның айтуынша, бұл хабарламалар балалардың терең эмоционалдық оқшаулану сезімін жиі көрсетеді.
«Балалар өздерін жалғыз сезінеді. Олар сөйлеуге қорқады. Біреудің қорқытып-үркіткені, бопсалағаны немесе белгісіз адамдардың өздеріне тиіскені жайлы басқаларға айтудан қорқады. Көпшілігі ата-анасымен, мұғалімдерімен немесе психологтармен сөйлесе алмайды», — деді ол.
