Дариға Назарбаеваның бұрынғы құдасы, миллиардер Қайрат Боранбаев Чехиядағы «Грушков» спорткешенін сатқан, деп хабарлайды Dalanews.kz "Выход к морю" телеграм арнасына сілтеме жасап.
Бұл туралы мәліметтер чехиялық коммерциялық тізілімге оның компаниялары тапсырған құжаттардан белгілі болды. Кешенді сату 2023 жылдың соңында жүзеге асқан, ол кезде Боранбаев әлі колонияда отырған. Дегенмен бұл мәміле туралы ақпарат енді ғана жария етіліп отыр. Кәсіпкер бұл келісімнен 700 мың долларға жуық қаржылай шығынға ұшыраған.
Карловы Вары курортынан 20 минуттық жерде орналасқан спорткешен Боранбаевтың меншігіне алғаш рет 2014 жылы өтті. Алдымен нысан Кипрдегі Marcuard трасты арқылы тіркелсе, екі жылдан кейін Боранбаев оны өз атына аударып алған. Нысан құрамына спортзал ғимараты, теннис корты және 0,5 гектардан асатын жер учаскелері кірген. Ол кешенді сол кезде 24,2 млн чех кронына (шамамен $1,26 млн) сатып алған.
Алайда 2022 жылғы Қаңтар оқиғаларынан кейін Боранбаевқа қатысты тергеу басталып, наурызда ол Алматыдан жеке ұшақпен кетпек болған кезінде ұсталды. Кейін оған салықтан жалтару және қаржыны жымқыру бойынша айып тағылды. 2023 жылы сот оны 8 жылға бас бостандығынан айырып, мүлкін тәркілеу туралы шешім шығарды. Бірақ апелляциялық сот бұл мерзімді 6 жылға қысқартты. Қарашада Боранбаев бостандыққа шықты.
Түрмеде отырған кезінде Боранбаев мемлекетпен келісімге келіп, активтерін біртіндеп өткізе бастады. Ол бірнеше коммерциялық нысанды, мұнай компаниясын, батыс өңірдегі кен орнын және 60 млн долларды білім инфрақұрылымын қолдауға арналған мемлекеттік қорға тапсырды. 2024 жылдың ортасына қарай мемлекетке өткізілген мүліктің жалпы құны 135 млрд теңге (шамамен $250 млн) болды.
Бостандыққа шығуына бірнеше апта қалғанда, Қайрат Боранбаев Чехиядағы бизнестерін қайта құрылымдауға кірісті. «Грушков» спорткешенін сату – соның алғашқы қадамы болды. 2023 жылдың соңында мәміле аяқталып, жаңа иесі – жергілікті кәсіпкер Радек Макар 10 млн чех кронын (сол кездегі курс бойынша $500 мың) төлеген. Бұл – Боранбаев төлеген сомадан екі еседен аса төмен. Мұндай жеңілдік мәміленің шұғылдығымен түсіндірілсе керек: бұрынғы кәсіпкер мемлекет алдындағы міндеттемелерін орындауы қажет еді.
2023 жылдың желтоқсанында Боранбаев Карловы Варыдағы «Алхан» және «Мигнон» қонақ үйлерімен, Прагадағы элиталық пәтерлермен байланысты Balma компаниясын жойды. Бұл активтерді сатып алуға қажет миллиондаған долларды «ҚазМұнайГаз» компаниясының еншілес құрылымдары Balma шоттарына аударған. Кейін бұл мүліктердің барлығы Боранбаевтың екінші компаниясы – JILO spol. s r.o.-ға өтті.
Мемлекетке жүздеген миллион доллар өтемақы төлегеннен кейін Қайрат Боранбаевтың істері оңала бастады. 2024 жылдың басында оған қатысты барлық қылмыстық істер тоқтатылды, ал бұған дейін Швейцарияда бұғатталған оның отбасы есепшоттарындағы $200 млн қайта ашылды.
Алайда бұл тарих әлі де толық аяқталмаған сияқты. Orda басылымының жазуынша, 2024 жылғы сәуірдің соңында Боранбаевтың бизнес серіктесі Тарык Оскайға іздеу жарияланған. Түрік кәсіпкерінің компаниясы инвесторларға 1,5 млрд теңгеден астам қарыз болған және AIX биржасы тарихында дефолтқа ұшыраған алғашқы компания ретінде тіркелген.
Қайрат Боранбаевтың Чехиядағы активтерін сату арқылы өзіне тиесілі мүліктің бір бөлігін заңдастыру және мемлекетпен жасырын келісім негізінде «тазартуға» тырысқаны байқалады. Бұл – постқазақстандық элитаның билікпен ымыраға келіп, заңды жауапкершіліктен ішінара құтылу үлгісінің айқын мысалы. Сонымен қатар, бұл жағдай ел ішіндегі ықпалды топтардың трансшекаралық бизнес-империяларының әлсіреуіне және олардың қаржысын мемлекеттің бақылауына өткізуге арналған жаңа кезеңнің басталғанын көрсете алады.
