Демократия күшпен орнамайды
Фетхуллах Гүлен Түркияда орын алған әскери төңкеріс әрекетінен кейін жасаған мәлімдемесінде: «Әскери күрестерге ешқашан да оң көзқараспен қараған емеспін. Демократия қандай да бір күштік әдіспен орнатылмайды. Маған жабылған бұл жаланы да жиренішпен жоққа шығарамын» деген болатын.
Ал, «Financial Times» басылымының: «Кейбір ақпарат құралдары бұл оқиғаны Р.Эрдоган өзінің әскери күшін арттыру мақсатында қолдан ұйымдастырды деп таратуда. Бұған сіз не дейсіз?» деген сұрағына былай жауап берді:
– Осы бір сценарий қарапайым мүмін мұсылман үшін әдейі тағылған айып, ауыр жала. Алайда кейбіреулердің, ештеңенің байыбына бармастан, осы мәселені талқылағандары мені қапаландырды. Олар бұдан бұрын орын алған жәйттерді ескере отырып талқыласа мен ештеңе демес едім. Мұндай оқиғалар бұрын да болған. Әлемдік көшбасшылардың көпшілігінің жалған оппозициялары болғанына да қанықпыз. Сондай оппозиция күштерінің басшыларын қасақана өлтіруге әрекет еткенсымақтары да болды. Дегенмен, мыналар осындай әрекетке барды деп, әлдекімдерді қаралау, мәселен бізге жөнсіз жала жабу барып тұрған көрсоқырлық емес пе? Тек бір Аллам жар болсын деп, сыйынудамын.
Ізбасарларымның бір пайызын да танымаймын
«New York Times» басылымынан Степан Солдың: «Түркиядағы әскери төңкеріс әрекетінде сіздің ізбасарларыңыздың қандай да бір рөлі бар ма?» деген сұрағына Ф.Гүлен:
– Ашығын айтар болсам, мен, менің соңымнан ерушілерді танымаймын. Мүмкін орын алған оқиғаға ырза болғандар бар шығар. Шынымды айтсам, сіз айтып отырған ізбасарларымның бір пайызын да танымаймын. Сондықтан, сіз айтқандай бұл істе олардың қолтаңбасы бар ма, жоқ па маған ол жағы беймәлім. Адам біреуді жек көрсе, бұл оның өзге нәрселерді ұнатуына себеп болуы мүмкін. Бұл Республикалық Халық Партиясы (CHP), Оппозициялық Халық Партиясы (MHP) да болуы мүмкін, сіз де болуыңыз мүмкін, мен де болуым мүмкін» деп жауап қатты.
«Жабылған жалған жалалар жүрек айнытады…»
«Sky News» басылымының «Бүгін таңертең АҚШ СІМ Д.Керри сізге қатысты, «Бізге Ф.Гүленді кері қайтару туралы ешқандай талап түспеді. Бұған қатысты қандай да бір дәлелдері болса, ұсынсын. Сол кезде қараймыз» деді Керри. Сіз бұған не айтар едіңіз?» деген сұрағына Ф.Гүлен:
– Бұрын да осыған ұқсас жайттар болмады емес, болды. 17-25 желтоқсан оқиғаларына қатысты да барлық кінә бізге аударылған-тын. Мен сол оқиғаларға байланысты да айтар болсам, ант етейін, оны ұйымдастырушылардың бірде біреуін танымаймын. Алайда, олардың мені танулары әбден мүмкін, тіпті, өзімді лайық санамасам да, әлемнің түкпір-түкпірінде де мені білетіндер бар. Мен танымал адам емеспін, қарапайым ғана көптің бірімін. Алайда, жазған-сызғандарымыздың, кейбір істеріміздің нәтижесінде атымыз шығып кетуі мүмкін. Яғни, сіздің әп-сәтте көпшілікке таныла қалуыңыз әбден мүмкін. Әкімшілік, қауіпсіздік қызметіндегілер де мені осылай танып алған болуы керек. Алдымен әскерлерді қауіпсіздік қызметкерлері арқылы ұстап, сосын құқық қызметкерлері оларға үкім шығарды. Әскерлерді қоластына алғанын да білемін. Мен референдум кезінде де, оларды осы жақтан қолдауға тырыстым. Алайда олар өздерінен басқа біреуді жақын қабылдай алмағандықтан, осы істі сізді жақтайтын қауіпсіздік қызметкерлері, заң қызметкерлері жасады деді. 17-25 желтоқсан оқиғасын құдды біз жасағандай көрсетті. Бұл еш негізсіз жала ғой. Бұл жолғы кезекті жаладан сақтанғанымдай, сол жаланы да теріске шығарамын, – деді.
Демократия кері қайтарылмайтын үдеріс
«New York Post» газетінің: «Осы жердегі (Америка. ауд.) өз қауіпсіздігіңіз мазалайды ма? Түркиядағы екі бірдей демократияның келешегіне алаңдайсыз ба?» деген сауалына да Ф.Гүлен былай жауап берді:
– Жоқ, бұл жақта маған төнетін ешқандай қауіп жоқ. Бұрыннан бері шағын ғана ғимаратта тұратынмын. Кейіннен өрт қаупіне байланысты сақтық шаралары күшейтілді. Шамасы, FBI (Федералдық Тергеу Бюросы. ауд.) біреуді тұтқындаған болу керек. Оны осы жақта жоспарлы әрекет үшін орманда жасырынған жерінен тауыпты. Сол жерде шағын бір жерім болатын. Бұл жерде де өз әлеміне сай, бір бөлмем бар. Түркиядағы демократия мәселесі, қазіргі күнде көкірек көздері ашық болса да, төмен ойлылар, өз таным көкжиектерінен саралап, өздері бағамдаған Түркияда «демократия бар ма, жоқ па?» деген мәселеге жауап іздеп көрсе екен. Мен бірнеше жыл бұрын, бір пікірталас кезінде «демократия» дедім. Мен қазіргі таңдағы билікті реттеуші басылымдардың шабуылына ұшырап отырмын. «Демократия кері қайтарылмайтын үдеріс» дедім. Республикаға да солай қарадым. Мен олардан бұрын-ақ республикашыл болғандығымды айттым. Ол кезде мемлекетке де, демократияға да қарсы еді. Зайырлылық қағидатына (секуляризм) да қарсы болатын. Алайда, қазіргі таңда Түркияда демократия бар ма, жоқ па? Бар болса, бұл демократия келешек күніміз үшін нелерді уәде етуде? Бұлардың жауаптарын мені қаралаушыларға қалдырамын.
Еркіндік адамның өзі
Британдық «Guardian» журналисінің: «Әскери төңкеріс әрекеті болған күні мемлекеттік төңкеріс жасалғандай бір сәттік құбылыс болды. Сол кездерде еліңізге қайту туралы ойладыңыз ба? Сіз өз еліңізді сағынасыз, бұл бәрімізге белгілі… Сол әскери төңкеріс әрекеті жүзеге асырылғанда еліңізге қайта оралар ма едіңіз?» деген сауалына Ф.Гүлен:
– Ия, сағынамын, алайда ақиқатын айтар болсам, көбінесе осы жерде-ақ қалғым келеді. Алаңсыз, екі жыл бойы бір ғимараттан шықпадым. Оқшау өмір сүрудемін. Көп ешкіммен араласпаймын. Есесіне, адам өз еркіндігін сезінеді. Еркіндік адам баласы үшін өте маңызды. Мүмкін Еркіндік дегенімізді адамның өзі деп бағаласақ болар. Ислами құқық жүйесінде де, заманауи құқық жүйесінде де көздің қарашығындай қорғалатын 5-6 нәрсе бар. Солардың біреуі – еркіндік. Кезінде 28 ақпан оқиғасы орын алғанда Америкадағы «Meyo» клиникасына емделуге келген едім (1997 жылы 28 ақпанда Түркияда бейбіт сипатта әскери төңкеріс орын алған болатын; ауд.). Сосын маусым айындағы жанжал орын алды, ақырзаманды төндіргендей болған сол соттан ақталып шықтым. Сол кезде ортада қалдым. Бұл жер таза жер, айналамда да таза адамдар бар. Мен де бір-екі жақын достарыммен осы жерде қала бердім ақыры. Алайда, туған жер қасіреті, Отанға деген махаббатым, бәрі-бәрі сағындырады, әрине. Десе де, адам еркіндік пен тыныштық бар жерде, титімдей болса да бір нәрсені еркін түрде бітіре алатын жерді таңдайды емес пе? Сосын екінші бір жәйт, көтеріліс жасағандар, маған қысым көрсетті. Бұлардың да солар жасағанды жасамастарына кім кепіл.. Елге қайтқанымда, сол пиғылдағылар жағадан алулары тағы мүмкін. Сеніп болмайды… Күншілдік, қызғаныш деген нәрселер, кейде адамның ойына келе бермейтін небір қастандықтар жасатады.
«Көтерілістерден таяқ жегендердің бірі ретінде…»
Ф.Гүлен өзіне қаратыла: «Бір кездері досыңыз әрі одақтасыңыз болған Президент Р.Эрдоған мен түрік халқына айтарыңыз бар ма?» деген сауалға:
– Эрдоған менің сөзімді тыңдамас та. Керісінше, айтқандарымнан бәле іздер. Өзім тыңдамадым, тыңдағандар жеткізді ғой, әлі істің ақ-қарасы анықталып, жай-жапсары зерттелмей тұрып, осы оқиғаны бізбен байланыстырып жатқан көрінеді. Сол себептен, менің хаттарымды олардың жылы шыраймен, ескере оқитындарына шүбәм бар. Сондықтан, Алладан ол үшін де, өзім үшін де дұға етемін. Ал түрік халқына айтарым мынау: бізге әскери көтерілістерден сабақ алатын кез келді. Мәселен мен 27 мамырдағы көтеріліс орын алғанда әскерге бармағанмын (Жемал Гурсел бастаған әскерилер төңкерісі 1960 жылы 27-мамырда орын алған еді; ауд.), әлі Эдирнеде бір мешітте имам едім. Сол көтерілістен де таяқ жедім «12 наурыз оқиғасында да мені тұтқынға алды (1971 жылы 12-наурызда Мамдуг Тагмач бастаған тағы бір әскери төңкеріс; ауд.). Сол кезде сотта ақталып шықтым. Сосын 1980 жылдың 12 қыркүйегінен бастап, алты жыл бойы мен аңдуда болдым. Артынан қоя берді. Сосын 28 ақпанда, «маусым жанжалы» деп атап жүрген оқидада Нұх Мете Юксел іс қозғаған болатын. Сол кезде мына жақта «New Jersey» барып, прокурорға түсініктеме бердім. Ол кезде де жеңіп шықтым. Кассациялық сот оны да мақұлдады. Міне осы тұрғыдан, көтерілістерден жапа шегуші ретінде, түрік бауырларымның, түрік қоғамының көтерілістерге сақтықпен қарауларына кеңес беремін. Демократияға көтеріліс шаралары арқылы қол жеткізілмейтініне, мемлекеттің көтеріліс жолымен қорғалмайтынына, Түркияның әлемнің басқа бірде-бір елдерімен интеграцияға қол жеткізе алмайтынына әбден көзім жеткен. Сол себептен де, өз басым көтеріліс деген нәрсеге әу бастан қарсымын. Алайда, өздеріңіз де білесіздер, бүгінгі көтеріліс ұғымы басқаша, мүлдем өзге формада түрлендіріліп, қолдана бастады. Қастандық, бопсалаушылық, ұрлық, жемқорлық туралы зерттеулер жасаған құқық қызметкерлері мен қауіпсіздік өкілдеріне көтерілісшілер деп айып тақты. Әлдекімдер қастандық, бопсалаушылық, ұрлық, жемқорлық сияқты қылмыстар жасады ма, әлде жасамады ма, мені қызықтырмайды. Біз ешкімге қарсы көтеріліс болғанын да мүлдем қаламаймыз» деді.
Айтуар АЙБАСОВ
Дереккөзі: elana.kz
