Қазақстанымның «ақ төбе» деп аударылатын Ақтөбе қаласының еліміздің тарихы мен экономикасында алатын орны ерекше. 1869 жылы Ресей империясының әскери бекінісі ретінде құрылған Ақтөбе тез арада аймақтағы негізгі сауда-экономикалық орталыққа айналды. Оның көлік және сауда жолдарының қиылысындағы стратегиялық орналасуы қаланың өсуіне және ел үшін маңыздылығына ықпал етті. Уақыт өте Ақтөбе БатысҚазақстанның маңызды өнеркәсіптік, экономикалық және мәдени орталығына айналдыжәне оның аймақтық және ұлттық экономикадағы рөлі арта түсуде.
Кеңес Одағы кезінде Ақтөбе өнеркәсіп алыбы мәртебесін алды. Қала металлургия, химия өнеркәсібі, машина жасау және тау-кен өнеркәсібін дамытудың тірегі болды. Бүгінде бұлиндустриялық әлеует түрленіп, жаңа бағыттар – инновациялық өндіріс пен тұрақты даму жобаларымен толықтырылуда. Ақтөбе ферроқорытпа зауыты, «Қазхром» сияқты қаладағыжетекші кәсіпорындар жергілікті экономиканың дамуына үлес қосып қана қоймай, ел бюджетіне қомақты салық түсімдерін де қамтамасыз етуде.
Сонымен қатар, Ақтөбе индустриялық-логистикалық хаб қана емес, маңызды мәдени-ағарту орталығы болып табылады. Мұнда ғылым мен білім салалары белсенді дамыпкеледі, жоғары оқу орындары, медициналық мекемелер мен мәдениет ошақтары жұмысістейді. Қала өзінің көпұлтты және мәдени алуан түрлі ортасының арқасында адамикапиталды дамытуға қолайлы ерекше атмосфера жасайды.
Геосаяси және экономикалық жағдай тұрғысынан Ақтөбе Қазақстанның стратегиялықмаңызды аймағы болып табылады. Қала Қазақстанды Ресей, Өзбекстан жәнеТүркіменстанмен байланыстыратын халықаралық бағыттарды қоса алғанда, негізгі көлікдәліздерінің қиылысында орналасқан. Теміржол және автожол байланыстары, сондай-ақнегізгі экспорттық бағыттарға жақындығы қаланың логистикалық хаб ретіндегі рөлінкүшейтеді.
Ақтөбе – экономикалық орталық қана емес, сонымен қатар еліміздің энергетикалық жәнересурстық қауіпсіздігінің тірегі. Облыста мұнайдың, газдың және хромның айтарлықтайқорлары бар, бұл оны Қазақстанның минералдық ресурстарын өндіру мен өңдеудің іргеліпункттерінің біріне айналдырады. Ақтөбенің өндірістік қуаты республикадағы жалпыхром өндірісінің 40%-дан астамын қамтиды, бұл металлургия саласы үшін стратегиялықмаңызы бар. Мемлекеттік индустрияландыру саясаты аясында облыс өндіріс орындарынжаңғырту және жаңа технологияларды енгізу жобаларына белсенді түрде қатысуда.
Ақтөбе өзінің экономикалық маңыздылығымен қатар, Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық өзгерістерінің символы болып табылады. Қалада қала экологиясынжақсартуға, әлеуметтік инфрақұрылымды жаңғыртуға және халықтың өмір сүру сапасынжақсартуға бағытталған ірі инфрақұрылымдық жобалар жүзеге асырылуда. Бұл Ақтөбеніиндустриялық өсудің орталығы ғана емес, сонымен қатар табысты өңірлік даму саясатының үлгісі етеді.
2024 жылғы 10 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Ақтөбеге ресми жұмыс сапарымен барды, бұл қаланың ұлттық саясатконтекстіндегі стратегиялық маңыздылығын атап өтті. Елбасының сапары қалаинфрақұрылымының қазіргі жағдайын бағалауға, ірі инвестициялық жобаларды қолдауғажәне одан әрі даму бағыттарын талқылауға бағытталды.
Президент өңірдің экономикалық және әлеуметтік дамуы үшін әрқайсысының маңызы зорбірнеше негізгі нысандарды аралады. Атап айтқанда, «Болашақ» кеніші мен балаларфутбол академиясы сияқты стратегиялық нысандарға ерекше көңіл бөлінді. «Болашақ» кеніші жай ғана жаңа инвестициялық жоба емес, 1800-ден астам жаңа жұмыс орнынашатын және өңірдің өндірістік қуатын арттыратын индустриялық серпілістің символы. Балалар футбол академиясына бару әлеуметтік саясаттың маңыздылығына жәнеболашақтың басты ресурсы ретінде жастарды дамытуға бағытталған екендігін көрсетіпотыр.
Сапар барысында Мемлекет басшысы қаланы үдемелі дамыту, көлік және әлеуметтікинфрақұрылымды жаңғырту, бизнес жағдайын жақсарту және стратегиялықинвестициялық жобаларды қолдау бойынша міндеттер қойды. Қалалық ортаны жаңғырту, медициналық және білім беру қызметтерінің сапасын арттыру, сондай-ақ «жасыл» технологияларды енгізу мәселелері талқыланды.
Бұл мақаланың өзектілігі Ақтөбе қаласының қазіргі жағдайы мен әлеуметтік-экономикалық даму болашағын талдау қажеттілігінен туындап отыр. Ақтөбенің Қазақстанэкономикасындағы стратегиялық рөлін ескере отырып, қандай шаралар мен бастамаларқаланың индустриялық және логистикалық хаб ретіндегі рөлін күшейте алатынын түсінумаңызды.
Бұл мақала келесі аспектілерді көрсетуге бағытталған:
Бұл аспектілер Ақтөбенің қазіргі күн тәртібін және оның Қазақстанның стратегиялықдамуындағы рөлін жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді. Зерттеудің маңыздылығыаймақтық стратегияларды ұлттық экономикалық өсу жоспарларына біріктіру қажеттілігінебайланысты. Президенттің сапары Ақтөбенің Қазақстан үшін маңыздылығын көрсетедіжәне оның индустриялық, көліктік және әлеуметтік өсуіне жаңа мүмкіндіктер ашады.
Нәтижесінде мақалада қаланың жағдайы мен болашағына құрылымдық шолу жасалады, Президент сапарының барысы талданады және қаланы одан әрі дамыту бойыншаұсыныстар беріледі. Ендеше, мақала сарапшылар мен зерттеушілерге ғана емес, соныменқатар қаланың, жалпы облыстың дамуына мүдделі мемлекеттік қызметкерлер мен инвесторлар үшін де пайдалы болмақ.
Ақтөбе – жоғары стратегиялық маңызы бар қала, ол тек өнеркәсіп орталығы ғана емес, сонымен қатар Батыс Қазақстанның маңызды әлеуметтік-экономикалық торабы болыптабылады. Соңғы жылдары қала көптеген көрсеткіштер бойынша тұрақты дамуды бастанкешіруде, бірақ кешенді шешімдерді қажет ететін мәселелер әлі де бар. ҚазақстанПрезиденті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2024 жылғы желтоқсандағы сапары Ақтөбеніңұлттық экономикалық және экологиялық саясат контекстіндегі маңыздылығын көрсетті.
2024 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша Ақтөбе облысының халқы 947,7 мың адамдықұрады, оның 75,4 пайызы қалалық жерлерде тұрады. Ауыл халқының үлесі 24,6% құрайды, бұл облыстың айтарлықтай урбанизациялануын көрсетеді. Алайда 2024 жылдыңқаңтар-қыркүйегінде халықтың табиғи өсімінің төмендеуі тіркелді – 9 345 адам (2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 7,7%-ға аз). Туғандар санының 5,4%-ғатөмендеуі белсенді демографиялық саясат пен отбасылар үшін жағдайды жақсартуқажеттілігін көрсететін алаңдатарлық белгі.
Көші-қон сальдосы 2023 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда (-1436 адам) жақсарғанымен, 2024 жылдың тоғыз айында -1099 адам – теріс сальдо күйінде қалыпотыр. Бұл өңірдің тұрақты өсуінің ұзақ мерзімді проблемасына айналуы мүмкін еңбеккеқабілетті халықтың кетуі үрдісінің жалғасуын көрсетеді.
Еңбек нарығындағы жағдай күрделі күйінде қалып отыр. 2024 жылдың үшіншітоқсанында жұмыссыздық деңгейі 4,7% құрады, бұл салыстырмалы түрде тұрақтыкөрсеткіш. Дегенмен, тіркелген жұмыссыздар саны (11 824 адам) халықты жұмыспенқамтуға жәрдемдесудің белсенді шаралары қажеттігін алға тартады.
Дегенмен, орташа номиналды жалақының өсімі байқалады, ол 2024 жылдың үшіншітоқсанында 368 600 теңгеге жетті (2023 жылмен салыстырғанда +14,2%). Бұл реттехалықтың нақты ақшалай кірістері 4%-ға өсті, бұл өмір сүру деңгейінің біршамажақсарғанын көрсетеді. Дегенмен, инфляция (тұтыну бағасының индексі – жылына106,7%) жалақының өсуінің оң әсерін ішінара өтейді.
Сапар барысында Президент Тоқаев өңір тұрғындарының өмір сүру деңгейін жақсартужәне жаңа жұмыс орындарын құру, оның ішінде шағын және орта кәсіпкерлікті қолдауесебінен халық санының кетуі мен жұмыссыздықтың өсуі жағдайында бұл әсіресемаңызды екенін атап өтті.
Ақтөбе экономикасының негізін өнеркәсіп өндірісі құрайды. 2024 жылдың қаңтар-қазанайларында өнеркәсіп өнімінің көлемі 2,15 трлн теңгеге жетті, бұл 2023 жылдың сәйкескезеңімен салыстырғанда 4,5%-ға артық. Бұл жағдайда:
Елбасы өңірдегі ең ірі инвестициялық жобалардың бірі саналатын «Болашақ» кенішінеерекше назар аударды. Оның іске қосылуы жыл сайын 7,5 миллион тоннаға дейін хром рудасын өндіруге және 1800 жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді, бұл елдің тау-кен өнеркәсібі үшін стратегиялық маңызы бар.
2024 жылдың қаңтар-қазан айларында негізгі капиталға салынған инвестиция көлемі674,4 млрд теңгені құрады, бұл 2023 жылғы көрсеткіштен 12,5%-ға төмен. Инвестиция көлемінің азаюы әлемдік нарықтардың баяулауымен және халықаралық капиталдытартудағы қиындықтармен байланысты.
Дегенмен, облыста құрылыс саласы қарқынды дамып келеді. Құрылыс жұмыстарыныңкөлемі 2023 жылмен салыстырғанда +17,4%-ға өсті. Құрылысы аяқталған тұрғынүйлердің жалпы көлемі -12%-ға азайғанымен көппәтерлі үйлерді пайдалануға беру +24%-ға өсті. Бұл деректер басымдықтардың жеке тұрғын үйден көпқабатты кешендерқұрылысына ауысуын көрсетеді, бұл қала құрылысын қарқынды дамыту саясатыменбайланысты.
Президент Тоқаев инфрақұрылым және тұрғын үй қорын жаңғырту, сондай-ақ жаңаәлеуметтік инфрақұрылымды, оның ішінде жаңа мектептер мен медициналық мекемелердіқұру мәселелеріне назар аударуды тапсырды.
Бөлшек сауда көлемі 617,7 млрд теңгені құрады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 7,1%-ғаартық. Көтерме сауда 17,7%-ға өсті. Динамика тұтынушылық белсенділіктің жанданғанынкөрсетеді.
Аймақтың экспорты 472,6 миллион долларды құрап, 2023 жылмен салыстырғанда 1,7%-ға, ал импорт 37,5%-ға өсті. Импорттың ұлғаюы сыртқы жеткізілімге тәуелділікті жәнеаймақ экономикасын әртараптандыру қажеттілігін көрсетуі мүмкін.
Ақтөбенің экологиялық жағдайы өңірдегі ең өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Атмосфераны ластаудың негізгі көздері күкіртті сутегі шығарындыларының едәуіркөлемін құрайтын Ақтөбе ферроқорытпа зауыты мен Ақтөбе хром қосындылары зауытыболып қала береді. Президент Тоқаев жергілікті билік пен кәсіпорындардан қоршағанортаны қорғау жобаларын, соның ішінде шығарындыларды бақылаудыңавтоматтандырылған жүйелерін орнатуды және сүзгілерді жаңғыртуды жеделдетуді талапетті.
Негізгі жобалардың бірі – алты валентті хром мен бормен ластанған Елек өзенін тазарту. Өзенді қорғау үшін тосқауыл қабырғасының жобасын аяқтау аймақтағы халықтыңденсаулығы мен су сапасы үшін өте маңызды.
Өнеркәсіпте тазартылған суды қайта пайдаланудың негізі болатын ағынды сулардытазарту құрылыстарын жаңғыртуға үлкен көңіл бөлінуде. Президент ластаушы заттардыңшоғырлануын балық шаруашылығы стандарттарына келтіру қажеттігін атап өтті, бұл суды қайта пайдалануға техникалық жарамды етеді.
Ақтөбедегі қазіргі жағдай өңдеу өнеркәсібінің өсуі, халықтың нақты табысының артуы және әлеуметтік инфрақұрылымның дамуы сияқты оң үрдістерді көрсетеді. Дегенмен, проблемалар сақталуда – теріс көші-қон сальдосы, экологиялық тәуекелдер және инвестиция өсімінің баяулауы. Ал Ақтөбенің ұзақ мерзімді дамуы индустриялық жаңғыртуды азаматтардың өмір сүру сапасын арттырумен үйлестіретін кешенді тәсілді қажет етеді. Стратегиялық мақсат – қаланы тұрақты экономикалық өсуді сақтауға және жаңа инвестициялар тартуға қабілетті Батыс Қазақстанның экологиялық тұрақты және инновациялық орталығына айналдыру.
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2024 жылғы 10 желтоқсандағы Ақтөбеге сапары қалың жұртшылық пен сарапшылардың назарынаударған оқиға болды. Ақтөбе облысы – Қазақстанның стратегиялық маңыздыаймақтарының бірі. Дәл осы жерде ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар шоғырланған, елдіңбірегей минералдық ресурстарын өндіріп, өңдейді.
Дегенмен, Елбасының сапары тек экономикалық мәселелерге арналмаған. Ол инфрақұрылымды дамыту мен тау-кен өнеркәсібін қолдаудан әлеуметтік саланы жақсартумен экологиялық мәселелерді шешуге дейінгі кең ауқымды қамтыды. Елбасы ағымдағыжобалардың жүзеге асырылуын қадағалап қана қоймай, алдағы жылдардағы аймақтыңдамуына өз әсерін тигізетін стратегиялық мақсаттарды да айқындап берді.
Сапардың басты сәті Хромтауда орналасқан «Болашақ» кеніші болды. Бұл нысан EurasianResources Group (ERG) компаниясының ірі инвестициялық жобаларының бірі болыптабылады. Жобалық қуаттылығы жылына 7,5 миллион тонна хром рудасын өндіретін және1 триллион теңгеден астам инвестиция тартатын кеніш Қазақстанның тау-кен өнеркәсібінің флагманына айналады. 1800 жаңа жұмыс орнын құру күтілуде, бұлжұмыспен қамту мәселесі өзекті болып отырған аймақ үшін стратегиялық маңызы бар.
Шахта озық технологиялармен, оның ішінде смарт бұрғылау қондырғыларымен жәнежабдықты қашықтан басқару жүйелерімен жабдықталған, бұл оны еліміздің басқа тау-кен кәсіпорындарына үлгі етеді. Мұндай инновациялар өндіріс уақытын және ресурстардықысқартады және еңбек қауіпсіздігін арттырады.
Елбасы өз Жолдауында отандық өнеркәсіпті дамыту үшін «Болашақ» кеніші сияқтыжобалардың маңыздылығын атап өтті. Оның айтуынша, мұндай нысандар еліміздіңэкспорттық әлеуетін нығайтып, сыртқы қауіп-қатерлерге қарсы экономиканыңтұрақтылығын арттырады.
«Болашақ» кеніші сияқты жобаларды жүзеге асыру инвестиция ағынын қамтамасызетеді және облыс тұрғындары үшін жаңа жұмыс орындарын ашады. Бұл бизнес пен мемлекет арасындағы тиімді өзара іс-қимылдың үлгісі», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Мемлекет басшысы шахтадан бөлек Ақтөбедегі 2024 жылдың шілдесінде жұмысынбастаған құбыр зауытында болды. Зауыт жылына 20 мың тонна өнім шығарады және оныңқұны 3,5 миллиард теңгеге бағаланады. Зауыттың негізін қалаушы Мирғали БұрбаевМемлекет басшысына өндіріс қуатын кеңейту және жаңа өнім түрлерін шығаружоспарымен таныстырды. Бұл кәсіпорын облыс экономикасын индустрияландырудыңжәне өнеркәсіп өнімдері саласындағы импортқа тәуелділікті азайтудың үлгісі болыптабылады.
Сапардың келесі маңызды сәті Батыс Қазақстандағы тау-кен өнеркәсібі үшін кадрлардайындайтын бірден-бір оқу орталығы болып табылатын Хромтау тау-кен-техникалықжоғары колледжі болды. Колледжде кенші, тоннельші, минералды өңдеуші, электрик жәнебасқа да сұранысқа ие мамандықтар бойынша 1157-ден астам студент білім алуда.
Оқу орнының ерекшелігі – теория мен практиканы ұштастырған дуальды оқыту жүйесі. Колледжде болашақ мамандарға нақты жағдайда жұмыс тәжірибесін алуға мүмкіндікберетін шахталық полигон және тренажерлар бар.
«Тау-кен саласының тиімді жұмыс істеуі үшін жаңа технологияларға тез бейімделетінбілікті мамандар қажет. Дуальды білім беру жүйесі осындай кадрларды дайындаудыңнегізі болып табылады», - деді Президент Қасым-Жомарт Тоқаев студенттерменкездесуінде.
Мемлекет басшысы білім беру процесін цифрландыру бойынша пилоттық жоба жүзегеасырылып жатқан Хромтау қаласындағы No1 мектепте де болды. Ауылдық жерлердегішағын жинақты мектептерге ерекше назар аударылып, енді олар қашықтықтан оқыту үшінцифрлық технологияларды пайдалана алатын болады.
Сапар барысында Мемлекет басшысы әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға бағытталғанжобалармен танысты. Ақтөбеде оның тапсырмасымен 700 орындық жаңа драма театры мен 35 мың көрерменге арналған көпфункционалды стадион салынады. Бұл нысандарқаланың мәдени және спорт инфрақұрылымының маңызды элементтеріне айналады.
Сонымен қатар, Ақтөбе әуежайы үшін арнайы экономикалық аймақ құру жобасытаныстырылды. Бұл бастама 1,2 триллион теңге инвестиция тартуды және 5 мың жұмысорнын құруды көздейді. Жаңа әуежай аймақты халықаралық нарықтарменбайланыстыратын мультимодальды хаб болады.
Елбасы өңірдің экологиялық проблемаларына ерекше назар аударды. Сапар аясында 15 мыңнан астам бейнебақылау камераларымен жабдықталған полиция басқармасыныңЖедел басқару орталығында болды. Жасанды интеллект (AI) технологияларын қолданукамералардан алынған деректерді талдауға және қаладағы жағдайды бақылаудыжақсартуға мүмкіндік береді.
Экология және қоршаған ортаны қорғау мәселелеріне маңызды көңіл бөлінді. Елбасыөнеркәсіптік кәсіпорындардың, соның ішінде Ақтөбе ферроқорытпа зауыты мен Ақтөбехром қосындылары зауытының атмосфералық ауаны ластаушы негізгі көздері болыптабылатын шығарындыларға экологиялық бақылауды күшейту міндетін қойды.
«Экологиялық мәселе өткір және өзекті. Кәсіпорындардағы сүзгілерді жаңартудыжеделдетіп, шығарындыларға бақылау орнату қажет. Бұл жұмысты тезірек аяқтаукерек», - деді Мемлекет басшысы.
Осы тұрғыда Елек өзенін хром және бор ластануынан тазарту басты жоба болыптабылады. Бұл проблема кешенді көзқарасты және халықаралық сарапшыларды тартудыталап етеді.
Қорытындылар мен аймақтың даму болашағы
Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ақтөбеге сапары жаңа экономикалық және әлеуметтікөзгерістердің бастау нүктесі болды. Елбасы облыстың бүгінгі жетістіктерін бағалап қанақоймай, алдағы уақытқа нақты міндеттер қойды.
Елбасының сапары Ақтөбенің Қазақстандағы экономикалық өсудің негізгі орталығыретіндегі стратегиялық рөлін атап өтті. Бүгінде қолға алынып жатқан жобалар өңірдіңалдағы онжылдықтардағы тұрақты дамуына негіз жасайды. Бұл жергілікті халықтың өмірсүру сапасын жақсартып қана қоймай, бүкіл елдің экономикасын нығайтады.
Елбасының Ақтөбеге сапары өңірдің ұзақ мерзімді дамуының стратегиялық көзқарасынкөрсетеді. Өнеркәсіпті жаңғырту, экологиялық проблемаларды шешу және әлеуметтікинфрақұрылымды қолдау уақыт пен күш-жігерді қажет ететін міндеттер. Дегенмен, Елбасының тапсырмасы орындалса, Ақтөбе Қазақстанның индустриялық ғана емес, мәдени, білім және логистикалық орталығына айналуы мүмкін.
Ақтөбе алдағы 3-5 жылда ірі инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды, мәдениет жәнеспорт нысандарын іске қосуды, экологиялық жағдайды жақсартуды жәнеинфрақұрылымды дамытуды күтуде. Бұл өңірдің Қазақстан экономикасындағы орныннығайтып, инвестиция ағынын қамтамасыз етеді.
Қорытындылай келе, Тоқаевтың Ақтөбеге сапары жай ғана ресми сапар емес. Бұл өңірдің тұрақты дамуына, өмір сүру сапасын жақсартуға және оның тұрғындары үшін жаңа мүмкіндіктер жасауға бағытталған стратегиялық миссия.
Айнұр Бақытжанова
Әлеуметтанушы, сарапшы
