Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetteri boıynsha jyl saıyn alkogóldiń kesirinen 3 mıllıonnan astam adam qaıtys bolady eken. Olardyń 75 paıyzy – er adamdar.
Statısıka boıynsha elimizde orta eseppen árbir jetinshi qylmysker mas kúıinde qylmys jasaıdy. Maskúnemdikten bolǵan ólimniń tórtten bir bóligi jazataıym oqıǵalardan, janjaldan jáne óz-ózine qol jumsaýǵa baılanysty jaraqattan, al tórtten biri – asqazan-ishek joldarynyń aýrýlary, 19% – júrek aýrýlary, qalǵany – juqpaly aýrýlar, obyr jáne psıhıkalyq aýytqýlardan týyndaıdy dep mamandar dabyl qaǵýda.
BUU málimetteri boıynsha alkogólden bolatyn ólim-jitim deńgeıi joǵary elderdiń arasynda Qazaqstan 10-orynda tur. Alkogóldi sýsynnyń kólemi qandaı bolsa da, densaýlyqqa zıan. Bul týraly zertteý The Lancet medısınalyq jýrnalynda jaryq kórdi. Vashıngton ýnıversıteti ǵalymdarynyń aıtýynsha, álemdegi ár úsh adamnyń biri spırtti sýsyn qoldanady. Alkogól tutyný bolashaq urpaqtyń densaýlyǵy úshin de óte zıan. BUU usynǵan Turaqty damý maqsattary konsepsıasynyń 3 maqsaty «jaqsy densaýlyq jáne ál-aýqat» ekenin eskere otyra zıandy zattarmen kúres barlyq elde ózekti ekenin ańǵartady.
Qazirgi tańda álemniń kóptegen elinde salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý úshin memleket arnaıy baǵdarlamalardy júzege asyrýda. Keıbir elderde alkogóldi ishimdik ishýge, satýǵa múlde tyıym salynǵan. Sonymen qatar, túrli shekteý túrleri de bar.
Máselen, ishimdik satatyn dúkenderdiń mektepke jaqyn bolmaýy, alkogóldi ishimdik satatyn kúnder men saǵattardy shekteý, iri sporttyq jarystar bolatyn kúni alkogól satpaý. Mundaı shekteýlerge qosa el ishinde ishimdikke qarsy kúres úlgileri de bar. Jalpy, adamdy maskúnemdikten aryltýdyń 12 qadamy bar. Reabılıtasıa ortalyǵynda naýqas osy 12 qadamnan ótip, em alady. Bir ereksheligi – mundaı ortalyqta dárigerler men psıhologter ǵana emes, kezinde ózi maskúnem bolǵan qarapaıym adamdar da qyzmet etedi. Osyndaı sharalardan keıin de aıyqqandar bar.
«Araqtyń adam denesinde zıandy áser etpeıtin múshesi joq, ol barlyq aǵzadaǵy núktelerge deıin ýly áserin tıgizedi». Statısıka agenttiginiń deregine súıensek, Almaty qalasynda ár 100 myń áıeldiń 211-den astamy, er adamdardyń 2330-y araq-sharaptyń kesirinen psıhıkasy men minez-qulqy buzylǵan. Astanada bul kórsetkish 90 jáne 476-ny quraıdy. Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý ulttyq ortalyǵynyń derekteri boıynsha, psıhıkalyq jáne tártiptik aýytqýlary bar 249 myń adam esepte tur. Olardyń árbir 12-si – 25-30 jastaǵylar, otbasyn quryp, eńbekke aralasyp, qoǵamnyń belsendi músheleri bolatyn áıelder. Ulttyq ortalyq qyzmetkerleri bul málimettiń tolyq emes ekenin moıyndaıdy. Esepke alynbaǵan araqqa áýesterdiń qatary odan da kóp. Statısıkalyq derekke súıensek, respýblıka turǵyndarynyń 35 paıyzy ishimdikke úıir eken. Ókinishke qaraı, osy derekke mektep jasyndaǵy balalar da ilikken. Joǵaryda atalyp ótken málimetterdi eskere otyryp, shákirtterimiz zıandy dúnıeden alys bolady degen senimdemiz.
Nýrahmetova G.G.
ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń zań fakúlteti azamattyq quqyq jáne azamattyq is júrgizý, eńbek quqyǵy kafedrasynyń z.ǵ.k., dosent
