Qazirgi tańda ınvestısıa tartyp, óndiris oshaqtaryn qurýda Shyǵys Qazaqstan oblysy aldyńǵy orynda kele jatqan aımaq. Sońǵy jyldary elimizdegi ınvestısıalyq ónimniń árbir besinshi bóligi Shyǵysta óndirilgenin oblystaǵy basshylardyń bul baǵytta tıimdi jumys istep jatqanyn ańǵarýǵa bolady. Investısıa tartyp, ekonomıkany órkendetý jolynda Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi Danıal Ahmetov isker basshy ekenin bilemiz. Bul rette aımaq basshysy óziniń jyldar boıy jınaqtaǵan is-tájirıbesine súıenip jumys isteıtini anyq.  

Endigi kezekte sońǵy jyldary Shyǵys Qazaqstan oblysyna qanshalyqty ınvestısıa tartylyp, oblys ekonomıkasy qalaı órkendegenin jiliktep aıtsaq. Búginde Shyǵys Qazaqstan oblysynda ınvestısıa túrli salalarǵa tartylyp jatyr. Ádette jumysqa qyry joq ákimder «ınvestorlar tek qana munaı-gaz sektoryna qarjy salýǵa yntaly» dep ózderiniń bul baǵytta jumys isteı almaıtynyn búrkemelep jatatyny jasyryn emes. Al sońǵy jyldary Shyǵysqa quıylǵan ınvestısıalarǵa nazar aýdarǵan adam bul sózdiń bos áńgime ekenin ańǵarar edi. Ata-babalarymyz «qalaýyn tapsa qar janady» dep beker aıtpaǵan ǵoı. Osy turǵydan alǵanda Danıal Ahmetov «qar jandyrǵan» biregeı ákim bolyp turǵanyn moıyndaýymyz kerek. Kúni keshe ǵana Memleket basshysy Úkimet músheleri men oblys basshylarynyń jumysyn ınvestısıa tartý isimen baǵalaýdyń máni zor ekenin aıtyp qaldy. Endeshe, aldaǵy ýaqytta ınvestısıa tartý ákimderdiń jumysyn baǵalaıtyn basty krıterııge aınalatynyn baıqaýǵa bolady. Endi jaqyn-jýyq arada Shyǵys Qazaqstan oblysyna tartylǵan ıvestısıalarǵa taldaý jasasaq.

Kúni keshe ǵana Eýropalyq damý banki Shyǵys Qazaqstandaǵy iri shaharlardyń ınfraqurylymyn jańǵyrtý úshin taıaý arada 20 mlrd teńge ınvestısıa bóletinin málim etti. Ǵalamdyq qarjy ınstıtýty Shyǵystaǵy bes jobaǵa qoldaý bildirip otyr. Bul ázirge istiń basy ǵana. Investorlar eń aldymen Semeı qalasyndaǵy sýmen qamtamasyz etý jáne sý tartý júıesin jańǵyrtý jumystaryn qarjylandyrady. Sol sıaqty shahardy jylýmen qamtamasyz etý júıesin jandandyrý jaıy da qarastyrylǵan. Keleshekte oblys tarapynan halyqaralyq qarjy ınstıtýty nazaryna 3 topqa iriktelgen taǵy 120 joba usynylmaq. Ol usynystar Semeı men Óskemennen ózge, Rıdder, Kýrchatov, Zyrán sıaqty iri shaharlar men aýyl-aımaqtardyń ınfraqurylymyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan. Bul jaıynda «SHQO memlekettik-jekemenshik áriptestiginiń aımaqtyq ortalyǵy» AQ basqarma tóraǵasy Shákárim Buqtuǵutov:

– Eń utymdy kelisimderdiń biri Semeı jáne Óskemen qalalaryndaǵy kóshelerdi jaryqtandyrý máselesine arnalǵan. Bul jańa joba elektr energıasyn 60-65%-ǵa únemdeıdi. Sáıkesinshe búdjettik qarjy shyǵyny da azaıady. Investorlar qoldaýymen Semeı qalasynda – 200, Óskemende 300 oryndyq aýrýhana qurylysy bastalady. Qysqasy, bastama kútip turǵan jobalarymyz óte kóp, – dep qýanyshymen bólisken bolady. Osylaısha Shyǵystaǵy atqaminerler ebin tapsa sheteldik ıvestorlardyń áleýmettik salaǵa da qarjy salatynyn naqty ispen dáleldep kórsetip berdi.

Jyl basynda  Shyǵys Qazaqstan oblysynyń delegasıasy jumys saparymen Avstrıanyń Shtırıa federaldy jerine baryp qaıtqan bolatyn. Sapar barysynda aımaqtar arasynda yntymaqtastyq ornatý joldary sóz bolǵan-dy. Kezdesýlerde avstrıalyq taraptan SHQO-ǵa ınvestısıa tartý múmkindikteri keńinen sóz bolǵan. Oblystyń ınvestısıalyq jobalarynyń aıasynda yntymaqtastyq ornatýǵa usynys jasalynǵan edi. Naqtyraq aıtsaq, Shyǵys Qazaqstan oblysy ákimdigi men Shtırıa federaldy jeriniń úkimeti arasyndaǵy Qazaqstan men Avstrıanyń atalǵan aımaqtary arasynda ekonomıka, týrızm, zertteýler, tehnologıalar, aýyl sharýashylyǵy, densaýlyq saqtaý men basqa da salalardaǵy áriptestik qarym-qatynastardy ornatýdy qarastyratyn memorandým jobasy talqylandy.

Investısıa tartý máselesi sóz bolǵanda Shyǵys Qazaqstan oblysynyń irgedegi Qytaımen aradaǵy saýda-ekonomıkalyq baılanysynyń jańa kezeńge aıaq basqanyn erekshe atap aıtýǵa bolady. Búginde SHQO jáne QHR kásipkerleri iskerlik kezdesý barysynda birlese jumys jasaýda. Aýyl sharýashylyǵy men týrızmdi damytý jáne ınvestısıa tartý maqsatynda 4 memorandýmǵa qol qoıylǵan.

Óskemen qalasyna Qazaqstandaǵy Qytaıdyń Bas elshisi Chjan Veıdiń basshylyǵymen Qytaı jáne Qazaqstan arasynda ekonomıkalyq qarym-qatynasty nyǵaıtý maqsatynda  80-nen astam delegasıa ókilderi kelgeni esimizde. Óz kezeginde óńir basshysy Danıal Ahmetov:

– Búginde Qytaı kásipkerleri oblysymyzdaǵy týrısik bıznesti jáne mal sharýashylyǵyn damytý jobalaryna erekshe qyzyǵýshylyq tanytýda. Bizdiń iskerlik áriptestigimiz joǵarǵy kórsetkishterge alyp keledi degen senimdemin, – degen edi. Sınszán-Uıǵyr avtonomdyq aýdanynyń kásipkerleri Tarbaǵataı jáne Altaı aýmaǵynyń basshylaryna oblystyń ınvestısıalyq, sonyń ishinde – ónerkásipti damytý, ınfraqurylym, energetıka jáne aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa baǵyttalǵan jobalar kórsetildi. Sol kezdesýde saýda-ınvestısıalyq baılanysty nyǵaıtý maqsatynda, SHQO jáne QHR kásipkerleri 4 memorandýmǵa qol qoıdy. Onyń ishinde Aıagóz aýdanynda jylyna 100 myń bas qoı ósiretin mal sharýashylyǵy keshenin qurý syndy ekonomıkalyq jáne qarjylyq qolaılylyq týdyratyn jobalar kiredi. Sonymen qatar, Úrjar aýdanynyń Bahty aýylynda   quny 2 mlrd 420 mln teńge quraıtyn un kombınatyn salý jáne SHQO-da týrızmdi damytyp, «NIMEKS-Tekstıl» JSHS iske qosý boıynsha ınvestısıa tartý jumysy atalǵan jobalardyń ishine kiredi. Osylaısha 2015 jyldyń jartysynda QHR jáne SHQO arasyndaǵy ishki ónim aınalymynyń quny 169,9 mln dollar qurap úlgergen. Saýda qurylymynda QHR-ǵa ásirese myrysh, qorǵasyn, óńdelmegen alúmını, mys óndiristeri eksportqa shyǵarylýda. Al Qytaı Respýblıkasynan pnevmatıkalyq shınalar, jabdyqtalǵan júk kólikteri, mıneraldy jáne hımıalyq tyńaıtqysh kólikter, óndiristik qurylǵylar, kıimder jáne tehnıkalyq baǵyttaǵy keramıkalyq buıymdar ákelinedi.

Shyǵys Qazaqstan – qarjy salyp, óndiristi damytýǵa qolaıly óńir. Biraq sol qarjy kózin ózimiz izdestirýimiz qajet. Oblysta taý-ken metalýrgıasy, mashına jasaý, aýyl sharýashylyǵy, týrızm, energetıka salalaryna qarjy salýǵa basymdyq mol. Búgingi kúni oblystyń syrtqy taýar aınalymy  2 mıllıard 300 mıllıon AQSH dollaryn qurap otyr. Sonyń ishinde  eksport boıynsha syrtqa 1 mıllıard 600 mıllıon dollardyń ónimi shyǵarylyp, eksport kólemi birneshe paıyzǵa artty. Importtyq taýarlar 2,2 paıyzǵa azaıyp, 600 mıllıon dollardy qurady.

Kúni keshe ǵana 10 jeltoqsanda Óskemende «Altaı Agro Invest – 2015» forýmy ótti. Sharanyń maqsaty – áleýetti ınvestorlar úshin oblystaǵy agrarlyq sektordyń ınvestısıalyq múmkindikterin tanystyrý bolǵan edi.

Forým jumysyna 100-den astam shaqyrylǵan qonaqtar, sonyń ishinde 13 memleketten (Qazaqstan, Reseı, QHR, Fransıa, Birikken Arab Ámirligi, Chehıa, Izraıl, Malaızıa, Mońǵolıa, Brazılıa, Kanada, Úndistan, Shveısarıa) kelgen 70-ten astam ınvestorlar men dıplomattar qatysty.

Qyzyǵýshylyq tanytqan ınvestorlarǵa 160 mlrd. teńgeni quraıtyn 52 ınvestısıalyq joba usynyldy. Forým aıasynda  30 mlrd. teńgeden astam qarjyǵa ózara yntymaqtastyq týraly memorandýmdarǵa qol qoıyldy.  Osylaısha Shyǵys Qazaqstan oblysy ákimdigi eń qıyn degen salalarǵa qomaqty ınvestısıa tartyp, ortaq Otanymyzdyń órkendeýine barynsha kúsh jumsap keledi.

Taıaýda ǵana Shyǵys Qazaqstan oblysynyń bilim basqarmasy men túrkıalyq «KAZ-AZMECO» JSHS konsesıalyq kelisimge qol qoıyp, Semeı qalasynda 1290 orynǵa arnalǵan 5 balabaqsha salýǵa ýaǵdalasqany esimizde. Memlekettik jáne jekemenshik áriptestik negizinde salynatyn 5 balabaqsha qurylysyna 2 639 mıllıon teńge ınvestısıa tartylmaqshy. Bul joba BOT (Build – Operate-Transfer) júıesi arqyly júzege asyrylady. Iaǵnı, ınvestor konsesıalyq nysandy salady da, 7 jyl kóleminde jekemenshik quqyǵyn paıdalanyp, konsesıa nysanyna ıelik etedi (memleket tarapynan qurylysqa jumsalǵan konsesıalyq shyǵyn tolyq ótelgenshe). Odan keıin konsesıa nysany memleket menshigine ótip, ári qaraı konsessıonerge 12 jylǵa senimdi basqarý negizinde paıdalanýǵa beriledi. Konsesıa merzimi – 20 jyl. Sheteldik kompanıalardyń qatysýymen áleýmettik nysandar salý isin buryn-sońdy estigen emespiz. Osy rette Shyǵys Qazaqstan oblysy ákimdiginiń ınvestısıa tartý baǵytyndaǵy is-sharalaryn ózge aımaqtarǵa tájirıbe retinde usynýǵa bolatyndaı. Mundaı jaǵdaıda el ekonomıkasy órkendep, memleketimiz qýattana túseri haq.

Nurlan ÁÝBÁKİR