Sol Hrapýnovty bılik keri qaıtarýy múmkin degen sybys sońǵy ýaqytta jeldeı esip júr. Aldymen qudasy Áblázovtyń sharýasyn sheship alady. Sosyn soǵan kirisedi.
Bilsek, bılikke Vıktordyń keregi shamaly. Ózimen birge alyp ketken, anyǵynda, urlanǵan – Shveısarıa basylymdary eseptep shyǵarǵan 400 mln dollarǵa tarta kapıtaly jáne álgi 18 tonna dúnıe-múlki kerek. Búdjet tapshylyǵyn tartyp, aqshadan taryǵyp otyrǵan Qazaqstanǵa bul úlken kómek...
Biletinder, bul qıyndyqtyń basy ǵana deıdi. Jut deýge aýzymyz barmaı otyr. Jaman sóz ǵoı. Bir jaǵynan bulaı bolǵany da jaqsy boldy. Munaıdyń arzandaǵanyn aıtamyz. Joq, ras. Bıliktiń búginge deıin túk bitirmegenin bildik. Ózderi de bildi.
Kim biledi, munaı arzandamasa, bıliktiń búgingi býyny bul ómirden abyroıyn joǵaltpaı óter me edi?! (Qatty aıtyp qoıǵan joqpyz ba?).
Qazir qalaı? Munaıǵa baǵynyshty búdjettiń ózin bekite almaı jatyr. Osy ýaqytqa deıin kózge ilmeı ketken nemese resmılep aıtqanda, kóleńkeli jolmen shetel asqan qalyń kapıtaldy keri qaıtarý týraly áńgimeler sońǵy kezderi Úkimette úlken sóz bolyp júr.
Bul da beker emes. Bilesiz be, osy 15 jylda, joq, bulaı degenimiz durys emes, aınalasy 15 jyldyń ishinde Qazaqstannan shetelge zańsyz, jasyryn jolmen áketilgen aqsha 180 mlrd dollardan asyp jyǵylypty!
Bir ǵana 2013 jyly elden shamalap alǵanda 16 mlrd dollar shetel asqan. Shetel asqan aqsha ǵana emes, onyń ıesi de...
Bul netken baqylaýsyz baılyq sonda?
Vıktor
Shveısarıany «olıgarhtardyń otany» deıdi. Anyǵy, olardyń aqshasynyń. Shveısarıada sharýamyz joq. Maqalanyń keıipkeri – Hrapýnov osy elde turady. Biraz jyl boldy.
2008 jyldyń sáýirinde Almatynyń eks-ákimi Shveısarıaǵa qashty. Sodan beri halyqaralyq izdeýde...
Interpol izine túsken. Óz oıymyz, jasyrynyp júrgen adamǵa uqsamaıdy.
Dál qazir onyń orta joldan úzilgen saıası karerasyn sóz etýdiń qajeti shamaly. Sonda da sál toqtalaıyq.
1997 jyly Hrapýnov Almatynyń ákimi bolyp taǵaıyndalady. Bul kez saıası ısteblıshment Astanaǵa qonys aýdaryp jatqan kez-tuǵyn. Hrapýnov abyr-sabyr sátti óziniń qolaıyna paıdalanǵan deıdi. Megapolısti bir ózi bılegen...
Ol Almatyny qalaı basqardy nemese qalaı saýdalady?
Hrapýnov Almatydaǵy jaqsy jerde ornalasqan jer telimderi men páterlerdi satqan. Vıktordyń basyna bult úıirilgende bıliktiń basylymdary muny birinen-biri qalyspaı jazǵan.
Hrapýnovtar otbasynyń ıeliginde Almatydaǵy eń súbeli degen 48 jer telimi bolǵan. Odan qaldy aýmaǵy 2,5 myń sharshy shaqyrymdy quraıtyn «Shymbulaq» kýrorty da bir kezderi bulardyń jekemenshigi bolypty. Al ne deısiz?
Álgi 48 jer teliminiń bári jaqsy jerde ornalasqan dedik. Jaqsy degenimiz az, bulardyń birazy strategıalyq mańyzdy aýmaqta ornalasypty. Aıtalyq, Almaty halqyn sýmen qamtamasyz etetin artezıandyq skvajınalar ornalasqan aýmaqty Hrapýnov jekeniń qolyna ótkize salǵan. Árıne, aqshaǵa.
Osydan keıin, anyǵy, osy qylmysynan keıin Hrapýnov ornynan bosaıdy. Birjolata ketýi, bálkim birjolata qamalýy kerek edi.
Suraq: «Sol kezde bılik nege ony shektemedi?». Jaýap: «Ol kez Qazaqstan jappaı tonalyp jatqan dáýir-tin...».
Shyǵysqa ákim bolyp barǵanda da burynǵy ádetine qaıta basady. Onyń Shyǵysta naqty ne búldirgenin, qandaı istermen aınalysqanyn tergeý oryndary áli zerttep bitpeı jatyr.
Tótenshe jaǵdaılar mınıstriniń kreslosyna jaıǵasqanda «tótenshe istermen» emes, sol baıaǵy jer satýmen aınalysady. Tergeý deregine sensek, budan túsken tabys 2,5 mln dollardy quraǵan. Biraq, onyń tutas baılyǵynyń janynda bul teńizge tamǵan tamshy ǵana.
1997-2007 jyldary Almaty men Shyǵysty basqarǵan Hrapýnov osy 10 jyldyń aralyǵynda isterin istep, jasaryn jasap qalady, qysqasy.
Osynyń arqasynda 2009 jyly ol Shveısarıadaǵy eń aýqatty 300 adamnyń qataryna kirdi.
Jergilikti aqparat quraldary onyń baılyǵyn 400 mln dollarǵa baǵalaıdy.
2010 jyly osy 300-diń qataryna Hrapýnovtyń uly – Ilás, qyzy – Elvıra jáne áıeli Leıla qosylady.
Leıla
Áıeli óz aldyna – Leıla Hrapýnova uıymdasqan qylmystyq top qurǵan. «OPG-lardyń» nemen aınalysatynyn siz de, biz de jaqsy bilemiz. Hrapýnovtar otbasynyń ústinen 20-dan asa qylmystyq istiń qozǵalýyna osy Leıla «úlken úles» qosty deıdi.
Bul otbasynyń tabysy týraly deklarasıasymen tanyssańyz, taǵy da tańǵalasyz.
Sol jyldary Qazaqstanda asyp-tógilip ómir súrgen adamdar bolǵan eken ǵoı? Iá, bolǵan. 2003-2008 jyldardyń aralyǵynda Hrapýnovtar 858 mln teńge nemese 5,7 mln dollar tabys tapqan. Osy aralyqtaǵy Leılanyń aılyq tabysy 7 mln. 95 myń teńgeni qurapty. Jekemenshiginde quny mıllıondarmen esepteletin «Maıbah 62», «Mersedes S 500» jáne col syqyldy basqa da temir tulparlar bolǵan. Biraq, bul – resmı málimet. Beıresmı baılyq budan da kóp.
Hrapýnovtyń munshama múlikti dalaǵa tastap kete almaǵanyn túsinýge tyrystyq...
Ol oppozısıoner me?
Hrapýnovtar Shveısarıadan saıası baspana suraǵanyn bilemiz. Saıası baspana saıası bosqyndarǵa beriledi, bilýimizshe.
Qashqynnyń kúıin keshken Hrapýnov oppozısonerdiń rólin oınamaq boldy. Áli de oınap kele jatyr, negizinde. Biraq, siz buǵan senesiz be?
Zamanbek Nurqadilov, Altynbek Sársenbaev, Ǵalymjan Jaqıanovtardyń janynda ol júıeden qandaı zardap shekti?
Buǵan bir ýaqytta Qazaqstan opozısıasynyń sheteldik búrosyn basqaratyn Serik Medetbekov bylaı baǵa beripti:
«Biz, Almaty qalasynyń burynǵy ákimine saıası baspana bergizýge qarsymyz. Anyǵynda, ol saıası júıeniń qurbany emes. Kerisinshe, bir jyldary sol júıeniń adal «sarbazy» bolǵan adam jáne demokratıanyń jaýy. Memlekettik qyzmette otyryp baıyǵan, korrýpsıoner atanǵan adam. Ákim kezinde Hrapýnov Almatydaǵy demokratıalyq qozǵalystardy totaldy túrde tyıdy.
Hrapýnovtyń tusynda Rahat Álıev Almaty qalalyq Ulttyq qaýipsizdik departamentin basqarǵan. Qalalyq ákimshiliktiń qoldaýymen jáne áriptese otyryp Álıev opozısıa músheleri men quqyqqorǵaýshylardyń sońyna tústi...» (derekkóz: «Forbs» jýrnaly).
Áblázovtan keıingi kezek kimde?
Bılik Hrapýnovty qalaı qaıtarady? Odan buryn ol alyp ketken, bálkim ázir ońdy-soldy shashyp jatqan (óziniń aıtýynsha, ınvestısıalap) qyrýar kapıtal búgin-erteń elge oralatyn túri bar ma?
İlgeride aıtqan sybys ras bolsa, Hrapýnovqa da tyqyr taıap qaldy. «Bılik kapıtaldy «amnıstıalaǵannan» kelip-keter paıda joqtyǵyn túsindi» deıdi sarapshylar.
Budan eki jyl buryn Almaty ákimdigi AQSH sotyna Hrapýnovtyń ústinen «memlekettiń menshik múlkin satyp, 300 mln dollardy jymqyrdy» degen shaǵym túsirgen. Odan túk shyqqan joq.
Shveısarıa da ony ońaıshylyqpen bere salmaıtyn sıaqty. 2014 jyly Hrapýnovty ekstradısıalaýǵa árekettenip kórgen Qazaqstannyń qareketinen túk shyqqan joq.
«Sizderdiń sot júıelerińiz adam quqyǵyn saqtap, ádil sheshim shyǵararyna kúmánmen qaraımyz» degen bul el.
Bir qyzyǵy, óziniń elge qaıtpasyna Hrapýnov ta senimdi. «Shveısarıa meni eshqashanda Qazaqstanǵa bermeıdi. Bul eldiń bıligi maǵan taǵylǵan aıyptyń saıası astary bar ekenin túsinedi», – depti olıgarh.
Bılik endi ne ister eken?
Anyǵy, Úkimetke Hrapýnovtyń ózinen buryn, onyń kapıtaly qajet. Kapıtalyn qaıtarý úshin aldymen ózin qolǵa túsirý kerek. Osy 15 jyldyń ishinde syrtqa ketken 180 mlrd dollardyń arasynda sózsiz Hrapýnov qaltasyna basqan mıllıondar da aralasyp júr.
Qudasy Áblázovtyń sharýasyn sheshpeı, Hrapýnovqa kezek kelmeıtini taǵy belgili. Qazaqstan bıligi Áblázovqa 5 mlrd-dy qymqyrdy degen aıyp taqqan. Aıta ketsek, eks-ákimniń uly Ilás Muhtar Áblázovtyń qyzy Mádınaǵa úılengen.
Hrapýnovtyń baılyǵyn elge qaıtarsa, bılik qaryq bolady, bizdińshe. Búdjetti bekite almaı jatqan Úkimettiń qazirgi háli Hrapýnovtan da nashar bolýy ǵajap emes...
Al eks-ákimniń baılyǵy shynymen de shash-etekten. Sál eskirgen derekterge qaraǵanda, bir Shveısarıadaǵy dúnıe-múlkiniń ózin sanap bolmaısyń. Vıllasy, bul bizdegi «qoljetimdi baspana» emes – 32 mln dollar, Jenevadaǵy páteri – 16 mln dollar, qonaqúıi taǵy bar. Uly Ilás – 7 birdeı kompanıanyń jetekshisi. Olardyń aınalymy 1 mln dollardan asyp jyǵylady eken.
Insaıderlik derekke sensek, qudasy «Muhtar Áblázovty Qazaqstanǵa qaıtarýy múmkin degen aqparatty» estigen Hrapýnovta sodan beri maza joq desedi.
Shveısarıadaǵy 300 aýqatty adamnyń qataryna kirgen Hrapýnov Muhtardan keıingi kezek ózine keletinin sezetin sıaqty...
Dýman BYQAI
