QHR-dyń Qazaqstandaǵy elshisi Han Chýnlın kórshiles memlekettermen ortaq taǵdyr qaýymdastyǵyn qalyptastyrý – jańa damýdyń kókjıekterine bastaıtyn jol ekenin aıtty, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Elshi maqalasy:
Jýyrda ótken Qytaı Komýnıstik partıasy Ortalyq komıtetiniń HH shaqyrylymynyń 4-plenýmynda (budan ári – QKP OK) «Ulttyq ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýdyń 15-besjyldyq baǵdarlamasyn ázirleý jónindegi QKP OK usynymdary» (budan ári – Usynymdar) qaralyp, qabyldandy. Qujatta kórshiles eldermen damý ıntegrasıasyn tereńdetý, birlesken qaýipsizdikti nyǵaıtý, strategıalyq ózara senimdi arttyrý jáne kórshi memlekettermen ortaq taǵdyr qaýymdastyǵyn qalyptastyrýdyń mańyzdylyǵy erekshe atap ótilgen.
Qytaıda «Alystaǵy týystan góri jaqyn kórshi artyq» degen maqal bar. Óz shekarań mańynda tynyshtyq ornamaıynsha, turaqty damý týraly senimdi aıtý qıyn. QHR Tóraǵasy Sı Szınpın atap ótkendeı, kórshiles elder – Qytaıdyń ulttyq damýy men órkendeýiniń ómirlik mańyzy bar negizi. Aımaqtyq jaǵdaı men jahandyq ózgerister ózara tyǵyz baılanysqan qazirgi kezeńde Qytaı kórshi memlekettermen ortaq taǵdyr qaýymdastyǵyn belsendi túrde qalyptastyryp, jahandyq damýǵa jańa serpin berip, iri derjavanyń jaýapkershiligin pash etýde.
«Jalpyǵa ortaq qamqorlyq» arqyly «tatý kórshilikke» qol jetkizip, ortaq taǵdyr jolynda qatar qadam basý
Ashyqtyq, ınklúzıvtilik, ortaq ıgilik, teńgerimdilik jáne ózara tıimdilik – kórshi memlekettermen ortaq taǵdyr qaýymdastyǵyn qurýdyń negizgi sharttary. Qyrǵı qabaq soǵys kezeńiniń oılaý júıesinen jáne «nóldik nátıje» tujyrymdamasynan bas tartý arqyly ǵana kórshi elderdiń damýy arqyly ortaq progreske jol ashyp, neǵurlym ádiletti ári utymdy jahandyq basqarý júıesin qalyptastyrýǵa bolady.
Qazirgi tańda Qytaı 17 kórshiles elmen ortaq taǵdyr qaýymdastyǵyn qurý jóninde ortaq túsinikke keldi, 25 memleketpen «Bir beldeý, bir jol» bastamasy aıasynda yntymaqtastyq týraly qujattarǵa qol qoıdy jáne 18 eldiń eń iri saýda seriktesi bolyp otyr. Qytaı men Ortalyq Azıanyń bes eli arasyndaǵy ózara is-qımyl «úsh tolyq qamtý» qaǵıdaty negizinde júzege asýda: jan-jaqty strategıalyq áriptestiktiń tolyq qamtylýy, «Bir beldeý, bir jol» bastamasy boıynsha qujattarǵa tolyq qol qoıylýy jáne ortaq taǵdyr qaýymdastyǵyn qurý bastamasynyń tolyq iske asyrylýy.
Sonymen qatar, álem sońǵy júz jylda bolmaǵan aýqymdaǵy jedel ózgerister kezeńine aıaq basty. Jahandyq Ońtústik elderiniń ujymdyq órleýi – osy úderisterdiń eń aıqyn kórinisi ári jańa dáýir júktegen tarıhı mısıa. Usynymdarda Jahandyq Ońtústik elderiniń birlesken ári derbes damýyn qoldaý, syrtqy kómektiń aýqymyn keńeıtý jáne halyqaralyq qoǵamdyq ıgilikter usynýdy arttyrý qajettigi naqty kórsetilgen.
Qytaı Jahandyq Ońtústikte paıda bolyp, sol jerde ornyǵyp, onymen tyǵyz baılanysty. Ol 160-tan astam elge damý kómegin kórsetip, 1100-den asa jobany júzege asyrdy. Qytaı men Ortalyq Azıanyń bes eli – Jahandyq Ońtústiktiń tabıǵı músheleri ári jańǵyrý jolyndaǵy seriktester. Aldaǵy ýaqytta olar ulttyq damý strategıalaryn odan ári úılestirip, jańa dáýir men ózgermeli álem ákeletin syn-qaterlerge birlese qarsy turady.
«Bir qaıyqta otyryp», «qaýipsiz kórshilikke» umtylý
Qazirgi halyqaralyq qaýipsizdik ahýaly barǵan saıyn kúrdelene túsýde: iri derjavalar arasyndaǵy teketires kúsheıip, geosaıası qaqtyǵystar jıilep, popýlızm men ekstremızm qaıta beleń alýda, al jahandyq táýekelder sany artýda. Mundaı jaǵdaıda túrli qaýipter men syn-qaterlerdi tıimdi basqarý jáne kórshiles óńirlerdegi turaqtylyqty qamtamasyz etý erekshe mańyzǵa ıe.
Qytaı kórshiles óńirlerge súıene otyryp, qazirgi álemdegi beıbitshilik, damý, qaýipsizdik jáne basqarý tapshylyqtaryn eńserýge umtylady. Sı Szınpınniń aıtýynsha, Azıa halyqtary ejelden beıbitshilik dástúrin qadirlegen, sonyń arqasynda bul óńir beıbit qatar ómir súrýdiń bes qaǵıdatynyń besigine aınaldy. Qytaı men Ortalyq Azıa elderi óńirlik qaýipsizdik pen turaqtylyqty saqtaý máseleleri boıynsha mańyzdy saıası konsensýsqa qol jetkizdi.
Bıyl ótken «Qytaı – Ortalyq Azıa» ekinshi samıtinde alty el «Astana deklarasıasyna» birlesip qol qoıyp, «Qytaı – Ortalyq Azıa rýhynyń» qalyptasqanyn jarıalady. Taraptar negizgi múddelerdi qorǵaý máselelerinde ózara túsinistik pen qoldaýdy rastady, «úsh zulym kúshke», transulttyq uıymdasqan qylmysqa qarsy kúresti kúsheıtýge, sondaı-aq Aýǵanstandaǵy beıbitshilik pen turaqtylyqty ilgeriletýge nıetti ekenin bildirdi.
«Jalpyǵa ortaq paıda» qaǵıdaty negizinde kórshi elderdiń órkendeýine járdemdesý
Sı Szınpın Qytaıdyń ashyqtyq saıasaty buryn «qýyp jetýshi» sıpatta bolsa, búginde «alǵa bastaıtyn» deńgeıge kóterilgenin atap ótti. Usynymdarda ınstıtýsıonaldyq ashyqtyqty turaqty keńeıtý, kópjaqty saýda júıesin qorǵaý jáne halyqaralyq ekonomıkalyq aınalymdy damytý qajettigi kórsetilgen.
Ekonomıkalyq jahandaný – toqtatylmaıtyn úderis, al proteksıonızm – ýaqytsha qubylys qana. «Bir gúl kóktem ákelmeıdi, kóktem barlyq gúl ashylǵanda ǵana keledi». Qandaı jaǵdaı bolsa da, Qytaı damý múmkindikterin birlese bólisý qaǵıdatynan aınymaıdy.
«Bir beldeý, bir jol» bastamasy aıasyndaǵy Qytaı – Qyrǵyzstan – Ózbekstan temirjoly, «Qytaı – Qazaqstan» avtojoly, Lánúngandaǵy Qytaı-Qazaqstan halyqaralyq logıstıkalyq bazasy syndy jobalar tabysty iske asýda. Halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa baǵyttalǵan shaǵyn, biraq sapaly jobalar kórshi elder turǵyndaryna naqty paıda ákelýde.
Qazaqstan – ortaq taǵdyr qaýymdastyǵyn qalyptastyrýdaǵy mańyzdy seriktes
Shyǵysta tań atyp keledi, bul óńirdiń bolashaǵy jarqyn. Qazaqstan Qytaı úshin – tatý kórshi, senimdi seriktes ári jaqyn dos. Sońǵy jyldary Sı Szınpın men Qasym-Jomart Toqaevtyń strategıalyq basshylyǵymen Qytaı-Qazaqstan qatynastary jańa deńgeıge kóterildi. Qytaı tarapy Qazaqstanmen birlesip, saıası senimdi nyǵaıtýǵa jáne damý strategıalaryn úılestirýge daıyn ekenin bildiredi. Bul ekijaqty qatynastar men óńirdegi ortaq taǵdyr qaýymdastyǵy úshin jańa kókjıekter ashady.
