قحر-دىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى حان چۋنلين كورشىلەس مەملەكەتتەرمەن ورتاق تاعدىر قاۋىمداستىعىن قالىپتاستىرۋ – جاڭا دامۋدىڭ كوكجيەكتەرىنە باستايتىن جول ەكەنىن ايتتى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ەلشى ماقالاسى:
جۋىردا وتكەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حح شاقىرىلىمىنىڭ 4-پلەنۋمىندا (بۇدان ءارى – قكپ وك) «ۇلتتىق ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋدىڭ 15-بەسجىلدىق باعدارلاماسىن ازىرلەۋ جونىندەگى قكپ وك ۇسىنىمدارى» (بۇدان ءارى – ۇسىنىمدار) قارالىپ، قابىلداندى. قۇجاتتا كورشىلەس ەلدەرمەن دامۋ ينتەگراسياسىن تەرەڭدەتۋ، بىرلەسكەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ، ستراتەگيالىق ءوزارا سەنىمدى ارتتىرۋ جانە كورشى مەملەكەتتەرمەن ورتاق تاعدىر قاۋىمداستىعىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى ەرەكشە اتاپ وتىلگەن.
قىتايدا «الىستاعى تۋىستان گورى جاقىن كورشى ارتىق» دەگەن ماقال بار. ءوز شەكاراڭ ماڭىندا تىنىشتىق ورنامايىنشا، تۇراقتى دامۋ تۋرالى سەنىمدى ايتۋ قيىن. قحر ءتوراعاسى سي سزينپين اتاپ وتكەندەي، كورشىلەس ەلدەر – قىتايدىڭ ۇلتتىق دامۋى مەن وركەندەۋىنىڭ ومىرلىك ماڭىزى بار نەگىزى. ايماقتىق جاعداي مەن جاھاندىق وزگەرىستەر ءوزارا تىعىز بايلانىسقان قازىرگى كەزەڭدە جۇڭگو كورشى مەملەكەتتەرمەن ورتاق تاعدىر قاۋىمداستىعىن بەلسەندى تۇردە قالىپتاستىرىپ، جاھاندىق دامۋعا جاڭا سەرپىن بەرىپ، ءىرى دەرجاۆانىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن پاش ەتۋدە.
«جالپىعا ورتاق قامقورلىق» ارقىلى «تاتۋ كورشىلىككە» قول جەتكىزىپ، ورتاق تاعدىر جولىندا قاتار قادام باسۋ
اشىقتىق، ينكليۋزيۆتىلىك، ورتاق يگىلىك، تەڭگەرىمدىلىك جانە ءوزارا تيىمدىلىك – كورشى مەملەكەتتەرمەن ورتاق تاعدىر قاۋىمداستىعىن قۇرۋدىڭ نەگىزگى شارتتارى. قىرعي قاباق سوعىس كەزەڭىنىڭ ويلاۋ جۇيەسىنەن جانە «نولدىك ناتيجە» تۇجىرىمداماسىنان باس تارتۋ ارقىلى عانا كورشى ەلدەردىڭ دامۋى ارقىلى ورتاق پروگرەسكە جول اشىپ، نەعۇرلىم ادىلەتتى ءارى ۇتىمدى جاھاندىق باسقارۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا بولادى.
قازىرگى تاڭدا جۇڭگو 17 كورشىلەس ەلمەن ورتاق تاعدىر قاۋىمداستىعىن قۇرۋ جونىندە ورتاق تۇسىنىككە كەلدى، 25 مەملەكەتپەن «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى اياسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى قۇجاتتارعا قول قويدى جانە 18 ەلدىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى بولىپ وتىر. جۇڭگو مەن ورتالىق ازيانىڭ بەس ەلى اراسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىل «ءۇش تولىق قامتۋ» قاعيداتى نەگىزىندە جۇزەگە اسۋدا: جان-جاقتى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ تولىق قامتىلۋى، «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى بويىنشا قۇجاتتارعا تولىق قول قويىلۋى جانە ورتاق تاعدىر قاۋىمداستىعىن قۇرۋ باستاماسىنىڭ تولىق ىسكە اسىرىلۋى.
سونىمەن قاتار، الەم سوڭعى ءجۇز جىلدا بولماعان اۋقىمداعى جەدەل وزگەرىستەر كەزەڭىنە اياق باستى. جاھاندىق وڭتۇستىك ەلدەرىنىڭ ۇجىمدىق ورلەۋى – وسى ۇدەرىستەردىڭ ەڭ ايقىن كورىنىسى ءارى جاڭا ءداۋىر جۇكتەگەن تاريحي ميسسيا. ۇسىنىمداردا جاھاندىق وڭتۇستىك ەلدەرىنىڭ بىرلەسكەن ءارى دەربەس دامۋىن قولداۋ، سىرتقى كومەكتىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋ جانە حالىقارالىق قوعامدىق يگىلىكتەر ۇسىنۋدى ارتتىرۋ قاجەتتىگى ناقتى كورسەتىلگەن.
جۇڭگو جاھاندىق وڭتۇستىكتە پايدا بولىپ، سول جەردە ورنىعىپ، ونىمەن تىعىز بايلانىستى. ول 160-تان استام ەلگە دامۋ كومەگىن كورسەتىپ، 1100-دەن اسا جوبانى جۇزەگە اسىردى. جۇڭگو مەن ورتالىق ازيانىڭ بەس ەلى – جاھاندىق وڭتۇستىكتىڭ تابيعي مۇشەلەرى ءارى جاڭعىرۋ جولىنداعى سەرىكتەستەر. الداعى ۋاقىتتا ولار ۇلتتىق دامۋ ستراتەگيالارىن ودان ءارى ۇيلەستىرىپ، جاڭا ءداۋىر مەن وزگەرمەلى الەم اكەلەتىن سىن-قاتەرلەرگە بىرلەسە قارسى تۇرادى.
«ءبىر قايىقتا وتىرىپ»، «ءقاۋىپسىز كورشىلىككە» ۇمتىلۋ
قازىرگى حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك احۋالى بارعان سايىن كۇردەلەنە تۇسۋدە: ءىرى دەرجاۆالار اراسىنداعى تەكەتىرەس كۇشەيىپ، گەوساياسي قاقتىعىستار جيىلەپ، پوپۋليزم مەن ەكسترەميزم قايتا بەلەڭ الۋدا، ال جاھاندىق تاۋەكەلدەر سانى ارتۋدا. مۇنداي جاعدايدا ءتۇرلى قاۋىپتەر مەن سىن-قاتەرلەردى ءتيىمدى باسقارۋ جانە كورشىلەس وڭىرلەردەگى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ەرەكشە ماڭىزعا يە.
جۇڭگو كورشىلەس وڭىرلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، قازىرگى الەمدەگى بەيبىتشىلىك، دامۋ، قاۋىپسىزدىك جانە باسقارۋ تاپشىلىقتارىن ەڭسەرۋگە ۇمتىلادى. سي ءسزينپيننىڭ ايتۋىنشا، ازيا حالىقتارى ەجەلدەن بەيبىتشىلىك ءداستۇرىن قادىرلەگەن، سونىڭ ارقاسىندا بۇل ءوڭىر بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋدىڭ بەس قاعيداتىنىڭ بەسىگىنە اينالدى. جۇڭگو مەن ورتالىق ازيا ەلدەرى وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ماڭىزدى ساياسي كونسەنسۋسقا قول جەتكىزدى.
بيىل وتكەن «جۇڭگو – ورتالىق ازيا» ەكىنشى سامميتىندە التى ەل «استانا دەكلاراسياسىنا» بىرلەسىپ قول قويىپ، «جۇڭگو – ورتالىق ازيا رۋحىنىڭ» قالىپتاسقانىن جاريالادى. تاراپتار نەگىزگى مۇددەلەردى قورعاۋ ماسەلەلەرىندە ءوزارا تۇسىنىستىك پەن قولداۋدى راستادى، «ءۇش زۇلىم كۇشكە»، ترانسۇلتتىق ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋگە، سونداي-اق اۋعانستانداعى بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ىلگەرىلەتۋگە نيەتتى ەكەنىن ءبىلدىردى.
«جالپىعا ورتاق پايدا» قاعيداتى نەگىزىندە كورشى ەلدەردىڭ وركەندەۋىنە جاردەمدەسۋ
سي سزينپين قىتايدىڭ اشىقتىق ساياساتى بۇرىن «قۋىپ جەتۋشى» سيپاتتا بولسا، بۇگىندە «العا باستايتىن» دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن اتاپ ءوتتى. ۇسىنىمداردا ينستيتۋسيونالدىق اشىقتىقتى تۇراقتى كەڭەيتۋ، كوپجاقتى ساۋدا جۇيەسىن قورعاۋ جانە حالىقارالىق ەكونوميكالىق اينالىمدى دامىتۋ قاجەتتىگى كورسەتىلگەن.
ەكونوميكالىق جاھاندانۋ – توقتاتىلمايتىن ۇدەرىس، ال پروتەكسيونيزم – ۋاقىتشا قۇبىلىس قانا. «ءبىر گۇل كوكتەم اكەلمەيدى، كوكتەم بارلىق گۇل اشىلعاندا عانا كەلەدى». قانداي جاعداي بولسا دا، جۇڭگو دامۋ مۇمكىندىكتەرىن بىرلەسە ءبولىسۋ قاعيداتىنان اينىمايدى.
«ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى اياسىنداعى جۇڭگو – قىرعىزستان – وزبەكستان تەمىرجولى، «جۇڭگو – قازاقستان» اۆتوجولى، ليانيۋنگانداعى قىتاي-قازاقستان حالىقارالىق لوگيستيكالىق بازاسى سىندى جوبالار تابىستى ىسكە اسۋدا. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان شاعىن، ءبىراق ساپالى جوبالار كورشى ەلدەر تۇرعىندارىنا ناقتى پايدا اكەلۋدە.
قازاقستان – ورتاق تاعدىر قاۋىمداستىعىن قالىپتاستىرۋداعى ماڭىزدى سەرىكتەس
شىعىستا تاڭ اتىپ كەلەدى، بۇل ءوڭىردىڭ بولاشاعى جارقىن. قازاقستان جۇڭگو ءۇشىن – تاتۋ كورشى، سەنىمدى سەرىكتەس ءارى جاقىن دوس. سوڭعى جىلدارى سي سزينپين مەن قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ستراتەگيالىق باسشىلىعىمەن قىتاي-قازاقستان قاتىناستارى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى. جۇڭگو تاراپى قازاقستانمەن بىرلەسىپ، ساياسي سەنىمدى نىعايتۋعا جانە دامۋ ستراتەگيالارىن ۇيلەستىرۋگە دايىن ەكەنىن بىلدىرەدى. بۇل ەكىجاقتى قاتىناستار مەن وڭىردەگى ورتاق تاعدىر قاۋىمداستىعى ءۇشىن جاڭا كوكجيەكتەر اشادى.
