Qazaq ádebıetinde qazdaı tizilgen taý tulǵaly alyptarymyzdyń ómir jolyna kóz júgirtsek, óziniń qalyptasýyna yqpal etip, el qurmetine bólenýge jol siltegen ustazyna degen yqylasy erekshe. Óıtkeni adam balasynyń ómirden óz ornyn tabar azamat bolýyna ata-ananyń ystyq yqylasy men ólsheýsiz eńbeginen kem kúsh jumsamaıtyn tulǵanyń biri ustaz ekeni de daýsyz. Ata-babalarymyzdan jalǵasqan sara joldyń parqyn bilip, ony qadir tutar óskeleń urpaq turǵanda bul mektep eshqashan úzilmeıdi. Qaıta onyń jańaryp, jańǵyrǵan zaman legimen jańasha qyrynan damyp otyratyny anyq.
Búginde kózinen jalyn otynyń ushqyny sezilgen talaı shákirttiń qyrandaı kók aspanda erkin samǵaýyna jol ashyp, ǵylym atty álemniń qasıetti tabaldyryǵynan nyq attaýyna sebepker bolyp júrgen tulǵaly azamattyń biri – Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademıasynyń akademıgi, pedagogıka ǵylymdarynyń doktory, Qazaqstan Jazýshylar jáne Jýrnalıser odaqtarynyń múshesi, profesor Baqtıar Órisbaıuly Smanov. Árıne, osynshama ǵylymı jáne laýazymdyq ataq-dárejesine qarap, kez-kelgen jas ol kisige alǵashynda shákirt bolýǵa júreksineri sózsiz. Dese de, Baqtıar Órisbaıuly kishilikti kisilikten joǵary qoıa bilgen parasat ıesi. Ǵylymdaǵy orny qanshalyqty bıik desek, shákirtke degen syılastyq qarym-qatynasy men adamgershilik izgi qasıeti de aq basty Alataýdyń shyńyndaı asqaq.
Akademık Baqtıar Smanovtyń ómir jolynyń ózi keıingi urpaqqa tálim bererlik ónegege toly. Búginde Ózbekstan Respýblıkasynyń Tashkent oblysyna qaraıtyn Bostandyq aýdanyndaǵy «Jańa aýyl» eldi mekeninde 1952 jyly dúnıege kelgen ol týǵan aýylynan túlep ushyp bıik maqsattarǵa qol jetkize bildi. Aǵaıdyń aıtýy boıynsha ákesi Órisbaı atamyz da sanaly ǵumyryn ustazdyqqa arnap, aýyl balalarynyń saýatyn ashyp, olardyń el erteńine aınalar sanaly azamat boyp qalyptasýyna ólsheýsiz úles qosqan. Týǵan aýyl halqyna ulaǵatty ustaz retinde syıly bolǵan ákeni ózine úlgi tutqan Baqtıar aǵaı da osy joldy tańdap, ony óziniń qalyptasý jolyndaǵy armanynyń baspaldaǵy etkeni anyq. «Qyran uıada ne kórse, ushqanda sony iledi», – dep ata-babalarymyz aıtyp ketkendeı, otbasyndaǵy ákeniń jarqyn beınesi bolashaq akademıktiń qalyptasýyna aıryqsha yqpal etti.
Orta mektepti bitirgen soń, úkilegen arman jetegine erip, sol ýaqytta qara domalaq aýyl balalarynyń qoly jete bermeıtin ásem qala Almatynyń tórinen oryn tepken S.M.Kırov atyndaǵy (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq) Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń Fılologıa fakúltetine oqýǵa túsedi. Jastaıynan kórkem ádebıetke jany qumar, talantty jas bul jerde bilikti ustazdardan tálim alyp, bilim qoryn odan ári tereńdetedi.
Baqtıar aǵaımen ońashada ustaz ben shákirt bolyp áńgime-dúken qura qalsaq, aǵaıdyń sonaý ótken ǵasyrdaǵy stýdenttik jyldaryna sapar shegip qaıtamyz. Ásrese, sol ýaqytta ózine dáris bergen Keńes Odaǵynyń Batyry Málik Ǵabdýllın aǵamyzǵa erekshe toqtalyp, ol kisimen ótkizgen ýaqyttaryn esine alǵanda aǵaıdyń janarynan batyrǵa degen inilik jáne shákirttik sheksiz qurmetti baıqaıtynmyn. Men Baqtıar aǵaıdyń osy sózderin tyńdaı otyryp, el yqylasyna bólengen dańqty batyrdyń kishipeıildigine, qarapaıymdylyǵyna qatty tańyrqaıtyn edim. Endi oılap qarasam, dańqty batyrdyń osy izgi qasıetteri óz ustazymnyń boıyna daryǵanyn shákirtterine degen erekshe yqylasynan ańǵaramyn.
Mine, elimizge keńinen tanymal, ataqty ǵalymdardan dáris alyp, qanatynyń qataıýy Baqtıar Smanovtyń 1973 jyly ýnıversıtettegi oqýyn aıaqtaǵan soń, sol kezdegi joldamamen jiberilgen aýyldyq jerde muǵalim bolyp qalyp qoımaı, úlken qalada odan ári bilimin shyńdaýyna túrtki bolady. Ybyraı Altynsarın atyndaǵy Pedagogıka ǵylymdary ınstıtýtynyń aspırantýrasyn, KSRO Pedagogıka ǵylymdary akademıasynyń Basshy kadrlar biliktiligin kóterý ınstıtýtynyń Joǵary kýrstaryn támamdaǵan ol rýhanı turǵyda tolysa túsedi. Oqý-bilim men qyzmettik joldy qatar alyp júrse de, ár iske de jaýapkershilik tanyta bilgendikten ujym ortasynda abyroıǵa bólenedi. Qat-qabat qyzmettiń bel ortasynda júrip, ǵylymnan qol úzbegen Baqtıar Órisbaıuly elimiz Táýelsizdigin alar tusta 1991 jyly Máskeýde «Qazaq orta mektebindegi joǵary synyptarda epıkalyq shyǵarmalardyń keıipkerler beınesin taldaý» taqyrybyndaǵy kandıdattyq jumysyn joǵary deńgeıde qorǵap shyǵady. Árıne, bul bir qaraǵanǵa ǵalymnyń kezekti bir izdenisiniń nátıjesi sekildi kórinýi múmkin. Biraq qazaq ádebıeti taqyrybyndaǵy kandıdattyq dısertasıasyn Máskeý tórinde qorǵaý ekiniń-biriniń qolynan kele bermeıtini, bul asa úlken jaýapkershilik pen izdenisti qajet etetini aıtpasaq ta túsinikti. Mektep muǵaliminen bastaý alǵan eńbek joly ǵylymı ınstıtýttardaǵy izdenisterden soń, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi men Mınıstrler kabıneti, Úkimet apparatyndaǵy jaýapty qyzmettermen jalǵasyn tabady. Bilim mınıstriniń keńesshisi, Jalpy orta bilim Bas basqarmasynyń bastyǵy, Mınıstrliktiń alqa múshesi sekildi kóptegen asa jaýapty qyzmet baspaldaqtarynan ótip, uıymdastyrýshylyq qabileti shyńdala túsedi. Kandıdattyq jumysty ǵylymdaǵy órleýdiń baspaldaǵy etken bolashaq akademık, uzaq izdenis pen mol tájirıbeniń arqasynda 2010 jyly arý qala Almatyda «Mektepte kórkem shyǵarmany taldaýdyń ǵylymı-ádistemelik negizderi» atty doktorlyq dısertasıany da tabysty qorǵap shyǵady.
Elimizdiń jaýapty laýazymdarda shyńdalyp, ǵylymda da óz qoltańbasyn qalyptastyrǵan Baqtıar aǵaıymyzdyń memlekettik qyzmetterden keıingi eńbek joly elimizdiń beldi joǵary oqý oryndarymen tikeleı ushtasyp jatyr. Bul óziniń bilim alǵan ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dan bastaý alǵan ustazdyq jol Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetinde Fılologıa, tarıh-fılologıa, daıyndyq fakúltetterinde dekan, Almaty oblysy mamandar kásibin damytý ınstıtýtynda kafedra meńgerýshisi, Bilim berý júıesiniń basshy jáne ǵylymı-pedagogıkalyq kadrlary biliktiligin arttyratyn Respýblıkalyq ınstıtýt dırektory, Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetinde Apparat jetekshisi, Akademık S.Qırabaev atyndaǵy qazaq ádebıeti kafedrasynyń meńgerýshisi sekildi basshylyq qyzmettermen de jalǵasyn tapty. Qandaı jaýapty qyzmette júrse de, Baqtıar Órisbaıuly ǵylymnan eshqashan qol úzgen emes. Elimizdegi ǵylymı basylymdar men buqaralyq aqparat quraldarynda búgingi tańda da da aǵaıdyń taǵylymy mol maqalalary úzdiksiz jarıalanyp turady. Búginde Akademık S.Qırabaev atyndaǵy qazaq tili men ádebıeti kafedrasynyń profesory bolyp qyzmet atqaratyn Baqtıar Órisbaıuly – Qazaqstan Jazýshylar jáne Jýrnalıser odaqtarynyń múshesi, «Qazaq tili men ádebıeti», «Ulttyq tárbıe», «Pedagogıka jáne psıhologıa» jýrnaldary Aqyldastar alqasynyń múshesi, Abaı atyndaǵy QazUPÝ-dyń «Fılologıa ǵylymdary» serıasy Habarshysynyń Bas redaktory.
Sondaı-aq, Qyrǵyz Bilim berý akademıasy men I.Arabaev atyndaǵy Qyrǵyz memlekettik ýnıversıteti janyndaǵy pedagogıka ǵylymdarynyń doktory (kandıdaty) ǵylymı dárejesin berý jónindegi dısertasıalyq keńestiń múshesi, otandyq ǵylymnyń baýyrlas qyrǵyz elimen bite qaınasyp, jan-jaqty damýyna ólsheýsiz úles qosyp júrgen ǵalym-akademık. Qyrǵyz halqynyń birtýar azamaty, ataqty Shyńǵys Aıtmatovtyń shákirti ári zertteýshisi, akademık Abdyldajan Ahmatalıevpen arasyndaǵy ǵylymı áriptestik, úlken dostyq pen syılastyqqa ulasýy búgingi urpaqqa tálimi mol ónege. Bul baılanys keshegi qazaq-qyrǵyz alyptarynyń baýyrlastyq syılastyǵynyń tamyryn tereńge jaıǵanyn kórsetedi.
Akademık B.Smanov Qazaq KSR halyq-aǵartý isiniń ozyq qyzmetkeri, Qazaqstan Respýblıkasy bilim berý isiniń qurmetti qyzmetkeri, Qazaqstan Respýblıkasy mádenıet salasynyń úzdigi, Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylymyn damytýǵa sińirgen eńbegi úshin tósbelgileriniń, Y.Altynsarın, «Qazaqstan Konstıtýsıasyna – 20 jyl», Halyqaralyq Túrksoı uıymynyń S.Qadyshev, «Báıterek-Keldibek» qoǵamdyq qorynyń «Eren eńbegi úshin» medaldarynyń ıegeri, Halyqaralyq Jambyl atyndaǵy syılyqtyń jáne «Ult qaıratkeri» qurmetti ataǵynyń ıegeri. Sonymen qatar 2017 jyly óziniń bilim salasyndaǵy qajyrly eńbeginiń arqasynda QR Ulttyq ǵylym akademıasynyń akademıgi bolyp biraýyzdan saılandy.
Sonymen qatar ol ǵalym-ustaz, dinı-ımandylyq, rýhanı-adamgershilik taqyrybyna baılanysty tarıhı-tanymdyq, saıası-aqparattyq taldaý maqalalar jazyp júrgen zerdeli zertteýshi. Jalpy jıyny 450-den astam ǵylymı eńbekterdiń avtory (onyń ishinde 9 monografıa, 15 oqýlyq, oqý-ádistemelik quraldary bar). Olar 20 jyldan astam ýaqyttan beri elimizdiń orta mektepterinde keńinen qoldanysta.
Baqtıar aǵaıdy men ýnıversıtet qabyrǵasynda oqyp júrgen kezden-aq ádebıettiń ádisker-ǵalymy retinde syrttaı tanıtynmyn. Óıtkeni sol ýaqytta ózim de osy mamandyqtyń magıstratýrasynda bilim alyp jatqandyqtan ádistemege kelgende ol kisiniń eńbekterine toqtalmaı ketý múmkin emes edi. Oqýdy bitirgen soń, ózim bilim alǵan qara shańyraqtyń saıtynan «Aqparattyq resýrstar bólimine» veb-redaktor kerek degen habarlandyrýdy oqyp, baǵymdy synap kórý úshin ýnıversıtettiń kadr bólimine qujattarymdy alyp bardym. Sol ýaqyttaǵy kadr bóliminiń bastyǵy Oralgúl Jaılaýbaevna qujattarymmen tanysyp otyryp:
– Siz, 210-shy kabınetke baryńyzshy. Sol jerde Rektor apparatynyń jetekshisi otyrady, – dep ekinshi qabatqa jón siltedi.
Men jasqana basyp, 210-shy kabınettiń esigin ashtym. İshinde otyrǵan aq-sary kelgen hatshy qyzben sálemdesken soń, kadr bólimi basshysynyń nusqaýymen kelgenimdi aıttym. Sonda ol:
– Baqtıar Órisbaıuly rektordyń qabyldaýynda, kúte turyńyz, – dedi. Bul esim maǵan burynnan tanys, ózin júzbe-júz kórmesem de eńbekterimen azdy-kópti tanystyǵym bar. Baqtıar aǵaıdyń tulǵasyn ózimshe kóz aldyma elestetip otyrǵanymda esikten ózi kirip keldi. Men ornymnan jalma-jan ushyp turyp, sálemdestim. Joq, men oılaǵandaı qorqynyshty emes eken. Meni jas demeı jyly shyraımen qolyn usynyp, kelgen sharýamdy surady. Men ile-shala habarlandyrý boıynsha kelgenimdi, kadr bólimi osynda jibergenin aıtyp, túıindememdi qolyna ustattym. Ózim artynan júrip kabınetine ere kirdim.
– Sen, bizdiń túlek ekensiń ǵoı, jazýǵa qalaısyń, – dedi Baqtıar aǵaı túıindememe qarap otyryp.
– Ortasha, dedim men sasqalaqtap.
– Jaza bilgen jaqsy, keıin ózińe kerek bolady. Úsh aılyq synaq merzimimen jumysqa qabyldaımyz, jaqsy nátıje kórsetseń ary qaraı jalǵastyramyz, – dedi aǵaı.
– Jaraıdy, dedim. İshtegi qýanyshtan daýysym qattyraq shyǵyp. Sol tanystyq kele-kele úlken syılastyqqa ulasty. Baqtıar aǵaı óziniń áli sıasy keppegen maqalalarymen bólisip, týyndysy jaıynda oıymdy surap, pikir bildirip jatsam maqtaýymdy asyryp qolpashtaı jóneletin. Sondaı sátterde úlken ǵalymnyń tóbemdi kókke jetkizýi meni erekshe áserge bóleıtin. Basshy men qyzmetker retindegi áriptestik qarym-qatynas ustaz ben shákirt baılanysyna ulasty. 2017 jyly ózim oqyǵan fakúltettiń Phd doktorantýrasyna Ádebıettaný mamandyǵy boıynsha oqýǵa tústim. Ol ýaqytta aǵaı da bizdiń kafedraǵa meńgerýshi bolyp, tórtinshi qabattaǵy 410-shy dárishanaǵa kelip jatty. Óıtkeni sol jyldyń kókteminde bizdiń kafedraǵa akademık Serik Qırabaev atamyzdyń 90 jyldyǵyna oraı aty berilgen bolatyn. Sol kezde bul dárishana kafedra meńgerýshisiniń kabıneti retinde jasaqtalǵan edi. Aǵaıdyń tikeleı shákirti bolyp bekitilgen kúnnen bastap bizdiń baılanysymyz odan ári nyǵaıa tústi. Men ózimniń bilgenimshe jazǵan dúnıelerime aǵaıdyń atyn qosaqtap jazyp, jarıalaýǵa usyný úshin ol kisige alyp keletinmin. Sol kezde jekpe-jekte qarsylasqa ese jiberip, bet álpeti qyzyl qanǵa boıalǵan sportshydaı kúı keshken aq paraqtaǵy ádemi jazýlarymdy kórgende qalam ustaýǵa endi qaıtyp júregim daýlamaı qalatyn. Biraq erinbeı oqyp, óziniń oıyn qaıta qosyp, maqalamnyń qundylyǵyn arttyryp bere otyryp, Baqtıar aǵaı:
– Oıyń jaqsy, úrlese tutanatyn shoq sekildi. Degenmen ony meıilinshe kórkem etkeniń durys. Óziń jazyp, meniń famılıamdy qosa tirkep qoıypsyń, sol sebepti maqalany akademıktiń kózimen qaraýyma týra keldi, – dep aǵaı shabyttandyryp qoıatyn. Baspasóz ortalyǵynda qyzmette júrip, ýnıversıtet jetistikterin gazetke jazýdan bastalǵan jazý ónerime qanat bitirgen Baqtıar Órisbaıulynyń ystyq yqylasy edi. Qandaı maqalam bolmasyn, jurt aldyna jasqana kiretin basshyǵa eskertýsiz erkeleı basyp bir qaratyp alatyn edim. Sondaı sátterde ózi jumystan bas almaı jatsa da, «Shoqash sen sháı qoıyp jiber», ekeýmiz seniń maqalańdy talqylap tastaıyq dep bárin ysyryp qoıatyn edi. Mine, ustazymnyń osy izgi qasıeti meniń ǵylym jolyna kelýime zor yqpal etti.
Búginde 70-tiń shyńyna shyǵyp otyrǵan akademık Baqtıar Órisbaıuly áli de talaı shákirttiń júregine nur seýip, qalamyn ushtaıtyny sózsiz. Shákirtiniń jan dúnıesin kóz janarynan uǵynatyn ardaqty ustazyma tileıtinim zor densaýlyq, uzaq ǵumyr, otbasyna baq-bereke. Sóz sońynda ǵylymdaǵy tuǵyryńyzdan eshqashan tómendemeńiz Baqtıar aǵaı degim keledi.
Shoqan Quttybaev, Abaı atyndaǵy QazUPÝ, akademık S.Qırabaev atyndaǵy qazaq tili men ádebıeti kafedrasynyń magıstr, aǵa oqytýshysy
