Ulttyq quryltaı – úlken dıalog alańy. Óıtkeni onda qoǵamnyń barlyq salalarynyń toptan ozyp shyqqan, qoǵam aldynda óz salasyn moıyndatqan myqtylary bas qosyp otyr. Sondyqtan Prezıdentimiz de Ulttyq quryltaıǵa úlken mán berip, qazaqtyń tarıhı, ıdeologıalyq ári ulttyq turǵydan mańyzdy ólkelerinde ótkizip keledi.
Alǵashqy jıyn ult uıasy – Ulytaýdan bastalyp, odan keıin túrkiniń tóri – Túrkistanda, byltyr myńdaǵan jyldyq tarıhymyzdyń qaınar kózi bolǵan kóne Saraıshyq qalasy janyndaǵy Atyraýda ótse, bıyl jer shoqtyǵy – Kókshetaý, Abylaı han orda tikken Býrabaıda bas qosyp jatyrmyz. Munyń ózi qoǵam retinde, ult retinde túsine bilgenge mańyzdy oı salary anyq. Alqaly jıyn týraly qoǵam belsendileri men Quryltaı músheleri osyndaı pikir bildirdi.
Birjan BAITÝOV, Ulttyq quryltaı múshesi, Shymkent qalasy Qoǵamdyq keńesiniń múshesi, "Qarataý" óner mektebiniń dırektory, aıtysker aqyn:
– Baıqasańyzdar, jylda Prezıdent Joldaýlarynda memlekettegi negizgi máselelerdi kóteredi. Ulttyq quryltaıda elimizdiń negizgi baǵyt-baǵdary, mejesi belgilenedi. Memleket basshysynyń ózi alqaly jıynǵa úlken mán berip, den qoıyp otyr.
Býrabaıda bastalǵan Ulttyq quryltaı jıyny birneshe jumys tobynan quralǵan. Tórt seksıaǵa bólinip jumys jasap jatyr. Máselen, mádenıet, rýhanıat, óner seksıasy. Odan bólek, azamattyq qoǵam, ekonomıka, áleýmet, ǵylym, bilim degen sekildi. Árıne, sala-salaǵa bólip qarastyrǵan óte ornyqty, oryndy. Óıtkeni azamattardyń árqaısysyn óz salasyna baılanysty jeke-jeke naqtyraq tereń usynystardy aıtýǵa múmkindik bolady.
Máselen, keshe ótken mádenıet, rýhanıat, óner seksıasynda jumys úsh saǵatqa sozyldy. Seksıany QR Aqparat jáne mádenıet mınıstri Aıda Ǵalymqyzy Balaeva hanym júrgizdi. Kóptegen usynystar aıtyldy. Bizdiń múıizi qaraǵaıdaı, aýzy dýaly Amanjol Altaı, Janarbek Áshimjan sekildi aqyn aǵalarymyz bastap, qoǵamda óziniń orny bar Qaırat Joldybaıuly sekildi qoǵam qaıratkerleri, Maksım Rojın, Juldyz Súleımenova sekildi depýtattarymyz, ǵylym-bilimnen Asqar Jumadildaev aǵamyz da mádenıet seksıasyna qatysyp, óziniń usynystaryn aıtty. Men de óz kezegimde úsh usynys bildirdim.
Birinshi – elimizge týrıser keletin demalys oryndarynyń bet-beınesi. Máselen, sheteldik týıster elimizge qazaq degen halyqtyń tarıhy, mádenıeti, mýzykasy, kıim kıisi, salt-dástúri qandaı, soǵan qyzyǵyp kórý úshin keledi. Al, bizdiń kóptegen demalys aımaqtarymyz, máselen Býrabaı kóliniń jaǵasy, Almatydaǵy "Medeý" muz aıdyny, ońtústik óńirdegi Qasqasý, Túrkistan bolsyn, ásirese jazdaǵy demalys oryndarymyzda ulttyq erekshelikterimiz kóp jaǵdaıdy sezinip turmaıdy. Shetelge barǵan men Qazaqstanda júrgen birdeı.
Al, Grýzıaǵa barsaq, óziniń mádenıeti, ulttyq kıimi kórinis taýyp, mýzykasy qoıylyp turady. Ázerbaıjanǵa barsańyz da dál sondaı, óz taǵamdary men mýzykasy oınap turady. Tipti, kórshi Ózbekstanǵa barsańyz da, jazdaǵy shomylý aımaqtary men jaǵajaılarynda ózbektiń ánderi áýeleıdi. Bizde jazda Býrabaıǵa shomylýǵa kelseńiz, tek shetel mýzykasy, qazaq ánderin tabý qıyn.
Biz eki kúnnen beri Býrabaıdaǵy gólf-klýb pen qonaq úıde jatyrmyz. Sonyń meıramhanasynda Ulttyq quryltaı músheleri kelip jatyr degen daıyndyqtyń ózinde bir qazaqsha án estimedik. Ulttyq quryltaı ótip jatqan kezde qazaqy án taýyp qoıa almaı jatsa, buǵan deıin bul jerde qoıylmaǵan degen sóz. Sondyqtan sheteldikter bizdiń ulttyq bolmysymyzdy tanı túsý úshin týrısik oryndarymyzǵa ulttyq bet-beınemizdi, boıaýymyzdy kórsetetindeı dúnıelerdi qolǵa alý kerek. Qarapaıym ǵana nárse, kúılerimiz kúmbirlep, ánderimiz asqaqtap tursa ıgi, qazaq tilinde aqparat alatyn tustary jetkilikti bolǵan jón, bizdiń ulttyq taǵamdarymyz turý kerek degen sekildi dúnıelerdi qolǵa almasa bolmaıdy.
Ekinshi másele- bizdiń ulttyq qundylyqtarymyzǵa qatysty. Sońǵy kezde bizdiń qazaqtyń ulttyń qundylyqtaryna qaraptan-qarap tas atatyn adamdar kóbeıdi. Mysaly qaıbir jyly bir ánshi týymyzdy aıaǵyna qysyp, myjyp, qorlap, ony zalǵa laqtyryp degen sekildi oqıǵalar oryn aldy.
Ótken jyly LGBT ókilderi bizdiń kıiz úıimizdi qorlap, kontent úshin vıdeo túsirip, odan ulttyq asymyzdy ár túrli sózder jazyp qorlady, sonyń bárine zań turǵysynda eshqandaı jaýapqa tartylǵan joq. Keshirim surap, qutylyp ketti. Nege? Óıtkeni zań sál solqyldaq bolyp tur.
Jýyrda ǵana Memlekettik keńesshi Erlan Qarın myrza ulttyq salt-dástúrimiz – betasharymyzdy IýNESKO-nyń materıaldyq emes qundylyqtar tizimine engenimen súıinshi surap, qýantty. Biz betasharamyzdy IýNESKO-ǵa tirkedik dep qýanyp jatsaq, salt-dástúrdiń eń negizgi elementi – sálem salýdy prodúser Baıan Maqsatqyzy jabaıylyqqa teńep, suhbat berip otyr. Bizde qashanǵy bulaı bola beredi. Búgin Baıan, erteń Aıan, arǵy kúni Saıan aıtady, sondyqtan osy jaǵyna zańdy turǵyda jaýapkershilikti kúsheıtýdi qolǵa alýdy usyndym.
Úshinshi – bizdiń oqýshy balalarymyzdy jazǵy lagerlermen qamtý máselesi. Óıtkeni eldegi balalardyń 10 paıyzǵa jýyǵy da jazǵy lagerlermen qamtylmaıdy. Shymkenttiń ózinde 269 myń oqýshy bar. Qarasańyz, Ulytaý oblysy sekildi jerdegi halyq sanymen para-par. Al, olardyń jaz aıyn maǵynaly, sapaly ótkizýi memleket úshin mańyzdy. Sondyqtan bizdiń balalarymyzǵa arnalǵan demalys aımaqtaryn júıeli jumysyn qalypqa keltirip, kóbeıtý ári kórkeıtý kerek. Ol jerdegi tálim-tárbıe máselesine mán berý kerek. Bala eki apta ýaqytyn shabyttanyp, este qalatyndaı ózkizip qaıtý kerek. Sonymen qatar, jyl on eki aı Olımpıadalardan jeńimpaz bolǵan oqýshylardy da lagerlerge jiberý jaǵyn júıeli túrde keńirek qamtý kerek. Elde «Taý samaly», «Baldáýren» sekildi lagerler jumys istep tur, biraq ol azdyq etedi. Osyndaı máselelerdi memlekettik turǵyda qarap, qolǵa alsa eken degen usynys aıttym. Bul meniń ǵana usynystarym. Qanshama qoǵam ókilderi jan-jaqtan osyndaı usynystar aıtyp, ony saralap, júzege asyrylsa ıgi.
Ulttyq quryltaı-tyń ıdeıalar alańy. Al, ıdeıa – qoǵamnyń qozǵaýshy kúshi. Sondyqtan osy jumystardy Úkimet, jergilikti atqarýshy organdar, mınıstrlikter tarapynan júıeli túrde júzege asyrylsa, memleketti alǵa qozǵaıtyn úlken kúsh bolatyny sózsiz. Bıylǵy Quryltaı da joǵary deńgeıde ótti.
Ýaıs ERSAIYNULY, Ulttyq quryltaı múshesi, Aqtaý qalasy máslıhatynyń depýtaty, qoǵam qaıratkeri:
– Qazaqta «Kelisip pishken ton, kelte bolmas» degen ádemi sóz bar. Ulttyq quryltaı –halyqtyń oı-pikirin eskere otyryp, eldiń damýyna baǵyttalǵan naqty sheshimder qabyldanatyn, ultqa ustyn, halyqqa baǵdar beretin mańyzdy alań. Kez kelgen túıindi túıitkilder aqyldasý, mámilesý arqyly sheshiledi ǵoı. Munda óz salasynyń kil myqtylary, elge tanymal azamattar, qoǵam qaıratkerleri, zıaly qaýym ókilderi bas qosyp, qoǵamda bolyp jatqan ózekti máselelelerdi kóteredi. Kóterip qana qoımaı, ony sheshý joldaryn qarastyrady, óz usynystaryn ortaǵa salady.
Prezıdent Ulttyq quryltaıdy halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartýǵa, rýhanı qundylyqtaryn baıytýǵa jáne osy arqyly memlekettiń órkendeýine baǵyttalǵan mańyzdy bastama retinde usyndy. Memleket basshysy áý bastan-aq bul jıynnyń sán-saltanat úshin emes, eldiń ózekti máselelerin sheshýge arnalǵanyn basa aıtqan edi. Demek, alqaly jıyn áleýmet úshin mańyzdy, qoǵam úshin qajetti. Quryltaı – memlekettiń damýyna kedergi keltiretin túıtkilderdi talqylap, halyqtyń sanasyn jańǵyrtýǵa, elimizdi óz qundylyqtarymen jahanǵa tanytýǵa arnalǵan alań. Ulytaýda 42 usynys aıtylsa, Túrkistanda 106 bastama kóterildi. Al, Atyraýdaǵy alqaly jıynda bul kórsetkish 149-ǵa jetip, onyń nátıjesinde jyl sońyna deıin toǵyz zań qabyldandy. Bul – Ulttyq quryltaıdyń naqty ister men oń ózgeristerge bastaıtyn tıimdi dıalog alańy ekenin kórsetedi. Buryn mundaı alań bolǵan joq. Bul da Ulttyq quryltaıdyń derbes, ıntellektýaldyq ortaǵa aınalý múmkindigi áleýetiniń zor ekendigin baıqatty dep oılaımyn.
Aıta keterlik, Ulytaýda Respýblıka kúnin qaıta mereke retinde bekitý, eńbek adamyn qadirleý, latyn álipbıine kóshý máseleleri kóterildi. Túrkistandaǵy jıynda memlekettik marapattar júıesin damytý, jastar men balalardyń bilimin arttyrý máseleleri talqylandy. Atyraýda bolsa, qoǵamdyq qundylyqtar, dástúrlerdi saqtaý jáne qoǵamdaǵy radıkaldy kózqarastardy synǵa alý máseleleri qaraldy.
Quryltaı nátıjesinde kóptegen mańyzdy zańdar qabyldandy, mysaly, áıelder men balalardyń quqyqtaryn qorǵaý, veıp saýdasyna tyıym salý, oıyn bıznesin retteý, esirtki saýdasyn qylmys dep taný sıaqty. Sonymen qatar, memlekettik nagradalar men ádebı ataqtardy qaıta engizý máseleleri de sheshildi.
Bıyl da kóterilip jatqan másele óte kóp. Men «Azamattyq qoǵam» seksıasynda boldym. Munda azamattyq qoǵam ınstıtýttarynyń rólin nyǵaıtý, áskerdegi álimjettik, bala tárbıesi, zań ústemdigi, saılaý, halyqtyń quqyqtyq saýaty, til, din, úı máselesi kóterildi. Tipti, jylqy malynyń mártebesine deıin qozǵaldy. Sondyqtan ol jerde másele geografıasy óte aýqymdy. Azamattardyń qozǵaǵan taqyryby aýqymdy. Ár Quryltaı múshesi keminde eki usynys aıtty. Men jasandy ıntellektke baılanysty pikir bildirdim. Qazir tehnologıa damyp jatyr ǵoı. Jasandy ıntellekt, ıntellektýaldyq tehnologıalyq kóshten qalyp qoımas úshin osy baǵytta atqarylý tıis jumystar týraly usynystarymdy alǵa tarttym. Aıtıshnıkterdi jumyldyryp, ózimizdiń sılıkon alqabymyzdy ashyp, osy baǵytta balalarǵa tapsyrma bersek degen usynys bildirdim.
