2025 jyldyń 8–16 qyrkúıegi aralyǵynda Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Shyńjań-Uıǵyr avtonomıalyq aýdanynda, atap aıtqanda Úrimshi, Qashǵar jáne Qulja qalalarynda álemniń jetekshi buqaralyq aqparat quraldary basshylaryna arnalǵan kóshpeli semınar ótti, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Bul halyqaralyq sharanyń basty maqsaty — Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýin birlesip damytý máselelerin talqylaý boldy. Álemniń 20-dan astam elinen — Qytaı, Reseı, Qazaqstan, Germanıa, Ispanıa, Kanada, Saýd Arabıasy, Túrkıa, Shvesıa jáne taǵy basqa memleketterden kelgen 30-dan astam jýrnalıs Qytaıdyń qarqyndy damyp kele jatqan ómirin, tarıhy men mádenıetin, ekonomıkasy men halyqtyń kúndelikti tirshiligin óz kózderimen kórýge múmkindik aldy.
Kóptildi ortada aqparattyń mańyzyn tolyq jetkizýge Shyńjań aqparattyq búrosy men kásibı aýdarmashylar toby kómektesti.
Shyńjań mýzeıinen bastalǵan sapar
Baǵdarlama Qytaı men ózge elderdiń tarıhy men mádenıetin tanyp-bilýmen qatar, qatysýshylardyń óz medıa-platformalaryn laıyq tanystyrýyna jaǵdaı jasady. Kún saıyn delegasıa músheleri memlekettik mekemelerde, tarıhı murajaılarda, porttar men mádenı jáne dinı ortalyqtarda, ónerkásip nysandarynda, aýyl sharýashylyǵy, bilim jáne ǵylym oryndarynda, sondaı-aq dástúrli bazarlar men sheberhanalarda boldy.
Sapar Úrimshi qalasyndaǵy Shyńjań mýzeıinen bastaldy. Bul mýzeı — aımaqtyń tarıhı jáne mádenı kelbetin aıqyndaıtyn iri ortalyqtardyń biri. 1953 jyly ashylǵan mýzeıde arheologıalyq jádigerler, etnografıalyq kórmeler, ejelgi qoljazbalar men shóldiń qurǵaq klımatynda jaqsy saqtalǵan mýmıalar qoıylǵan.
Eń qyzyq ekspozısıalardyń biri — Uly Jibek jolyna arnalǵan zal. Sebebi Shyńjań ejelden Qytaıdyń batys qaqpasy ári “Bir beldeý — bir jol” bastamasyn júzege asyrýdaǵy mańyzdy kólik-logıstıkalyq torap sanalady. Munda ǵasyrlar boıy uıǵyrlar, handar, qazaqtar jáne basqa da etnostar beıbit ómir súrip keledi.
Shyńjań — Qytaıdyń “batys qaqpasy”
Tarıhta bul aımaq “Batys ólkeleri” dep atalǵan jáne ejelden Qytaıdyń ajyramas bóligi bolyp esepteledi. 1884 jyly Sın áýletiniń úkimeti Shyńjań provınsıasyn qurǵan, al 1955 jyldyń 1 qazanynda Shyńjań-Uıǵyr avtonomıalyq aýdany resmı túrde quryldy.
2025 jyly QHR Tóraǵasy Sı Szınpın onyń 70 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan saltanatty is-sharalarǵa qatysty.
Shyńjań Qytaıdyń soltústik-batysynda, Eýrazıa qurlyǵynyń dál ortasynda ornalasqan. Onyń jalpy aýmaǵy — 1,66 mıllıon sharshy shaqyrym. Aımaq segiz elmen — Mońǵolıa, Reseı, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Aýǵanstan, Pákistan jáne Úndistanmen shektesedi. 5700 shaqyrymdyq qurlyq shekarasy bar Shyńjań — Qytaıdaǵy aýmaǵy eń úlken jáne eń kóp shekaralas kórshisi bar ákimshilik aımaq.
Úrimshidegi halyqaralyq qurǵaq port — Azıa men Eýropany jalǵaǵan dáliz
Mýzeıden keıin jýrnalıser delegasıasy Úrimshidegi Halyqaralyq qurǵaq portqa bardy. Bul — Azıa men Eýropany baılanystyratyn iri logıstıkalyq ortalyq. Keıingi on jylda qarqyndy damyp kele jatqan bul kólik toraby arqyly 200-den astam taýar túri eksporttalady.
Port ashylǵan sátten beri 21 baǵyt boıynsha 26 qalaǵa 5900-den astam halyqaralyq poıyz qatynaǵan. Qazaqstanǵa júk eki kúnde, Reseıge segiz kúnde, al Eýropanyń iri qalalaryna shamamen 16 kúnde jetkiziledi.
Bul port “Bir beldeý — bir jol” jobasynyń negizgi bóligi bolyp sanalady. Munda kedendik rásimdeý, qoımalaý jáne mýltımodaldy tasymal júzege asyrylady.
Qytaı avtonaryǵynyń órkendeýi
Keıingi jyldary Qazaqstanda qytaılyq avtokólikterge suranys kúrt artqan. Qazaqstan avtomobıl odaǵynyń derekterine súıensek, bıylǵy jyldyń ózinde jańa avtokólik satylymy 125 myńnan asty. Bul byltyrǵydan 23%-ǵa kóp.
Sondyqtan jýrnalıserdiń Gýanchjoý avtomobıl korporasıasynyń (GAC Group) Shyńjańdaǵy zaýytyna barýy erekshe qyzyǵýshylyq týdyrdy. Kásiporyn ekologıalyq taza tehnologıalardy paıdalana otyryp, GAC Trumpchi jáne basqa da markalar shyǵarady. Bul óndiris óńirdegi jumys oryndaryn arttyryp, ekonomıkalyq belsendilikti kúsheıtýde.
Din men etnostar úndestigi
Shyńjańda 56 etnos ókili turady: uıǵyrlar, handar, qazaqtar, qyrǵyzdar, tatarlar, orystar jáne basqalar. Halyq sany 26 mıllıonnan asady. Munda ıslam, býddızm, daosızm, hrıstıan, katolık jáne pravoslav dinderi beıbit qatar ómir súredi.
Jýrnalıser Úrimshidegi Shyńjań ıslam ınstıtýtynda bolyp, Qytaıdaǵy dinı tózimdilik saıasaty týraly bildi. Munda stýdentter Quran oqyp, sharıǵat negizderin jáne etıkany úırenedi.
Ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵynyń serpini
Kelesi sapar ındýstrıa baǵytyna arnaldy. Mysaly, Tianshan Wool Tex kompanıasy jún óńdeý men toqyma buıymdaryn tolyq sıklmen shyǵarady. Al China Railway Construction Corporation (CRCC) fılıaly temirjol, kópir, avtojol syndy iri ınfraqurylym jobalaryn júzege asyrýda.
2024 jyly Shyńjań dándi daqyl ónimdiligi boıynsha Qytaıda birinshi orynǵa shyqqan. Óńirdiń jalpy ishki ónimi 6,1%-ǵa ósip, 2 trıllıon ıýánnan asty. Qashǵar qalasynda aýyl sharýashylyǵy — basty sala. Munda jańǵaq, júzim, órik, qyzyl fınık ósiriledi. Kashi Galele Modern Agriculture Co. Ltd kompanıasy grek jańǵaǵyn óńdep, Qazaqstan men Ortalyq Azıa elderine eksporttaıdy.
Qashǵar men Qulja — tarıh pen mádenıettiń toǵysqan mekeni
Qashǵar — Uly Jibek jolynyń eń kóne qalalarynyń biri. Onyń tarıhy eki myń jyldan asady. Munda Shoqan Ýálıhanov óz eńbekterinde sıpattaǵan tarıhı aýra áli saqtalǵan. Qaladaǵy Id Kah meshiti — Qytaıdaǵy eń úlken meshit, 1442 jyly salynǵan, 20 myń adamǵa deıin syıdyra alady.
Qulja qalasy — İle qazaq avtonomıalyq oblysynyń ortalyǵy. Munda qazaqtar, uıǵyrlar, orystar jáne handar tatýlyqta ómir súrip jatyr. Qala óziniń jasyl kóshelerimen jáne tarıhı Liuxing aýdanymen áıgili.
Dostyq pen mádenı yqpaldastyq kópiri
Bul sapar kóptegen jýrnalısiń Qytaı týraly burynǵy túsinigin túbegeıli ózgertti. Olar Shyńjańnyń shynaıy ómirin, halqynyń mádenıeti men kúndelikti turmysyn óz kózimen kórdi.
Kórgenniń bári Shyńjańdaǵy ulttar arasyndaǵy tatýlyq pen yntymaqtyń óńirdiń ekonomıkalyq damýynyń negizgi qozǵaýshy kúshi ekenin dáleldedi.
Qazaqstandyq delegasıa múshesi, Toppress.kz agenttiginiń dırektory Erjan Baǵdatov bylaı dedi.
“Kórshi Qytaıdyń osyndaı kópultty jáne mádenı baı óńirimen shekaralasý – Qazaqstan úshin zor múmkindik. Bul tek ekonomıkalyq emes, áleýmettik jáne mádenı baılanystardy da kúsheıtýge jol ashady. Ortaq tarıh, halyqtar arasyndaǵy tyǵyz qarym-qatynas — ǵylym, bilim, mádenıet pen halyqtyq dıplomatıa salasyndaǵy birlesken jobalarǵa berik negiz bola alady”, — deıdi ol.
Shyńjań-Uıǵyr avtonomıalyq aýdanynyń 70 jyldyǵy — tek Qytaı úshin emes, búkil Ortalyq Azıa úshin de mańyzdy tarıhı beles. Óıtkeni bul óńir — búkil túrki órkenıetiniń, Uly Jibek jolynyń jáne beıbitshilik rýhynyń altyn besigi.
