Túrkıanyń qaı jerine barsańyz da bir kese túrik shaıyna kezigýińiz yqtımal. Túrik mádenıetinde shaıdyń keń taralǵany sonsha, onsyz bir kún de ómir súrý múmkin emes. Tańǵy astan keshki asqa deıin shaı túrik ómiriniń ajyramas bóligi bolyp tabylady. Biraq Túrkıa tek alyp shaı tutynýshy emes; Bul el sonymen qatar jylyna 1,5 mıllıon tonna shaı óndiretin álemde birinshi orynda. Shaıdyń mańyzdy jáne tereń tamyry bar mádenı quramdas bóligi bolǵany sonsha, túrik shaıy Túrkıa men Ázirbaıjannyń birlesken ótinishinen keıin 2022 jyly IýNESKO-nyń Adamzattyń materıaldyq emes mádenı murasynyń reprezentatıvti tizimine engizildi.
Túrkıada shaı jylyna úsh ret jınalady: mamyrdan maýsymǵa deıin, shildeden tamyzǵa deıin jáne qyrkúıekten qazanǵa deıin. Bul Túrkıanyń Shyǵys Qara teńiz provınsıalaryndaǵy mádenıettiń ajyramas bóligi bolyp tabylady. Búgingi tańda Túrkıadaǵy shaıdyń 70% Rıze provınsıasynda óndiriledi, odan keıin Shyǵys Qara teńizdegi Artvın, Trabzon jáne Ordý provınsıalary jáne Gıresýnnyń keıbir aımaqtary keledi. Keıde aımaqta «jasyl altyn» dep atalatyn Rıze shaıy álemdegi «eń tabıǵı shaı» retinde de belgili — bul ósip kele jatqan japyraqtarǵa qar jaýatyn jalǵyz aımaq. Shaı Túrkıanyń geografıalyq turǵydan belgilengen ónimderiniń biri bolyp tabylady jáne onyń ashyq qyzyl túsin tolyqtyratyn erekshe hosh ıisi men dámi bar.
Shyǵys Qara teńizdiń Pokýt, Aıder jáne Anzer sıaqty jańa ızýmrýd jasyl ústirtterinde tabıǵatty tamashalaý úshin Rızege kelgen kelýshiler provınsıanyń plantasıalarynda shaı jınaýdy tamashalaı alady nemese qosyla alady. Tanymal áreket — shaı qaıshysyn paıdalanyp egin jınaýǵa qatysý, sodan keıin dástúrli kıimmen fotosessıa. Rızege barar jolda Rıze stılindegi basqa bir geografıalyq Rıze ónimi bar Rıze shaıyn ishýge bolady. Aımaqtan ketpes buryn ózińizge, dostaryńyzǵa jáne otbasyńyzǵa shaı satyp alýǵa bolady.
Túrkıada shaıǵa baıyppen qaraıdy, bul sýsynnyń muqıat daıyndalýynan kórinedi. Dástúrli túrde shaı mys, jez nemese basqa metaldardan jasalǵan sháınekter jubyn paıdalanyp qaınatylady. Tómengi sháınekte sý qaınatady, sodan keıin shaı japyraqtarymen birge ústińgi sháınekke qosylady. Tómengi sháınekke qaınaǵan sý quıylady, al ústińgi sháınekte shaı baıaý qaınatylady.
Qaınatylǵan shaı ádette qyzǵaldaq tárizdi shyny shynyaıaqtarda beriledi. Aldymen ústińgi sháınekten qoıý shaı quıylady, al astyńǵy sháınekten qaınaǵan sý ishýshi qalaǵandaı shaıdy suıyltady. Qantty ádette shaı stakandarymen beredi, ol óziniń pishini men materıalyna baılanysty shaıdyń qyzýyn saqtaıdy, onyń túsin ashady.
www.goturkiye.com
