Álem sıfrlyq revolúsıa dáýirine qadam basty. Qazaqstan bul jahandyq tehnologıalyq básekede enjar baqylaýshy bolyp qala ma, álde belsendi oıynshy bola ala ma? Osy saýaldyń jaýabyn TALDAU TALKS podkasynyń arnaıy shyǵarylymynda Qazaqstan Senatynyń tóraǵasy Máýlen Áshimbaev, Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstri Jaslan Mádıev, "Qazposhta" AQ basqarma tóraǵasy Ásel Janasova jáne álemdik deńgeıdegi IT-kompanıa inDrive basshysy Arsen Tomskıı talqylady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń tóraǵasy Máýlen Áshimbaev búginde, shynymen de, erekshe kezeńde ómir súrip otyrǵanymyzdy aıtyp, jasandy ıntellekt, sýperkompúterler men startap degen sózder bolashaqtyń taqyryby emes, búgingi kúndelikti shyndyqqa aınalǵanyn jetkizdi.
"Sıfrlyq revolúsıa – bul kezekti tehnologıalyq jetistik qana emes, adamzattyń jańa bir damý sıklynyń bastalýy. Osy úderiste Qazaqstan enjar baqylaýshy emes, belsendi oıynshy bolýy tıis dep esepteımin. Birneshe jyl buryn biz jasandy ıntellektti alystaǵy bir perspektıva retinde kórdik. Biraq qazir kórip otyrǵanymyzdaı, ol barlyq salaǵa qarqyndy enip keledi. Sondyqtan biz osy jahandyq trendterden qalys qalmaýymyz kerek", - dedi ol.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstandy Eýrazıanyń sıfrlyq habyna aınaldyrý mindetin qoıdy.
"Bul baǵytta jumystar atqarylyp jatyr, biraq áli de jasalýy tıis jumystar kóp. Qazirgi tańda Qazaqstan elektrondy úkimet salasynda álemniń ozyq otyz eliniń qataryna kiredi. Biraq munymen toqtap qalýǵa bolmaıdy. Sıfrlandyrýdyń negizgi maqsaty – adamdardyń ómir sapasyn jaqsartý, qyzmetterdiń qoljetimdiligin arttyrý, ekonomıkanyń ónimdiligin kóterý. Jasandy ıntellekttiń paıda bolýy tipti ınternettiń paıda bolýynan da mańyzdyraq ózgerister ákeledi dep sanaımyn. Eger ınternet bizdiń ómirimizdi túbegeıli ózgertse, jasandy ıntellekttiń áseri odan da tereń ári aýqymdy bolmaq. Másele tek tehnologıada emes, bul jalpy órkenıettik deńgeıdegi transformasıa. Ol ekonomıkany ǵana emes, mádenıetimizdi, bilim berý men densaýlyq saqtaý salalaryn, tipti kúndelikti turmysymyzdy da túbegeıli ózgertedi", - dedi ol.
Parlament Senatynyń tóraǵasy Máýlen Áshimbaevtyń pikirinshe, Qazaqstan osy úderisten tys qalmaýǵa tıis.
"Osyǵan baılanysty biz sıfrlyq ınfraqurylymdy damytýymyz kerek, óıtkeni elimizde áli de sıfrlyq teńsizdik máselesi ótkir tur. Elimizde áli de joǵary sapaly ınternetke qol jetkize almaı otyrǵan aýyldar kóp. Biz osy máseleni tez arada sheshýimiz qajet. Jasandy ıntellektpen birge úlken jaýapkershilik keledi. Biz ony baqylaýda ustaýymyz kerek. Jasandy ıntellekt adamzatqa qyzmet etýi tıis, kerisinshe emes. Osy tehnologıalardyń etıkalyq jaǵyna da mán berip, ony adamdardyń ıgiligi úshin qoldaný joldaryn aıqyndap alý mańyzdy", - dedi ol.
Máýlen Áshimbaev jasandy ıntellekt tek ekonomıkalyq damýdyń quraly emes, ol áleýmettik máselelerdi de sheshýge múmkindik beretinin málimdedi.
"Medısına men bilim berýde úlken jetistikterge jetýimizge kómektesedi. Alystaǵy aýyl turǵyndary da sapaly bilim men densaýlyq saqtaý qyzmetterine qol jetkizýi tıis. Bul da bizdiń ulttyq damý strategıamyzdyń negizgi baǵyttarynyń biri bolýy kerek. Jasandy ıntellekt pen tehnologıany damytý kadr máselesine de kelip tireledi. Bul rette Memleket basshysy elde keminde 100 myń IT mamanyn daıyndaýdy tapsyrdy. Qazirgi tańda osy baǵytta naqty sharalar qabyldanyp jatyr. Ýnıversıtetter men arnaıy kýrstar arqyly jastardy sıfrlyq daǵdylarǵa úıretýimiz kerek", - dedi ol.
Taǵy bir mańyzdy másele – Qazaqstandy talantty jastar úshin tartymdy etý.
"Jas mamandardy shetelge jibermeı, ózimizde qaldyrýdyń tıimdi mehanızmderin jasaý qajet. Bul tek joǵary jalaqymen shektelmeýi kerek. Ekologıa, áleýmettik ınfraqurylym, bilim berý men densaýlyq saqtaý salalary – osynyń bári mańyzdy ról atqarady. Osy baǵytta úlken jumystar atqarylýy tıis. Jasandy ıntellektti engizýdiń basty sharty – bizge úlken ıdeıalar kerek. Tehnologıanyń ózi – qural ǵana. Onyń artynda úlken ulttyq ıdeıa, naqty maqsattar turýy tıis. Álemdik tájirıbede sıfrlandyrýdy ulttyq damýdyń qozǵaýshy kúshi etip alǵan elder bar. Mysaly, Sıngapýr «Smart Nation», Izraıl «Startup Nation» atandy. Biz de ózimizdiń ulttyq ıdeıamyzdy anyqtap, sol ıdeıa tóńireginde birlesken áreketterge kóshýimiz qajet.
Bizdiń aldymyzda turǵan taǵy bir úlken mindet – jasandy ıntellekttiń kómegimen álemdik deńgeıdegi ǵylymı jańalyqtar jasaý. Bolashaqta jasandy ıntellekt adamzat úshin mańyzdy teorıalardy, jańa tujyrymdardy ózi qalyptastyrýy múmkin. Bul bizge qazirgi zamanǵy ǵylymnyń shekarasynan shyǵýǵa múmkindik beredi. Osyǵan daıyn bolýymyz kerek", - dedi Áshimbaev.
Ol taǵy bir mańyzdy mindet zańnamalyq turǵyda jasandy ıntellekttiń damýyn retteý ekenin jetkizdi.
"Qazirgi tańda jasandy ıntellekttiń damýy quqyqtyq retteýdi qajet etedi. Biraq ol retteý onyń damýyn tejemeı, kerisinshe, ony qoldaıtyn bolýy kerek. Biz qazir zań shyǵarýshy organ retinde osy máseleni tereń zerttep, jańa zańnamalyq aktiler daıyndap jatyrmyz. Eń bastysy, biz jasandy ıntellekttiń artynda úlken, ǵalamdyq deńgeıdegi máselelerdi sheshetin mańyzdy maqsattardyń turǵanyn túsinýimiz kerek. Mysaly, klımattyq ózgeristermen kúres, ǵaryshty ıgerý, áleýmettik ádiletsizdik pen teńsizdikti joıý sıaqty úlken mindetter. Osyndaı maqsattardy alǵa qoıý arqyly jasandy ıntellektti adamzat ıgiligine aınaldyramyz. Osy baǵytta naqty, batyl sheshimder men qadamdar jasaıtyn ýaqyt keldi dep sanaımyn. Biz búgin qabyldaǵan sheshimderimizben erteńgi Qazaqstannyń sıfrlyq damýynyń negizin qalaımyz.
Qazaqstannyń sıfrlyq bolashaǵyn jarqyn etý úshin bizge úlken jaýapkershilik pen birlesken is-áreket qajet. Memleket, bıznes jáne qoǵam birigip áreket etkende ǵana elimiz sıfrlyq álemdegi básekede kóshbasshy bola alady. Sol sebepti bul máselege árbirimiz jaýapkershilikpen qaraýymyz kerek", - degen pikir bildirdi Áshimbaev.
Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstri Jaslan Mádıev te osy baǵytta pikir bildirdi.
"Sıfrlandyrýdyń qarqyny qazirgi zamanda óte joǵary. Qazaqstan sońǵy 10 jyl ishinde sıfrlyq transformasıaǵa aıtarlyqtaı ınvestısıa saldy. Nátıjesinde búgin biz elektrondy úkimet boıynsha álemdegi aldyńǵy qatarly elderdiń biri sanalamyz. Mysaly, BUU reıtıńinde elektrondy úkimetti damytý boıynsha Qazaqstan álemdik úzdik 30 eldiń qataryna kirip otyr. Al memlekettik qyzmetterdi onlaın usyný sapasy jaǵynan top-10 eldiń qataryndamyz. Qazir memlekettik qyzmetterdiń 90%-dan astamy elektrondy formatta qoljetimdi.
Qazaqstan qazir qolma-qolsyz ekonomıka (cashless economy) retinde tanylyp otyr. Sebebi elimizde tranzaksıalardyń 90%-dan astamy qolma-qolsyz júrgiziledi. Munda Kaspi, Halyk, Freedom sıaqty iri fınteh-kompanıalardyń róli óte joǵary. Sondaı-aq, zańnamalyq ózgerister de sıfrlyq qujattardy dástúrli qaǵaz qujattarmen teńestirip, azamattarǵa úlken jeńildik jasady. Qazir men ózim jeke basymdy kýálandyratyn qujattardy fızıkalyq túrde ustamaımyn. Banktik operasıalar, kólik júrgizý nemese ushaqpen sapar kezinde sıfrlyq qujattardy paıdalanamyn. Bul – elimizdegi sıfrlandyrýdyń naqty nátıjesi", - dedi Mádıev.
Mınıstrdiń aıtýynsha, qazirgi basty mindetimiz – sıfrlyq teńsizdik máselesin sheshý.
"Qazir aýyldyq eldi mekenderdiń úshten ekisinde 4G ınternet joq. Osy máseleni sheshý úshin biz birqatar naqty jobalardy qolǵa aldyq. Birinshiden, aýyldyq jerlerge joǵary jyldamdyqty optıkalyq talshyqty jelini tartý jumystaryn júrgizýdemiz. Búgingi kúni eldi mekenderdiń shamamen 40%-yna optıkalyq talshyq tartylǵan. 2027 jyldyń sońyna deıin qosymsha 3000-nan astam aýyldyq eldi mekenge ınternet tartýdy josparlap otyrmyz.
Ekinshiden, spýtnıktik ınternet tehnologıalaryn engizip jatyrmyz. Mysaly, OneWeb kompanıasymen kelisimshart jasasyp, bul kompanıanyń qyzmetterin Qazaqstan naryǵyna shyǵardyq. Buryn bul qyzmet túri qymbat bolǵanymen, Eýropalyq Odaqpen kelisimniń nátıjesinde biz bul qyzmettiń qunyn úsh ese tómendettik. Aldaǵy ýaqytta Starlink kompanıasynyń qyzmetterin de elge engizý josparlanyp otyr. Bul aýyldyq jerlerde ınternetti qoljetimdi etýge múmkindik beredi", - dedi ol.
Búginde Qazaqstan jasandy ıntellektti damytý úshin mańyzdy ınfraqurylymdyq jobany – sýperkompúterdi iske qosyp jatyr.
"Biz qazir Qazaqstanda óńirdegi eń qýatty sýperkompúterdi ornattyq. Onyń negizgi maqsaty – ulttyq jasandy ıntellekt jobalaryn iske asyrý. Bul bizge ózimizdiń úlken qazaqstandyq tildik modelderimizdi jasaýǵa múmkindik beredi. Iaǵnı, qazaq tiliniń sıfrlyq keńistiktegi sapaly qoldanysyn qamtamasyz etip, halyqaralyq platformalarda laıyqty deńgeıde kórsetýimiz qajet.
Jasandy ıntellektti damytýdyń taǵy bir mańyzdy baǵyty – adamı kapıtaldy damytý. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev elde kem degende 100 myń IT mamanyn daıyndaý mindetin qoıdy. Osy maqsatta biz birneshe naqty qadam jasap jatyrmyz. Joǵary oqý oryndary jyl saıyn shamamen 30-40 myń IT mamanyn daıarlaıdy. Biraq bul mamandardyń deńgeıi naryqtyń talabyna árdaıym sáıkes kele bermeıdi. Sondyqtan biz qosymsha arnaıy kýrstardy (Tech Orda sıaqty) ashyp, IT mamandarynyń biliktiligin kóterý úshin qoldaý kórsetýdemiz. Qazir bul kýrstardy bitirgen mamandardyń 90%-y joǵary tabyspen jumysqa ornalasýda", - dedi ol.
Sonymen qatar, Qazaqstanda «Alem School» baǵdarlamasy boıynsha jasandy ıntellekt salasynda mamandar daıarlanyp jatyr.
"Bul baǵdarlama tegin jáne táýlik boıy jumys isteıdi, onda jastar ózara tájirıbe almasý arqyly bilim alady (peer-to-peer). Stýdentter 20-dan astam baǵdarlamalaý tilin úırenip, 50-den astam naqty jobany júzege asyrady. Osylaısha, biz Qazaqstanda IT-kadrlardyń sapasyn arttyryp, eńbek naryǵyndaǵy básekege qabilettilikti kóteremiz", - dedi sheneýnik.
Jaslan Mádıev qazir jasandy ıntellekt memlekettik organdardyń qyzmetine de engizilip jatqanyn aıtty.
"Jasandy ıntellekttiń ulttyq platformasy qurylyp, memlekettik qyzmetkerler osy arqyly jasandy ıntellekt quraldaryn óz jumystarynda paıdalana alady. Biz aldaǵy jyldary kem degende 50 AI-jobany memlekettik organdardyń jumysynda iske qosýǵa daıynbyz. Onyń ishinde Egov portalynda, İshki ister mınıstrliginde, Syrtqy ister mınıstrliginde, Joǵarǵy sot pen Bas prokýratýrada jasandy ıntellektti qoldaný josparlanyp otyr.
Jalpy, jasandy ıntellekt tek qana memlekettik qyzmet kórsetý men bıznes-prosesterdi avtomattandyrýǵa ǵana emes, sonymen qatar medısına, bilim berý salalarynda úlken jetistikterge jetýge múmkindik beredi. Ol azamattardyń ómir súrý sapasyn arttyryp, eldegi áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıdy jaqsartýdyń mańyzdy quralyna aınalady", - dedi ol.
Bolashaqta jasandy ıntellekttiń mańyzy odan da arta túsedi. Álemdik sarapshylardyń aıtýynsha, qazir biz tek jasandy ıntellektiń bastapqy kezeńinde turmyz.
"Jaqyn arada AGI (Artificial General Intelligence) dep atalatyn jalpy ıntellekt paıda bolýy múmkin. Ol adam ıntellektinen de kúshti bolýy yqtımal. Sondyqtan biz buǵan daıyn bolýymyz kerek", - dep túıindedi mınıstr.
"Qazposhta" AQ basqarma tóraǵasy Ásel Janasovanyń sózinshe, sıfrlandyrý sán nemese trend retinde ǵana qabyldanbaýy kerek. Árbir sıfrlyq joba naqty ekonomıkalyq nátıje berýi qajet.
"Qazposhta" – elimizdiń búkil óńirin qamtıtyn iri kompanıa. Bizdegi negizgi shyǵyndardyń basym bóligi kólik pen qyzmetkerlerdi basqarýǵa ketedi. Osy rette sıfrlyq tehnologıalar biz úshin úlken múmkindikter berip otyr. Mysaly, sıfrlyq tehnologıalardy qoldanýdyń nátıjesinde biz kólik shyǵynyn 25-30%-ǵa deıin qysqarttyq. Buryn júrgizýshilerdi baqylaý, marshrýttardy ońtaılandyrý múmkin emes edi. Qazir biz GPS júıelerin engizý arqyly kólik shyǵyndaryn naqty baqylap, sol arqyly tıimdilikti arttyryp otyrmyz.
Taǵy bir naqty mysal – logıstıka salasy. Buryn Qytaıdan kelgen taýardy Qazaqstandaǵy tutynýshyǵa jetkizýge 45 kúnge deıin ýaqyt ketetin edi. Qazir biz prosesti tolyq sıfrlandyryp, taýar jetkizý merzimin 12 kúnge deıin qysqarttyq. Iaǵnı, árbir posylkanyń qaıda ekenin kez kelgen ýaqytta kórip otyramyz. Bul biz úshin óte úlken jetistik", - dedi ol.
Onyń pikirinshe, sıfrlyq tehnologıalardyń múmkindikteri logıstıkamen ǵana shektelmeıdi.
"Qazposhta" kompanıasynyń 20 myńǵa jýyq qyzmetkeri bar. Olardyń jumysy men eńbek ónimdiligin sıfrlandyrý arqyly tıimdi basqara alamyz. Bizde jumys rejıminiń 300-den astam túri bar, sıfrlyq quraldarmen árbir qyzmetkerdiń jumys istegen ýaqytyn naqty baqylaýǵa bolady. Osy arqyly ónimdilikti arttyryp, qyzmetkerlerge naqty ári ádiletti eńbek aqysyn tóleýge múmkindik týdy.
Jalpy, sıfrlandyrýdy engizgende eń aldymen «bul ne úshin qajet?» degen suraqqa naqty jaýap berýimiz kerek. Máselen, sıfrlandyrý arqyly biz shyǵyndardy azaıtamyz ba, jyldamdyqty arttyramyz ba, álde qyzmet sapasyn jaqsartamyz ba degen naqty maqsat bolýy tıis. Eger osy suraqtarǵa naqty jaýap bermesek, sıfrlandyrýdyń nátıjesi de tómen bolady", - dedi ol.
Ásel Janasova jasandy ıntellektti damytýdyń basty tórt komponenti bar ekenin, olarǵa ınfraqurylym, derekter, algorıtmder jáne qoldanbaly quraldar jatatynyn aıtty.
"Qazaqstan úshin ınfraqurylym – óte mańyzdy baǵyt. Bizde klımattyq jaǵdaı data-ortalyqtar (data center) salýǵa óte qolaıly. Iaǵnı, bul – elimizdiń bolashaqtaǵy mańyzdy artyqshylyqtarynyń biri. Bolashaqta Qazaqstan derekter úshin senimdi, qaýipsiz ári ekonomıkalyq tıimdi ortalyq bola alady. Buryn Shveısarıa bank salasynda senimdi el retinde tanylsa, Qazaqstan bolashaqta data ortalyqtary arqyly osy róldi atqara alady.
Sıfrlandyrý men jasandy ıntellektti damytýdaǵy taǵy bir mańyzdy másele – kadrlar daıarlaý. Jas mamandardy daıarlaý tek baǵdarlamalaý tilimen shektelmeýi tıis. Bizdiń basty mindetimiz – jas mamandardyń tereń matematıkalyq jáne logıkalyq oılaý qabiletterin qalyptastyrý. Menińshe, qazir ýnıversıtetterde oqytylatyn bazalyq matematıka men fızıka pánderiniń sapasyn kóterý qajet. Jeke tájirıbemde, mysaly, Kembrıdj ýnıversıtetinde bizdi alǵashqy bir jyl tek dıskretti matematıka pánin oqytyp, logıkalyq oılaý qabiletin damytqan. Bul óte mańyzdy. Sondyqtan elimizde de matematıka men fızıkany tereń oqytý mańyzdy dep sanaımyn", - degen pikir bildirdi ol.
Oǵan qosa IT mamandaryn elde ustap qalý máselesi de óte ózekti ekenin jetkizdi.
"Jas IT-mamandary tek joǵary jalaqy úshin emes, qyzyqty ári ınovasıalyq jobalar úshin jumys istegisi keledi. Olar úshin áleýmettik jaǵdaı da mańyzdy: jaqsy ekologıa, yńǵaıly jumys kestesi, ınfraqurylymnyń bolýy. Sondyqtan osy máselelerdi keshendi túrde sheshýimiz kerek", - dep túıindedi ol.
Halyqaralyq inDrive kompanıasynyń negizin qalaýshy jáne bas dırektory Arsen Tomskıı jasandy ıntellekt – jaı ǵana tehnologıa emes, bul adamzattyń jańa deńgeıge ótýi ekenin aıtty.
"Biz qazirge deıingi barlyq tehnologıalyq jetistikterimizdiń shegine jettik, endi jańa deńgeıge shyǵýymyz kerek. Búgingi qoldanylyp jatqan jasandy ıntellekt quraldary, sonyń ishinde úlken tildik modelder (ChatGPT, Gemini, DeepSeek), bul tek basy ǵana. Aldaǵy ýaqytta Artificial General Intelligence (AGI) – jalpy jasandy ıntellekt paıda bolady dep boljanyp otyr. Bul – adam ıntellektinen de asyp túsetin, tipti adamzat úshin múldem jańa sheshimder qabyldaı alatyn deńgeı. Oǵan daıyn bolýymyz kerek.
Jasandy ıntellekttiń kómegimen adamzat buryn sheshilmegen kóptegen problemalardy sheshedi dep oılaımyn. Mysaly, meniń AQSH-ta turatyn dosymnyń áıeli aýyr naýqasqa shaldyqqan edi. Mıllıarder dosym álemdegi eń úzdik medısına ortalyqtaryna júgindi, biraq dárigerler dıagnozdy taba almady. Aqyr sońynda ol ChatGPT kómegine júgindi. Nebary úsh saǵat ishinde jasandy ıntellekt oǵan aýrýdyń yqtımal tórt sebebin anyqtap berdi. Nátıjesinde naqty dıagnoz qoıylyp, tıisti em-dom júrgizildi. Bul – tańǵalarlyq oqıǵa, biraq shyndyq. Osyndaı quraldar bolashaqta shalǵaı aýylda turatyn adamǵa da, mıllıonerge de birdeı qoljetimdi bolýy múmkin", - dedi ol.
Onyń pikirinshe, inDrive kompanıasy jasandy ıntellektti áleýmettik ádiletsizdik máselesin sheshýdiń quraly dep qarastyrady.
"Álemniń kez kelgen túkpirinde ómir súretin adam birdeı sapaly medısınaǵa, bilimge, ádilettilikke qol jetkizýi kerek dep esepteımin. Biz kompanıamyzdyń mısıasyn ádiletsizdikti azaıtýǵa baǵyttadyq. Jasandy ıntellekt osy maqsatqa jetý úshin eń tıimdi quraldyń biri bola alady. Qazaqstannyń sıfrlyq damýyn talqylaǵan kezde sıfrlyq táýelsizdik týraly máseleni de kóterýimiz kerek. Qazir álemdegi iri IT-kompanıalar naryqtardy tolyǵymen monopolıalap jatyr. Olar óz ónimderi men qyzmetterin engizý arqyly ulttyq ekonomıkalardan orasan zor qarajatty syrtqa alyp ketýde. Men muny sıfrlyq kolonıalızm dep ataımyn. Sondyqtan biz sıfrlyq sýverenıtet máselesin erterek qolǵa alýymyz kerek. Ózimizdiń jergilikti IT-kompanıalarymyzdy qoldap, olardyń ulttyq naryqta básekege qabiletti bolýyn qamtamasyz etýimiz qajet", - dedi ol.
Onyń pikirinshe, bul másele Qazaqstan úshin óte mańyzdy.
"Biz kompanıamyzdyń shtab-páterin Almatyǵa ornalastyrdyq. Men álemniń kóptegen elinde boldym, biraq Almatynyń áleýeti óte joǵary ekenine kózim jetti. Munda óte jaqsy adamdar turady, ádemi tabıǵat, damyǵan ınfraqurylym bar. Biraq eki másele sheshilse, Almaty odan da tartymdy bolar edi. Birinshisi – ekologıalyq jaǵdaı, ekinshisi – kólik qozǵalysynyń máselesi. Bizge IT-mamandardy Qazaqstanda ustap turý úshin osy máselelerdi sheshý kerek. Sebebi talantty adamdardyń kóbi ekologıalyq taza jerde turǵysy keledi.
Jalpy, sıfrlandyrý men jasandy ıntellektti damytý úshin basty eki nárse qajet dep sanaımyn. Birinshisi – myqty ulttyq ıdeıa. Iaǵnı sıfrlandyrý tek qural ǵana, onyń artynda naqty ıdeologıa turýy kerek. Álemdik tájirıbede kez kelgen eldiń damýy ulttyq ıdeıamen baılanysty bolǵan. Mysaly, AQSH-tyń «amerıkalyq armany», Izraıldiń «Startup Nation» ıdeıasy. Qazaqstannyń da osyndaı aıqyn ári tartymdy ulttyq ıdeıasy bolýy qajet", - dep túsindirdi ol.
Arsen Tomskıı bul iste talantty adamdardy tartýymyz kerek ekenin málimdedi.
"Qazirgi zamanda negizgi resýrs – talantty adamdar. Buryn elder baılyq úshin altyn men dámdeýishterge talassa, búgin talantty jastar úshin báseke júrýde. Biz talantty jastardy tartyp, olardy Qazaqstanda ustap qalýdyń tıimdi mehanızmderin jasaǵanymyz abzal. Bul tek joǵary jalaqyny qamtamasyz etýmen ǵana shektelmeıdi. Jastar úshin qyzyqty jobalar, erkin shyǵarmashylyq orta, zamanaýı ınfraqurylym men áleýmettik jaǵdaı mańyzdy", - dedi ol.
Taǵy bir mańyzdy másele – jasandy ıntellektti damytý úshin Qazaqstannyń geografıalyq jaǵdaıyn tıimdi paıdalaný.
"Qazaqstan – aýmaǵy boıynsha álemdegi toǵyzynshy memleket. Eldiń úlken aýmaǵy kún jáne jel energıasyn óndirýge úlken múmkindik beredi. Qazirgi kezde iri derekter ortalyqtaryna (data-ortalyqtar) elektr energıasy óte qajet. Biz data-ortalyqtaryn eldiń klımattyq erekshelikterin eskerip, tıimdi ornalastyrsaq, bul bolashaqta elimizdiń artyqshylyǵyna aınalady. Mysaly, taýly aımaqtarda data-ortalyqtardy salsaq, ony sýytýǵa ketetin energıa shyǵyndary tómen bolady. Osy arqyly Qazaqstan halyqaralyq IT-kompanıalar úshin óte tıimdi orynǵa aınalýy múmkin.
Qazaqstan sıfrlyq dáýirde kóshbasshy elge aınalýy úshin biz batyl, táýekelge barýdan qoryqpaıtyn saıasat júrgizýimiz kerek. Sıfrlyq damý táýekeldersiz júzege aspaıdy. Eger biz qatelikterden qoryqsaq, eshteńe ózgermeıdi. Mysaly, prezıdent Toqaev usynǵan «krıptoqala» jobasy – óte batyl ıdeıa. Bizge osyndaı ınovasıalyq jobalardy jıi júzege asyrý qajet. Olar sátti bolsa, ony búkil elge taratýǵa bolady. Men Qazaqstannyń bolashaǵyna senemin. Bul elde sıfrlandyrý men jasandy ıntellektti damytýdyń barlyq alǵysharty bar. Tek naqty ulttyq ıdeıany aıqyndap, talantty adamdarǵa qajetti jaǵdaı jasaý kerek. Sonda ǵana Qazaqstan sıfrlyq álemniń aldyńǵy qatarly eli bola alady dep oılaımyn", - dep túıindedi ol.
