Ulttyq statısıka búrosy «2021 jylǵy halyq sanaǵynyń» taqyryptyq jınaqtaryn jarıalaı bastady.
Ulttyq statısıka búrosy stat.gov.kz resmı saıtynda «2021 jylǵy halyq sanaǵynyń» sońǵy qorytyndylaryn jarıalaı bastady. Taqyryptyq jınaqtar taldaýshylar úshin qundy derekkóz bolyp, barlyq qajetti derekterdi egjeı-tegjeıli zertteýge múmkindik beredi.
Saıtta kelesi baǵyttar boıynsha barlyǵy 9 jınaq jarıalanady:
- «Qazaqstan Respýblıkasynyń halqy» (1-2 tom)
- «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Ulttyq quram, Dinı nanym jáne tilderdi meńgerý»
- «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy bilim berý»
- «Qazaqstan Respýblıkasy halqynyń ómir súrý quraldarynyń kiristeri men kózderi»
- «Halyqtyń kóshi-qony»
- «Qazaqstan Respýblıkasynda halyqtyń jumyspen qamtylýy» (1-2 tom)
- «Neke jáne otbasy»
- «Qazaqstan Respýblıkasynyń úı sharýashylyqtary»
- «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy halyqtyń turǵyn úı sıpattamalary»
Aıta keteıik, Almaty, Shyǵys Qazaqstan, Qaraǵandy oblystary boıynsha derekter sanaq ótken ýaqytqa, ıaǵnı olar bólingenge deıin berilgen. Bul rette jańadan qurylǵan oblystardaǵy halyq sany sanaq derekterin eskere otyryp qaıta eseptelgen jáne stat.gov.kz saıtynda jarıalanǵan.
Esterińizge sala keteıik, 2021 jylǵy jeltoqsanda Búro aldyn ala qorytyndylardy, 2022 jyldyń shildesinde qysqasha qorytyndylardy usyndy. Jınaqtar túrindegi túpkilikti qorytyndylar Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlysymen bekitilgen Ulttyq sanaq júrgizý jónindegi is-sharalar josparyna sáıkes jarıalanyp otyr, ondaǵy jarıalaý merzimi – 2023 jylǵy IV toqsan. Aıta keteıik, sanaq derekterin óńdeý saýalnama derekterindegi keısterdi ashý, dúblderdi, qate derekterdi joıý, onlaın sanaq pen planshet derekqorlaryn biriktirý, sondaı-aq 2009 jylǵy sanaq derekterimen, aǵymdaǵy statısıkamen jáne memlekettik organdardyń ákimshilik derekterimen salystyrý jáne taldaý boıynsha jumystyń muqıat atqarylýyn qajet etti.
Búgin Búro oqyrmandar úshin «Qazaqstan halqy» jınaǵynyń birinshi jáne ekinshi tomy boıynsha taldaýshylar atap ótken negizgi qorytyndylardy usynady.
2009 jyldan beri halyq sany 20% ósti
2009 jylǵy sanaqtan beri Qazaqstan halqy 20% ósti. Tıisinshe, 2021 jylǵy 1 qyrkúıektegi sanaq qorytyndysy boıynsha halyq sany 19 186 015 adamdy qurady.
Úsh óńirde halyq sany 2 mln adamnan asty – Almaty (2 146 576) men Túrkistan oblystary (2 054 021) jáne Almaty qalasy (2 030 285).
Bul rette sanaq arasyndaǵy kezeńde halyqtyń eń kóp ósýi Astana qalasynda – 2 ese (613 myńnan 1 234 myń adamǵa deıin), Shymkent qalasynda 1,5 ese (730 myńnan 1 112,4 myń adamǵa deıin) jáne Mańǵystaý oblysynda (485 myńnan 735 myń adamǵa deıin) baıqaldy.
Ýrbanızasıanyń álemdik trendi Qazaqstanda da baıqalady
Sanaq qorytyndysy boıynsha qala turǵyndarynyń úlesi 5 paıyzdyq tarmaqqa ósti, 56,1%-dan 61,2% deıin. Tıisinshe, aýyl halqynyń úlesi 43,9%-dan 38,8% deıin azaıdy.
Qala halqynyń sany 2,7 mln-nan astam adamǵa artty. Ótken 12 jyl ishinde qala halqynyń eń joǵary ósimi elimizdiń 6 óńirinde – Aqtóbe, Atyraý, Batys Qazaqstan, Qyzylorda, Mańǵystaý, Túrkistan oblystarynda baıqaldy.
Eń ýrbanızasıalanǵan aımaq – Qaraǵandy oblysy, onda halyqtyń 80% qala turǵyndary (1 mln-nan astam adam).
Respýblıkalyq mańyzy bar qalalar boıynsha, sanaq kezinde Astanada 1,23 mln adam turdy, elorda halqy 12 jylda 2 ese ósti. Almatyda halyq sany 2,03 mln adamdy qurady, megapolıs turǵyndarynyń sany 580,6 myń adamǵa artty. Shymkent qalasynyń halqy 1,1 mln turǵyndy qurap, 381,6 myń adamǵa ósti.
Aıta keteıik, eki sanaq aralyǵyndaǵy kezeńde atalǵan qalalardyń árqaısysynda qosymsha bir-bir aýdannan quryldy.
Halqy 50 myńnan 99,9 myń adamǵa deıingi qalalar sany 8-den 14 birlikke deıin ósti.
Genderlik qurylym ózgerissiz qaldy
Qazaqstandaǵy áıelder sany erler sanynan burynǵydaı basym. 2021 jylǵy sanaq qorytyndysy boıynsha olardyń sany jarty mıllıonǵa (536,3 myń adamǵa) artyq boldy. Paıyzben aıtsaq, erler úlesi – 48,6% (9 324 840 adam), áıelderdiki – 51,4% (9 861 175 adam). Aldyńǵy sanaqpen salystyrǵanda erler sany 1,6 mln, áıelder sany 1,5 mln artty, Qazaqstanda 1000 áıelge 946 erden keledi.
Demografıa erekshelikterine baılanysty 36 jasqa deıingi er adamdar sany áıelderge qaraǵanda kóp, sodan keıin ǵana olardyń sany araqatynasqa salǵanda azaıa bastaıdy (36 jastan asqan áıelder sany 736 myń adamǵa kóp). Bul rette erler men áıelderdiń araqatynasy tek eki óńirde – Qyzylorda jáne Túrkistan oblystarynda kóp, onda 1000 áıelge sáıkesinshe 1006 jáne 1027 er adamnan keledi.
Aldyńǵy sanaqqa qaraǵanda 15-19 jas jáne 20-24 jas aralyǵyndaǵy áıelder men erlerdiń sany azaıǵanyna nazar aýdarýǵa bolady. Bul 2009 jylǵy halyq sanaǵy kezinde 20-24 jas aralyǵyndaǵy topta týýdyń eń joǵary kezeńinde – 1980 jyldardyń ekinshi jartysynda týylǵan urpaqtyń bolýymen baılanysty.
Al 2021 jyly bul jas tobyn 1990-shy jyldardyń aıaǵy men 2000-shy jyldardyń basynda dúnıege kelgen týý kórsetkishi tómen bolǵan urpaq almastyrdy. Sol sıaqty 15-19 jas sanaty boıynsha 2002-2006 jyly týylǵan urpaq 1990-shy jyldardyń birinshi jartysyndaǵy urpaqqa qaraǵanda az.
2009 jylǵy sanaqpen salystyrǵanda 55-59, 60-64 jáne 65-69 jastaǵy er adamdar sany sáıkesinshe 50,2%, 117% jáne 69,5% aıtarlyqtaı ósti. Osy jastaǵy áıelder sany da 2009-ǵa qaraǵanda sáıkesinshe 38%, 105,9% jáne 58,3% ósken. Atalǵan jas tobyndaǵy halyqtyń ósýi ortasha ómir súrý uzaqtyǵynyń artýymen, ómir súrý jaǵdaılarynyń jaqsarýymen baılanysty.
Qazaqstandyqtar – jas ult
Qazaqstandyqtardyń ortasha jasy salystyrmaly túrde jas bolyp keledi. 2009 jylǵy sanaqpen salystyrǵanda ortasha jas 31-den 32 jasqa deıin ósti.
Sanaq aralyǵyndaǵy kezeńde 0-den 15 jasqa deıingi balalar sany aıtarlyqtaı ósti. Eger olardyń úlesi 2009 jyly sol kezdegi halyqtyń jalpy sanynyń 24,1% (3,9 mln adam) qurasa, sońǵy sanaq qorytyndysy boıynsha olardyń úlesi 29,4% (5,6 mln adam) boldy.
65 jastan asqan egde jastaǵy halyqtyń úlesi de ósti. 2009-ben salystyrǵanda 2021 jyly olardyń úlesi 7,1%-dan 8,2% deıin ósti (1,6 mln adam).
Sonymen qatar, sanaq qorytyndysy boıynsha Qazaqstanda 101 jastan asqan 200-den astam qart adam turǵan.
Aıta keteıik, óńirler arasynda balalar sany boıynsha Túrkistan oblysy, 90 jastan asqan qarıalar sany boıynsha SHQO kósh bastap tur.
