Halyqaralyq kelsimderdi aıaq asty etý, qol qoıǵan qujatty oryndamaý Kreml úshin qalypty dúnıege aınalǵany qashan?..
Qazirgideı damyǵan zamanda aq qaǵazdaǵy kelsimge qol qoıyp, mór basqannan keıin ony oryndaý kez kelgen memleket úshin paryz.
Ókinishke oraı, qazir Reseıde halyqaralyq kelisimderden góri Pýtınniń ımperıalyq oıy bárinen de joǵary turatynyn umytpaýymyz kerek. Sondyqtan Pýtınniń aıtqanyna áste senýge bolamaıdy.
Erteńgi kúni Reseı astyq eksporty boıynsha kelsimdi paıdalanyp, áskerı kemelerimen Odessa portyna basyp kerse tańqalyp jatpańyz. Sondyqtan bul iste eki shoqyp bir qaraǵan abzal.
Ýkraınanyń Ońtústik áskerı qolbasshylyǵynyń baspasóz hatyshsy Natalá Gýmenúk Reseıdiń Odessa portyn kózdep atqan zymyrandary sýsorǵy stansasy zaqymdap, teńiz aılaǵyna jaqyn turǵan úılerdi qıratqanyn málimdedi.
Bir jaqsysy teńiz aılaǵyndaǵy astyq saqtaıtyn qambalar zardap shekpepti. Al osydan keıin Reseıdiń astyq eksporty týraly kelsimdi buljytpaı oryndaıdy kim senedi? Eshkimde senbeıdi.
Pýtınniń halyqaralyq kelsimderdi aıaqasty etýi birinshi kezekte Reseıdiń ózi úshin qaýipti qubylys. Reseı basshysynyń bul áreketi aldaǵy ýaqytta Reseıdi bólshektep tynýy múmkin.
Pýtınniń bılikti saqtap qalý jolyndaǵy áreketteri ózimen qoımaı aınalasyndaǵy kórshilerine de kóptegen qolaısyzdyqtar týdyryp otyrǵany jasyryn emes.
Esterińizde shyǵar, 90 jyldardyń basynda Qazaqstan men Ýkraına «Býdapesht kelsimine» qol qoıyp, ıadrolyq qarýdan bas tartty.
Sol kezde AQSH pen Reseı Qazaqstan men Ýkraınanyń qaýipsizdigine kepil bolǵan edi. Al qazir Reseı sol kelsimdi tárk etip, Ýkrıanaǵa basyp kirgenin qalaı túsinýge bolady?
Pýtınniń jandaıshaptary Qazaqstanǵa da doq kórsetip, qoqan-loqy kórsetip keledi. Jyldar boıy Jırınovskıı alysyp edik. Endi onyń orynyn Nıkonov pen Keosaıandar basyp jatyr.
Sizderge bir qyzyq aıtaıyn. AQSH pen Reseıdiń arasy jaqsy kezde amerıkandyqtar men orystardyń kásipkerleri jyl saıyn bir qalada bas qosyp, ózderin mazalaǵan máselelerdi talqylap turǵan ǵoı.
Sondaı kezdesýlerdiń bir Vashıngtonda ótedi. Sonda jurttyń suraǵyna jaýap berip otyrǵan AQSH-tyń burynǵy Qorǵanys mınıstri Donald Ramsfeldke orys kásipkeri «Bizder jemqorlyqtan mezi boldyq. Osydan qalaı qutylýǵa bolady?» dep suraǵan ǵoı.
Sol kezde Ramsfeldte múdirmesten:
– Oı, ol ońaı ǵoı. Jemqorlyqqa qarsy zań qabyldasańyzdar boldy, – degen ǵoı. Sonda orys kásipkeri:
– Ramsfeld myrza, bizde jemqorlyqqa qarsy birneshe zań, qaýly-qararlar bar. Biraq jemqorlyqty zańmen tıý múmkin bolmaı tur. Jemqorlyqty joq qylatyn basqa aıla-shara bar ma? – dep qaıtalap surapty. Sol kezde Ramsfeld:
– Endi budan basqa qandaı aıla-amal bolýy kerek? – dep orystardyń zańdy oryndamaıtyna tań qalǵan ǵoı.
Mine, baıqadyńyzdar ma, búginde Pýtın Reseıdi zańdy, qol qoıǵan kelisimdi oryndamaıtyn áperbaqan, orta ǵasyrdaǵy jabaıy memleketke aınaldyrdy. Sondyqtan orystardyń Ýkraınanyń astyq eksportyna qatysty kelisimin oryndaıdy degenge senim joq.
Reseı alaqandaı aımaqta ornalasqan Soltústik Koreıa emes. Álemdik saıasatqa ámirin júrgizetin iri memleket. Osyndaı iri memlekettiń basynda ımperıalyq aýrý ábden meńdegen basshynyń otyrýy álem úshin óte qaýipti ekenine kún ótken saıyn kózimiz jetip keledi.
Nurlan JUMAHAN
