Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Qytaıdyń eń yqpaldy basylymdarynyń biri China Daily gazetinde arnaıy maqala jarıalady. «Strong Kazakh-Sino ties key to successful cooperation» atty maqalada eki el arasyndaǵy tereń tarıhı baılanys, strategıalyq áriptestik jáne Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń (SHYU) áleýetin arttyrý máseleleri qamtylǵan, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Álem boıynsha taralymy 700 myń danaǵa jetetin China Daily gazetiniń elektrondy jáne mobıldi nusqalaryn qosa eseptegende 350 mıllıonnan astam oqyrmany bar.
Prezıdent maqalasynda Qazaqstan men Qytaı qarym-qatynasy ǵasyrlar boıy qalyptasqan dostyq baılanystarǵa negizdelgenin atap ótip, onyń búgingi tańda ózara senim men túsinistikke qurylǵanyn jetkizgen. Qazirgi ýaqytta bul qarym-qatynas strategıalyq seriktestiktiń jarqyn úlgisine aınaldy.
«Eki eldi 1700 shaqyrymǵa sozylǵan ortaq shekara biriktirip tur. Bul shekara – beıbitshilik pen kórshilik yntymaqtastyqtyń sımvoly. Bizdiń strategıalyq seriktestigimiz joǵary deńgeıdegi saparlar men saıası dıalogtyń arqasynda odan ári tereńdep, kúsheıip keledi. Qytaı tóraǵasy, álemdik deńgeıdegi kórnekti saıasatker Sı Szınpınniń kóregen basshylyǵymen Qytaıdyń qazirgi tańdaǵy jetistikteri kórshiles elderge, sonyń ishinde Qazaqstanǵa da jańa múmkindikter ashýda», – dep jazdy Memleket basshysy.
Prezıdent eki el yntymaqtastyǵynyń jańa ári perspektıvaly kezeńge qadam basqanyn, ózara yqpaldastyq aýqymy artyp, saýda-ekonomıkalyq baılanystar buryn-sońdy bolmaǵan qarqynmen damyp jatqanyn atap ótti.
Máselen, 2024 jyly eki el arasyndaǵy saýda aınalymy rekordtyq kórsetkishke – 44 mlrd dollarǵa jetken. Qytaı Qazaqstannyń basty saýda-ekonomıkalyq seriktesi mártebesin bekite tústi.
«2005 jyldan beri qytaılyq kompanıalar Qazaqstanǵa 27 mıllıard dollardan astam ınvestısıa quıdy. Qazirgi tańda elimizde Qytaıdyń 6 myńǵa jýyq kompanıasy jumys isteıdi, olardyń Qazaqstannyń ónerkásiptik jańǵyrýy men tehnologıalyq damýyna yqpaly zor», – dedi prezıdent.
Toqaev eki eldiń taǵdyry ejelgi Uly Jibek jolynan beri tyǵyz baılanysta ekenin aıtyp, Qytaı tóraǵasy Sı Szınpınniń 2013 jyly Astanada jarıalaǵan «Bir beldeý, bir jol» bastamasyn erekshe atap ótti.
«Osy zamanaýı saýda joldarynyń jelisi Qazaqstannyń Eýrazıadaǵy tranzıttik áleýetin odan ári arttyryp, eldiń aımaqtaǵy ornyn nyǵaıtty. Qazaqstan qazir Qytaı men Eýropa arasyndaǵy mańyzdy tranzıttik habqa aınaldy», – dedi Toqaev.
Maqalada eki el arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń sátti úlgileri de kórsetilgen. Sonyń biri – Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵdarynyń (Orta dáliz) damýy. Bul dáliz – Qytaı, Ortalyq Azıa men Eýropa arasyndaǵy júk tasymalynyń eń qysqa ári turaqty baǵyty.
«2024 jyly Dostyq – Moıynty temirjol ýchaskesinde qosymsha joldardyń iske qosylýy Qytaı – Eýropa tranzıttik áleýetin bes esege deıin arttyrýǵa múmkindik beredi. Byltyr Sıan qalasynda qytaılyq seriktestermen birlesip ashqan saýda-logıstıkalyq ortalyq ta eki el yntymaqtastyǵyna tyń serpin berdi», – dep jazady prezıdent.
Sondaı-aq, teńiz kóligi salasyndaǵy birlesken jobalar da mańyzdy ról atqarady. Mysaly, Aqtaý portynda konteınerlik hab qurylyp, Lánúngan portynyń ákimshiligimen seriktestik ornady. Bul joba Ortalyq Azıa men Kaspıı óńirine qyzmet kórsetetin konteınerlik flot qurýǵa múmkindik berdi.
«Munaı-gaz salasy eki el ekonomıkasynyń negizgi tiregi bolyp qala beredi. Bul baǵyttaǵy jumystarǵa Qazaqstan – Qytaı munaı qubyryn keńeıtý, munaı óńdeý zaýyttaryn jańartý jáne munaı-hımıa kásiporyndaryn salý kiredi», – dep túsindirdi Toqaev.
Aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy yntymaqtastyq ta qarqyndy damýda. 2024 jyly Qazaqstannan Qytaıǵa aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń eksporty 10 paıyzǵa ósken. Qytaılyq ınvestorlar kókónis, júgeri, astyq jáne maqta óńdeıtin iri jobalarǵa qyzyǵýshylyq tanytyp otyr.
Prezıdenttiń aıtýynsha, eki eldiń seriktestigi ekonomıkalyq sheńbermen ǵana shektelmeıdi. Byltyr Qazaqstanda Qytaıdyń Týrızm jyly tabysty ótse, bıyl Qytaıdyń Qazaqstandaǵy Týrızm jyly bolyp jarıalanǵan.
«Bul bastama eki eldiń tarıhy, dástúri men tabıǵatyn tanýǵa jańa múmkindikter ashyp, mádenı-gýmanıtarlyq baılanystarymyzǵa tyń serpin beredi», – deıdi Memleket basshysy.
Dıplomatıalyq turǵydan eki eldiń Shanhaı yntymaqtastyq uıymy aıasyndaǵy tyǵyz seriktestigi de mańyzdy. Qytaıdyń qazirgi tóraǵalyǵy aıasynda uıym aımaqtyq qaýipsizdikti kúsheıtýge, ekonomıkalyq ıntegrasıany tereńdetýge, mádenı-gýmanıtarlyq baılanysty nyǵaıtýǵa basymdyq berýde.
«Alda ótetin Tánszındegi SHYU samıti uıymnyń aldaǵy damý traektorıasyn aıqyndaıtyn mańyzdy oqıǵa bolmaq. Bul jıyn jahandyq máseleler boıynsha strategıalardy úılestirip, ınstıtýttyq reformalardy ilgeriletýge erekshe múmkindik beredi», – dedi Toqaev.
Prezıdenttiń pikirinshe, qazirgi kúrdeli álemdik ahýal jaǵdaıynda SHYU-nyń ózara qurmet pen birlesken damýǵa negizdelgen tásili burynǵydan da ózekti ári qundy bolyp otyr.
