Astanada qazaqtildi onlaın kontent jasaýshylarǵa arnalǵan Qazforum tórtinshi ret ótýde dep habarlaıdy dalanewz.kz arasha.kz portalyna silteme jasap.

Jyl saıyn ótip kele jatqan bul forým aty aıtyp turǵandaı, qazaq onlaın kontent jasaýshylarynyń, qazaq ınternet jýrnalısıkasynyń, qazaq saıttarynyń problemasyn kóterip, ony sheshýdiń joldaryn qarastyrady. Forýmǵa qazaq baspasózin biletini bar, bilmeıtini bar, oqıtyny bar, oqymaıtyny bar kóp adam qatysyp, túrli taqyryptarda pikir almasady, oı aıtady. Jón-aq! Syrt qaraǵanda, Astanadaǵy aq tútek boranmen jaǵalasyp ótip jatqan kóp forýmnyń biri. Alaıda, bir biraq bar…

Bir bir-aqty aıtpas buryn áýeli qazaq ınternet jýrnalısıkasynyń jalpy ahýalyna óz bilgenimizshe toqtalsaq. Qazaq baspasózi memlekettik jáne memlekettik emes bolyp ekige bólinedi. Qazaq saıttary da solaı. Buǵan iri saıası hám qarjylyq toptar men saıası partıalar qurǵan jáne qarjylandyryp otyrǵan qazaq saıttaryn qosyńyz. Taǵy bar. Bıliktegi yqpaldy tulǵalardyń panasynda otyrǵan baspasóz de bar. Jalpy kórinis osyndaı bolǵan soń, onyń áleýeti de árqalaı bolatyny túsinikti.

Aıtalyq, memlekettik BAQ qazaq baspasóziniń problemasyna, ony sheshýdiń joldaryna, jarnama naryǵyna bas qatyrmaıdy deýge bolady.

Óıtkeni ol – memlekettik BAQ. Qarjyny memleket bóledi. Barlyq taraptan ýákiletti organnyń panasynda. Sondyqtan qazaq baspasózi jáne onyń máseleleri degende biz jekemenshik, ıaǵnı aqparat naryǵyndaǵy azdy-kópti táýelsiz, balamaly baspasózdi aıtyp otyrmyz. Joǵaryda aıtqan forým tap osy qazaq ınternet keńistigindegi táýelsiz qazaq onlaın kontent jasaýshylarynyń máselelerin talqylaıdy. Naqtyraq aıtqanda, biz solaı túsinemiz.

Qazaq halqynyń sany ósken saıyn qazaq tilindegi aqparatqa degen suranys artyp, buryn tek orys tilinde aqparat taratatyn baspasóz qazir qazaq tilindegi qosymshasyn ashty. Biraq ol qosymshanyń kontenti bólek taqyryp. Mundaǵy aıtpaǵymyz, qazaq saıttaryna arnap jyl saıyn forým ótkizýdiń ar jaǵynda aqparat naryǵynyń qazaq tiline qaraı oıysyp kele jatqany. Onyń ústine AQSH sekildi úlken elder geosaıası turǵydan Qazaqstandaǵy qazaq baspasóziniń damýyna múddeli. Iaǵnı, sol arqyly Qazaqstandaǵy orys baspasóziniń yqpalyn azaıtý.

Qazaqstanǵa saparynda AQSH-tyń memlekettik hatshysy Maıkl Pompeo Azattyq radıosyna bergen suhbatynda: «Óz tarapymyzdan arnaıy qoldaý kórsetemiz, bizde bul maqsatta jumys isteıtin baǵdarlama kóp. AQSH memlekettik departamentiniń jýrnalıserge trenıń uıymdastyrý jáne baspasóz erkindigin qamtamasyz etý boıynsha qandaı úlken jumys atqaryp jatqanyn jýrnalıs retinde bilesiz dep oılaımyn».

Pompeo aıtyp otyrǵan kóp baǵdarlamanyń biri osy – Qazforum. Forýmnyń quryltaıshysy – Qazaqstandaǵy AQSH elshiligi. Uıymdastyrýshy – Qazaqstan baspasóz klýby.

Al osy forým qazaq onlaın kontent jasaýshylarynyń, ıaǵnı qazaq saıttarynyń ózekti problemasyn shynymen kóterip, onyń sheshilý joldaryn qarastyryp, qazaq ınternet jýrnalısıkasynyń damýyna qandaı da bir yqpaly tıdi me deıtin saýal týady.

Joq álde jáı ǵana AQSH elshiliginiń aqshasyna forým jasap, asa uzaq jáne tereń aqparattyq strategıalyq úlken máselelerdi jalpylama sóz etip, arasynda baıaǵydaı qazaq baspasózine aqyl aıtyp, jol kórsetip tarap júr me? Osy tektes saýaldardy biz táýelsiz qazaq saıttarynyń bas redaktorlaryna qoıǵan edik.

Eskerte ketetin bir jaıt, biz qazforum quryltaıshysy – Qazaqstandaǵy AQSH elshiligine jáne forýmnyń uıymdastyrýshysy – Qazaqstan baspasóz klýbyna habarlastyq. Eki jaqtyń da forýmǵa qatysty aıtqandaryn alda jarıalaımyz.

«Forýmdarǵa biz keıipker retinde ǵana qatysamyz»

Dýman Byqaı, dalanews.kz saıtynyń bas redaktory:

– qazforum qazaq saıttarynyń damýyna yqpal etti, etip jatyr dep aıta almaımyn. Jalpy BAQ salasyna qatysty kez kelgen forým qazaq tilindegi kontenttiń damýyna sep bolǵan joq. Qazaq medıasy, qazaq saıttary óz kúnin ózi kórip júr. Eldegi qazaq baspasózine qatysty kózqaras ózgermeı, qos tildi saıasat birtindep memlekettik tilge qaraı oıyspaıynsha, bizde eshqandaı damý bolmaıdy jáne oǵan eshbir forým kómektese almaıdy.

Ekinshi másele, qazforum-dy qarjylandyryp otyrǵan AQSH elshiligi eken. Bizdiń redaksıa buǵan deıin birqatar batystyq uıymdarmen jumys isteýge tyrysty. Solardyń barlyǵynda orys tildi mamandar otyr. Al orys tildi maman otyrǵan jerde qazaq kontentimen qalaı jumys isteıdi? Olarǵa ózińniń kózqarasyńdy, óz prısıpińdi, ustanymyńdy qalaı túsindiresiń? Ol ony qabyldaı almaıdy. Bálkim AQSH elshiliginiń nıeti durys ta shyǵar. Biraq AQSH elshiliginiń, basqa da batystyq uıymdardyń qazaq tildi kontentti damytýǵa degen qarjy-qarajaty orys tildilerdiń qolyna túsip jatyr. Batystyq uıymdardyń bizge bólgen aqshasy aldymen qazaq tildi mamandardyń qolyna túsýi kerek. Sol qarajatty qazaq tildi mamandar úlestirýi kerek. Muny óz tájirıbemnen aıtyp otyrmyn. Eger mundaı uıymdar qazaq tildi kontentti damytýǵa shynymen de yqylasty bolsa, qazaq tildi segmentke bólinetin qarajatty naqty bizdiń qolymyzǵa tıgizýdiń basqa tetigin qarastyrǵan jón sekildi. Dál qazirgi amaldar aqsha shashýdyń joly tárizdi kórinedi.

Ótkende Toqaevtyń ózi berekesiz basqosýlar, kereksiz konferensıalar, osyndaı forýmdardyń bárin tyıyńdar dep aıtty ǵoı. Prezıdent sóziniń bul forýmǵa da qatysy bar dep oılaımyn.

Taǵy bir másele, mundaı forýmdardan keıin qazaq tildi saıttardyń, qazaq tildi kontenttiń jaǵdaıy ońalyp jatsa, bálkim biz dál qazir osylaı kúıip-pispes edik. Forýmdarǵa biz keıipker retinde ǵana qatysamyz.

Eger AQSH jáne basqa da batystyq uıymdar bizdiń elimizde shynymen de demokratıalyq ózgeris bolǵanyn qalasa, bólingen qarajattyń qazaq tildi uıymdardyń, memlekettik tildegi saıttardyń qolyna túskenin qadaǵalaýy kerek. Alaıda qazirgi bólinip jatqan qarajat orys tildi uıymdar men saıttardyń qolynda ketip jatyr. Ashyǵyn aıtý kerek, olar qazirgi Reseıdiń saıasatyna qarsy shyqpaıdy. Olardyń jobalarynan Reseı saıasatynyń ıisi ańqyp turady. Al ony baqylap jatqan kim bar?

«Qazaq baspasózine bir-aq nárse – jarnama berýshilerge reıtıń jasaıtyn táýelsiz uıym kerek»

Rýslan Erbota, «malim.kz» qoǵamdyq-saıası saıtynyń bas redaktory:

Mundaı forýmdarǵa qatysyp kórgem joq. Alda ótetin forýmnyń kún tártibine qoıǵan máselelerdi kórdim. Talqylaýǵa, aqyldasýǵa, pikir almasýǵa turatyn dúnıeler.

Qazaq saıttary, qazaq baspasózine bir-aq nárse – jarnama berýshilerge reıtıń jasaıtyn táýelsiz uıym kerek.Qazaqstandaǵy BAQ bir ǵana reıtıń agenttiginiń kómegine júginedi. Standartyna saı sertıfıkaty bir ǵana uıymda bar. Ol tek orys tildi baspasózdiń reıtıńin jasaıdy. Alaıda olar qazaq tildi baspasózdiń, saıttardyń reıtıńin jasamaıdy. Sondyqtan jarnama tek orys tildi saıttarǵa beriledi. Jarnama kelmegennen keıin damý da qıyn, alǵa jyljý da kúrdeli. Qazaq jýrnalısıkasy álsiz, jaza almaıdy, taqyryp qozǵaı almaıdy degen sekildi sózder árkez aıtylyp jatady. Qarjy bolmasa, jarnama kelý jolyn bógep tastasa qalaı kún kóremiz? Bizdiń negizgi másele osy ǵana. Eger qazaq saıttarynyń reıtıńin jasaıtyndaı táýelsiz uıym quratyn kúnge jetsek, sol arqyly jarnama kele bastaıtyn bolsa, naqty máselelerdiń sheshimin qarastyratyn forýmdar jasaýǵa bolady. Jarnama kelip jatsa, kúsh alyp jatsań, sol kezde túrli-túrli ıdeıalar aıtyp, bastamalar bastaýǵa eshkim qarsy bolmas.

«Bir de bir forým qazaq saıttaryn alǵa jyljytpaıdy»

Erbol Serikbaı, baribar.kz saıtynyń bas redaktory:

– Osy ýaqytqa deıin talaı forýmdarǵa qatystym. Kóptegen forýmdar qazaq saıttarynyń damýyna anaý aıtqandaı úlesi bolǵan joq. Biraq jylyna bir ret bolsa da Qazforum qazaq saıttarynyń redaktorlaryn jınap, qandaı da bir máseleni kóterip, talqylaı aıtatyn alańǵa aınaldy. Ony eshkim joqqa shyǵara almaıdy. Ázirge qazirgi tańda Qazforum-nan basqa bir de bir osyndaı alań joq. Meniń túsingenim, forýmda tek talqylaý ǵana bolsa qazaq saıttary alǵa jyljymaıdy. Birde bir forým qazaq saıttaryn alǵa jyljytpaıdy. Forým aıasynda sheberlik synyptardy, óz salasynyń mamandaryn tartý arqyly dáris sabaqtardy kóbeıtsek, forýmnyń salmaǵy artyǵyraq bolatyn edi. Jaqsy nátıjege qol jetkizgen keısterdi sheberdik sabaqtarynda óz saıttarymyzda qoldanyp, praktıka júzinde óz saıtymyzda iske asyryp kórsek degen nıet bar. Sondyqtan forýmnyń aıasyn keńeıtip, jarty kún forým, jarty kún sheberlik synyptary bolsa durys bolady.

«… mundaı forýmdardyń bereri joq»

Juldyz Ábdilda, jýrnalıs, medıatrener:

– Qazaq ınternet jýrnalısıkasynyń naqty máselesin talqylaıtyn platforma álbette, kerek. Biraq talqylaý nátıje beretin bolsa jáne sol talqylaýdan qorytyndy shyǵatyn bolsa, onda kóńilge qonady. Al eger jylyna bir ret jınalyp, árkim óziniń problemasyn aıtýmen shekteleip jatsa, onda onyń qanshalyqty qajeti bar.

Qazforum degen jıynǵa men bir ret qatysyp kórdim. Burynǵy forýmda nendeı máseleler kóterilgeninen habarsyzbyn. Al ózim qatysqan jıynda jaqsy dúnıeler aıtyldy. Biraq odan keıingi bir jyl ishinde sol máseleler qaıtadan kótirilip, ıa bolmasa bir sharalar qolǵa alyndy ma, alynbady ma bilmeımin. Eger forýmda sóz bolǵan jaıttar is júzinde qol alynsa, onda óte jaqsy. Olaı bolmasa, mundaı sharalardyń qandaı paıdasy bar. Mysaly, qazir qazaq tilinde aqparat taratatyn onlaın medıanyń deni «jaǵa ustatý», «tóbe shashty tik turǵyzý», odan qalsa áleýmettik jeli men WhatsApp-tyń deńgeıinen aspaıtyn aqparattar taratýmen shektelip otyr. Bir-birinen kóshirip basý, bir jańalyqty ári-beri aýdaryp beredi. Jáne qazir kileń «óldi, qyryldy, joıyldy, sumdyq» degen jańalyqtardy target jasaý trendte tur. Eger mundaı nárselerdi kelisip, ózara ózgerte almasaq, onda mundaı forýmdardyń bereri joq.

«Qazaq saıttarynyń máselesin kóteretin platforma kerek»

Nurgeldi Ábdiǵanı, Abai.kz portalynyń bas redaktory:

– Qazforum-ǵa jeke men shaqyrtý aldym. Biraq belgili bir sebeptermen oǵan barmaıtynymdy aıttym. Barmaýyma bir emes birneshe sebep bar. Birinshi, ol maǵan qyzyqsyz. Nege? Jeke meniń sýbektıvti pikirim, buǵan deıin «toqsan toǵyz» forým ótken, budan keıin de «toqsan toǵyz» forým ótedi. Biraq nátıjesi joq dep esepteımin. Jeke tanystarymnyń arasynan osyndaı forýmǵa qatystyq, ınvestısıa tarttyq, nemese tender aldyq, jarnama aldyq, avtorlar taptyq degen sekildi saıttyń shyǵarmashylyq jáne materıaldyq jumysyna qatysty paıda kórdik degen adamdy estimedim. Bálkim bar da shyǵar. Biraq men estimedim.

Bizde ádette forýmnyń ótý formasy: dańǵazadaı bir úlken ǵımaratqa spıkerlerdiń barlyǵyn jınap alady, ol spıkerlerdiń arasynda dál qazaq tildi aqparat resýrstaryna pikir aıtyp, belsendi aralasyp júrmegen adamdar kóbirek bolady. Sóıtip, ol spıkerler qazaq saıttarynyń jaǵdaıyn sóz etedi, qazaq saıttarynyń kontentin talqylap, aqyr aıaǵynda fýrshetpen tarqasady. Bul qazaq saıttarynyń shyǵarmashylyq-materıaldyq jaǵdaıyna áser etpeıdi dep esepteımin.

Qazaq saıttarynyń máselesin kóteretin platforma kerek. Biraq ol táýelsiz bolýy shart. Jalpy qazaq tildi kontenttiń reıtıńin túzetin, olarǵa kontent saraptama jasaıtyn qazirgi platformalar kóbine kóp orys tildi platformalar deýge bolady. Qazaq tildi kontentke saraptama jasaý úshin aldymen sol platforma ózi qazaq tildi kontent jasaýǵa aralasyp, ony kúndelikti oqyp otyrýy tıis. Bizde qazir qazaq tildi spıkerler saýsaqpen sanarlyq, al orys tildi spıkerlerdiń óz aýdıtorıasy bar.

«Qazaq onlaın medıa salasynyń damýyna septesetin eshqandaı platforma joq»

Qoıshybek Múbárak, Qazaqtimes.com saıtynyń bas redaktory:

– Bizdiń saıttyń qurylyp, jumys istep jatqanyna úsh jyl boldy. Osy jyldar ishinde jobanyń damýyna qazforum da aıtylǵan, kóterilgen dúnıelerdiń eshbiriniń áseri tıgen joq. Bul forým ǵana emes, jalpy qazaq onlaın medıa salasynyń damýyna naqty usynys, baǵyt-baǵdar beretin ázirge eshqandaı platforma joq. Al qazaq ınternet jýrnalısıkasyna bireýlerdiń tabys kózine aınalyp ketken forýmdardyń keregi shamaly. Sondyqtan qazaq baspasózi, qazaq ınternet jýrnalısıkasy óz ishinen birigip, ortaq máselelerdi talqylap, onyń sheshimin birge tabatyn platforma qajet-aq.