Aqparattyq basylymdardy qoıǵanda, Reseıdiń memlekettik «Pervyı kanalynda» RF Memlekettik Dýmasynyń Bilim jáne ǵylym jónindegi komıtetiniń tóraǵasy ári «Bolshaıa ıgra» baǵdarlamasynyń júrgizýshisi Vácheslav Nıkonov «Qazaqstannyń terıtorıasy – Reseıdiń syıy» degendi ashyq aıtty. Mundaı shovınısik kózqarastaǵy pikirler kórshiles eldiń qarapaıym turǵynynan bastap, bıliktegi sheneýnikteriniń aýzynan shyǵyp júrgenine qulaǵymyz úırendi. Jırınovskııdiń Qazaqstan týraly aıtqan sózderine tipti mán bermeıtin boldyq. Reseı tarapynan aıtylǵan mundaı arandatýshylyq pikirlerge Qazaqstannyń resmı bıligi tuńǵysh ret Nıkonov málimdesinen soń, nota joldap qýantqany bar.
Kóbinde kórshiles eldiń tarapynan aıtylǵan mundaı daýly, arandatýshylyq pikirlerge sanaýly ǵana sheneýnikter men qoǵam belsendileri ashyq pikir bildirip, qarsy argýmentter aıtyp júr.
Osy oraıda Dalanews.kz redaksıasy Qazaqstandy Reseı propagandasynan qorǵaıtyn tulǵalardy túgendep kórdi.
Aıdos Sarym
Belgili saıasattanýshy, Parlament Májilisiniń depýtaty Aıdos Sarym Kreml propagandasyna eki tilde de, saýatty da ashyq pikir bildirip júrgenderdiń biri.
Aıdostyń pikirlerin unata qoımaıtyn Reseıdiń memsaıttary saıasattanýshyny «naspat» dep aıyptap, Amerıkanyń memlekettik departamentinen «qarjy alady», «batysshyl» dep sıpattap júr.
Al saıasattanýshynyń ózi qazaqstandyq jýrnalıserge bergen suhbattarynda Reseıdiń shovınısik kózqarasyna qarsy ımýnıtet qalyptastyrý qajettigin jáne mundaı úlken máseleler kóterilgen tusta úndemeı qalýǵa bolmaıtyndyǵyn aıtady.
SQO-ny saqtap qalý úshin soltústikti qazaqylandyrý máselesin de depýtat jıi kóteredi.
«Eń úlken problema SQO orystyń jeri, qazaq degen beıshara, ondaı el bolmaǵan» degen syndy áńgimeler. Osy tektes pikirler tek qana saıasatkerlerdiń emes, qarapaıym Reseı turǵyndarynyń ımperıalısik kóńil kúıinen, fılosofıasy men dúnıetanymynan týyndaıdy. Problema osynda. Nıkonov qazaqtyń qytyǵyna tıeıin dep aıtqan joq, olar úshin bul standartty dúnıege aınalǵan. Keıde osyndaı úlken shyndyqtar úshin aıtatyn nárseni aıtyp, jasaıtyn nárseni jasap qalý kerek», – deıdi saıasattanýshy.
Dosym Sátpaev
Saıasattanýshy Dosym Sátpaev ta reseılik membasylymdar úshin «ultshyl». Qazaqstandaǵy orystildi aýdıtorıa kóp oqıtyn sarapshy Reseıdiń yqpalynan qutylý úshin Eýrazıa ekonomıkalyq odaǵynan shyǵý qajettigin jıi aıtyp júr.
«Ókinishke qaraı, Reseıdiń syrtqy saıasatynan ishki saıası trendi aıqyn kórinedi, men ony «retrospektıvti patrıotızm» dep ataımyn.
Ol ótkendi ańsaıtyn kúshti ıdeologıalyq qospaǵa negizdelgen. Qazaqstan Eýrazıa ekonomıkalyq odaǵynyń (EEO) múshesi retinde ózine kóp mindetter alǵan. Óz basym respýblıkamyz úshin sol joba úlken qatelik boldy dep sanaımyn. Bul iske aspaıtyn óli joba, biraq Reseı ekonomıkalyq emes, geosaıası múddeni alǵa qoıyp, oǵan jan bitirýge tyrysyp jatyr», – dep sanaıdy saıasattanýshy.
Arman Shoraev
Arman Shoraev – jer máselesi, til máselesi kezinde Kreml shovınıserine vıdeosálemdeme joldap, olardy ashyq pikirtalasqa shaqyryp júrgen qoǵam belsendisi.
Qazaqtildi jáne orystildi mektepterge qatysty da Shoraev qoǵamda qyzý pikirtalas týdyryp júr.
«Dál qazir Máskeýdiń ortalyǵyndamyn. Qarapaıym ǵana nárseni túsine almaı otyrmyn, qurmetti reseılikter! Sizderdiń ini-qaryndastaryńyz úshin bizdiń elde 1500 orys mektebi bar. 1 mektepte 2400 slaván bilim alady dep eseptesek, 3 mln 600 slaván oryssha oqyp jatyr. Endi 900 myń Reseıdegi qazaqtardy esepke alyp, matematıkalyq proporsıaǵa salsaq, onda eń az degende 360 qazaq mektebi bolýy shart.
Sizder bundaı quqyqty qazaqtan basqa Reseıde turyp jatqan tatar, kavkazdarǵa da bermeı otyrsyzdar. Qaıda sizderdiń kópultty memleket bolǵandaryńyz?
Men sizderdiń úkimetke 360 qazaq mektebin ashýdy suraı almaımyn. Alaıda óz elimdegi bılikten Qazaqstandaǵy 1500 orys mektebin jabýdy talap ete alamyn.
Árıne, sizder ol kezde maǵan «fashıs», «ultshyl» dep atylasyzdar. Endi osydan keıin ózderińizdiń kim ekenderińizdi ózderiń aıtsańyzdar. Uly orys shovınızmi bolyp qalsańyzdar, sizderdiń bolashaqtaryńyz joq. Memleketterińizde osyndaı úlken suraq tur!», – deıdi ol.
Muhtar Taıjan
Sońǵy kezderi qoǵamdy dúrliktirgen Sber daýy, Jer daýynda qazaqtyń múddesi úshin kúresip, áleýmettik jelilerde óz pikir jazyp, qoǵamdyq rezonans týdyryp júrgenderdiń biri – Muhtar Taıjan.
Qoǵam belsendisi qazaqtyń múddesi týraly sóz qozǵaǵannyń bárine «ultshyl» dep aıdar taqqan orystildi basylymdardyń ózderin ne sebepti unatpaıtynyn da jasyrmaı aıtady.
«Bir kezderi bizdi jazǵyrǵan edi. «Ultshyl, ultshyldyqtyń jolynda júr» dep. Reseıshilder, orysquldar osylaı kókigen-tuǵyn. Ultshyl dep aıyptaı otyra bizdiń kimge, nege qarsy shyqqanymyzdy ańdaǵysy kelmegen.
Birinshi. Biz Kedendik odaqqa keıinnen Eýrazıalyq odaqqa qosylýǵa qarsy shyqtyq. Qarsy sóıledik. Bankrotqa ushyraýy, taýar almasýdyń quldyraýy sonyń aıǵaǵy.
Ekinshi. Biz Reseı polıgondary men geptılge qarsy shyqtyq. Reseıshilder, orysquldar osqyryndy. Bizdi jamanatty qylmaqqa tyrysty.
Úshinshi. Ýkraınany aqtap shyqtyq. Jaqtap shyqtyq.
Tórtinshi. Jeńistiń belgisi dep jeleýletetin – Georgı lentasyna qarsy shyqtyq. Ótirik. Oıdan shyǵarylǵan ańyz edi bul.
Besinshi. Jerdi sheteldikterge satýǵa qarsy shyqtyq. Basqan izimizdi ańdyp otyratyn reseıshilder, orysquldar taǵysyn taǵylar tasada qaldy bul joly. Jumǵan aýzyn ashqan joq. Qazaqstannyń jeri tek «naspattarǵa» kerek eken, túsingenimiz.
Altynshy. Úshtildilikti engizýge úzildi-kesildi qarsy shyqtyq», – deıdi Taıjan. Muhtardy da reseılik BAQ «qazaq ultshyldarynyń kóshbasshysy», «memlekettiń Reseıge qarsy jobasy» dep sıpattaıdy.
Qazybek Isa
Belgili jýrnalıs, Parlament Májilisiniń depýtaty Qazbek Isa BAQ-ta bolsyn, depýtattyq minberde bolsyn, qazaq tili máselesin jıi kóteredi. Sheneýniktiń Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy Petropavl, Pavlodar qalalaryn qazaq handarynyń atymen almastyrý týraly usynys bildirip kele jatqanyna biraz ýaqyt boldy.
Sber daýy kezinde de Baǵdat Mýsınge depýtattyq saýalnama joldap, Reseıge Úkimet búdjetin berýge qarsy pikir bildirgenderdiń biri.
«Búkil 19 mln qazaqstandyqtardyń jeke málimeti bar memlekettiń elektrondyq úkimetin túgel shet memleketke - Reseıdiń Sberbankine bere salýdy qalaı túsindiresiz?!. Bul bıyl 30 jyl tolyp otyrǵan Táýelsizdigimizge nuqsan emes pe? Siz «bul kelisimshart emes, memorandým» deısiz, bári memorandýmnan bastalady. Daýyldyń aldyndaǵy jel turatyny sekildi.
Óıtkeni bul memorandýmǵa Úkimet basshysy Asqar Mamın qol qoıyp otyr ǵoı. Ózińiz aıtqandaı, bul qoǵamda úlken qarsylyq týǵyzyp, shý bolýda. Buny sizdiń jaýabyńyz da qanaǵattandyra almady», – dedi depýtat resmı saýalynda.
Berik Ábdiǵalı
Máskeý Toqaevtyń tusynda bılikke kelgen biraz azamattan qaýip kútetinin jasyrmaıdy.
Solardyń biri – Berik Ábdiǵalı. Májilis depýtatynyń memlekettik tilge qatysty batyl usynystary Kreml ıdeologtarynyń qulaǵyna túrpideı tıse kerek.
“Qazaqtandyrý saıasatynyń bastaýynda turǵan birden-bir tulǵa osy kisi. Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý komısıasynyń belsendi múshesi. Onyń sózderinde Reseıge degen yza, yzǵar bar. Reseıdi basqynshy, ozbyr, astamshyl memleket retinde dáriptegisi keledi. Túrkistan legıonyn aqtaý bastamasynyń basy-qasynda júrgen de dál osy – Berik Ábdiǵalı.
Qazaqstandaǵy orystildi aýdıtorıa ultshyldardyń tegeýrinine tótep bere almaýda. Soǵys kezinde nemisterdiń soıylyn soqqan “nasıst” Mustafa Shoqaıdy aqtaý naýqany solardyń qolymen júzege asty. Oǵan eskertkish qoıǵany azdaı, qazaq ultynyń táýelsizdigi úshin kúresken tulǵa retinde fılm túsirýde. Bul qalaı bolǵany?!”, – deıdi reseılik propaganda.
...
Kremlge qarasty aqparat quraldarynyń nazaryna ilikken taǵy bir tulǵa qazirgi Aqparat jáne qoǵamdyq damý vıse-mınıstri Asqar Omarov.
“Orys mádenıetiniń strategıalyq qory” bógde eldiń laýazymdy qyzmette otyrǵan azamatyn ultshyl, “orystandyrý saıasatyn” teris turǵyda kórsetken arandatýshy dep ashyq aıyptaıdy. Onyń buǵan deıin “Túrki akademıasynyń” vıse-prezıdenti bolǵanyn, Túrki elderin bir týdyń astyna biriktirýge atsalysqanyn betine salyq qylady.
Reseıdiń propagandasynyń tuspaldaýynsha, aqparat salasyna mundaı tulǵanyń kelýi Reseımen aradaǵy aqparattyq-ıdeologıalyq jumystyń turalaýyna alyp keledi. Omarov Máskeýmen at quıryǵyn úzisip, túrki elderimen arada aqparattyq keńistik qalyptastyrýǵa tyrysady.
“Onyń orystar týraly las sóılegenin umyta qoıǵan joqpyz. Qazaqstandaǵy orystildi aýdıtorıany dıasporaǵa teńep, dárejesin túsirip tastaǵan. Qazaqstandaǵy orystar eshkimnen quqaı kórmeı, beıbit ómir súrgeni úshin alǵys aıtýy kerektigin talap etken”, – deıdi “Orys mádenıetiniń strategıalyq qory”.
...
Atalǵan tizimde elimizdegi qazaq mektepterin, qazaqtildi oqýlyqtar sanyn arttyrýdy qolǵa alǵan Bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetov pen «Til patrúlderiniń» pozısıasyn qatty synamaýǵa shaqyrǵan prezıdent kómekshisi Erlan Qarın de bar.
Buǵan deıin Ashat Aımaǵambetovke qatysty reseılik BAQ-tyń propaganda men jalǵan aıyptaýǵa toly materıaldaryna sholý jasaǵan bolatynbyz. Reseıdiń birqatar iri basylymdary Ashat Aımaǵambetovti, joǵaryda aty atalǵan Aıdos Sarym, Erlan Qarındi eshqandaı «klanǵa» kirmeıdi deı kele, AQSH-tan «qarjy alyp otyrǵan» batysshyl sheneýnikter dep aıyptaıdy.
