اقپاراتتىق باسىلىمداردى قويعاندا، رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك «پەرۆىي كانالىندا» رف مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم جونىندەگى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ءارى «بولشايا يگرا» باعدارلاماسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ «قازاقستاننىڭ تەرريتورياسى – رەسەيدىڭ سىيى» دەگەندى اشىق ايتتى. مۇنداي شوۆينيستىك كوزقاراستاعى پىكىرلەر كورشىلەس ەلدىڭ قاراپايىم تۇرعىنىنان باستاپ، بيلىكتەگى شەنەۋنىكتەرىنىڭ اۋزىنان شىعىپ جۇرگەنىنە قۇلاعىمىز ۇيرەندى. جيرينوۆسكييدىڭ قازاقستان تۋرالى ايتقان سوزدەرىنە ءتىپتى ءمان بەرمەيتىن بولدىق. رەسەي تاراپىنان ايتىلعان مۇنداي ارانداتۋشىلىق پىكىرلەرگە قازاقستاننىڭ رەسمي بيلىگى تۇڭعىش رەت نيكونوۆ مالىمدەسىنەن سوڭ، نوتا جولداپ قۋانتقانى بار.
كوبىندە كورشىلەس ەلدىڭ تاراپىنان ايتىلعان مۇنداي داۋلى، ارانداتۋشىلىق پىكىرلەرگە ساناۋلى عانا شەنەۋنىكتەر مەن قوعام بەلسەندىلەرى اشىق پىكىر ءبىلدىرىپ، قارسى ارگۋمەنتتەر ايتىپ ءجۇر.
وسى ورايدا Dalanews.kz رەداكسياسى قازاقستاندى رەسەي پروپاگانداسىنان قورعايتىن تۇلعالاردى تۇگەندەپ كوردى.
ايدوس سارىم
بەلگىلى ساياساتتانۋشى، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ايدوس سارىم كرەمل پروپاگانداسىنا ەكى تىلدە دە، ساۋاتتى دا اشىق پىكىر ءبىلدىرىپ جۇرگەندەردىڭ ءبىرى.
ايدوستىڭ پىكىرلەرىن ۇناتا قويمايتىن رەسەيدىڭ مەمسايتتارى ساياساتتانۋشىنى «ناسپات» دەپ ايىپتاپ، امەريكانىڭ مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنەن «قارجى الادى»، «باتىسشىل» دەپ سيپاتتاپ ءجۇر.
ال ساياساتتانۋشىنىڭ ءوزى قازاقستاندىق جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتتارىندا رەسەيدىڭ شوۆينيستىك كوزقاراسىنا قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگىن جانە مۇنداي ۇلكەن ماسەلەلەر كوتەرىلگەن تۇستا ۇندەمەي قالۋعا بولمايتىندىعىن ايتادى.
سقو-نى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن سولتۇستىكتى قازاقىلاندىرۋ ماسەلەسىن دە دەپۋتات ءجيى كوتەرەدى.
«ەڭ ۇلكەن پروبلەما سقو ورىستىڭ جەرى، قازاق دەگەن بەيشارا، ونداي ەل بولماعان» دەگەن سىندى اڭگىمەلەر. وسى تەكتەس پىكىرلەر تەك قانا ساياساتكەرلەردىڭ ەمەس، قاراپايىم رەسەي تۇرعىندارىنىڭ يمپەرياليستىك كوڭىل كۇيىنەن، فيلوسوفياسى مەن دۇنيەتانىمىنان تۋىندايدى. پروبلەما وسىندا. نيكونوۆ قازاقتىڭ قىتىعىنا تيەيىن دەپ ايتقان جوق، ولار ءۇشىن بۇل ستاندارتتى دۇنيەگە اينالعان. كەيدە وسىنداي ۇلكەن شىندىقتار ءۇشىن ايتاتىن نارسەنى ايتىپ، جاسايتىن نارسەنى جاساپ قالۋ كەرەك»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
دوسىم ساتپايەۆ
ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپايەۆ تا رەسەيلىك مەمباسىلىمدار ءۇشىن «ۇلتشىل». قازاقستانداعى ءورىستىلدى اۋديتوريا كوپ وقيتىن ساراپشى رەسەيدىڭ ىقپالىنان قۇتىلۋ ءۇشىن ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىنان شىعۋ قاجەتتىگىن ءجيى ايتىپ ءجۇر.
«وكىنىشكە قاراي، رەسەيدىڭ سىرتقى ساياساتىنان ىشكى ساياسي ترەندى ايقىن كورىنەدى، مەن ونى «رەتروسپەكتيۆتى پاتريوتيزم» دەپ اتايمىن.
ول وتكەندى اڭسايتىن كۇشتى يدەولوگيالىق قوسپاعا نەگىزدەلگەن. قازاقستان ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىنىڭ (ەەو) مۇشەسى رەتىندە وزىنە كوپ مىندەتتەر العان. ءوز باسىم رەسپۋبليكامىز ءۇشىن سول جوبا ۇلكەن قاتەلىك بولدى دەپ سانايمىن. بۇل ىسكە اسپايتىن ءولى جوبا، ءبىراق رەسەي ەكونوميكالىق ەمەس، گەوساياسي مۇددەنى العا قويىپ، وعان جان بىتىرۋگە تىرىسىپ جاتىر»، – دەپ سانايدى ساياساتتانۋشى.
ارمان شورايەۆ
ارمان شورايەۆ – جەر ماسەلەسى، ءتىل ماسەلەسى كەزىندە كرەمل شوۆينيستەرىنە ۆيدەوسالەمدەمە جولداپ، ولاردى اشىق پىكىرتالاسقا شاقىرىپ جۇرگەن قوعام بەلسەندىسى.
ءقازاقتىلدى جانە ءورىستىلدى مەكتەپتەرگە قاتىستى دا شورايەۆ قوعامدا قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىرىپ ءجۇر.
«ءدال ءقازىر ماسكەۋدىڭ ورتالىعىندامىن. قاراپايىم عانا نارسەنى تۇسىنە الماي وتىرمىن، قۇرمەتتى رەسەيلىكتەر! سىزدەردىڭ ءىنى-قارىنداستارىڭىز ءۇشىن ءبىزدىڭ ەلدە 1500 ورىس مەكتەبى بار. 1 مەكتەپتە 2400 سلاۆيان ءبىلىم الادى دەپ ەسەپتەسەك، 3 ملن 600 سلاۆيان ورىسشا وقىپ جاتىر. ەندى 900 مىڭ رەسەيدەگى قازاقتاردى ەسەپكە الىپ، ماتەماتيكالىق پروپورسياعا سالساق، وندا ەڭ از دەگەندە 360 قازاق مەكتەبى بولۋى شارت.
سىزدەر بۇنداي قۇقىقتى قازاقتان باسقا رەسەيدە تۇرىپ جاتقان تاتار، كاۆكازدارعا دا بەرمەي وتىرسىزدار. قايدا سىزدەردىڭ كوپۇلتتى مەملەكەت بولعاندارىڭىز؟
مەن سىزدەردىڭ ۇكىمەتكە 360 قازاق مەكتەبىن اشۋدى سۇراي المايمىن. الايدا ءوز ەلىمدەگى بيلىكتەن قازاقستانداعى 1500 ورىس مەكتەبىن جابۋدى تالاپ ەتە الامىن.
ارينە، سىزدەر ول كەزدە ماعان «فاشيست»، «ۇلتشىل» دەپ اتىلاسىزدار. ەندى وسىدان كەيىن وزدەرىڭىزدىڭ كىم ەكەندەرىڭىزدى وزدەرىڭ ايتساڭىزدار. ۇلى ورىس ءشوۆينيزمى بولىپ قالساڭىزدار، سىزدەردىڭ بولاشاقتارىڭىز جوق. مەملەكەتتەرىڭىزدە وسىنداي ۇلكەن سۇراق تۇر!»، – دەيدى ول.
مۇحتار تايجان
سوڭعى كەزدەرى قوعامدى دۇرلىكتىرگەن سبەر داۋى، جەر داۋىندا قازاقتىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءوز پىكىر جازىپ، قوعامدىق رەزونانس تۋدىرىپ جۇرگەندەردىڭ ءبىرى – مۇحتار تايجان.
قوعام بەلسەندىسى قازاقتىڭ مۇددەسى تۋرالى ءسوز قوزعاعاننىڭ بارىنە «ۇلتشىل» دەپ ايدار تاققان ءورىستىلدى باسىلىمداردىڭ وزدەرىن نە سەبەپتى ۇناتپايتىنىن دا جاسىرماي ايتادى.
«ءبىر كەزدەرى ءبىزدى جازعىرعان ەدى. «ۇلتشىل، ۇلتشىلدىقتىڭ جولىندا ءجۇر» دەپ. رەسەيشىلدەر، ورىسقۇلدار وسىلاي كوكىگەن-تۇعىن. ۇلتشىل دەپ ايىپتاي وتىرا ءبىزدىڭ كىمگە، نەگە قارسى شىققانىمىزدى اڭداعىسى كەلمەگەن.
ءبىرىنشى. ءبىز كەدەندىك وداققا كەيىننەن ەۋرازيالىق وداققا قوسىلۋعا قارسى شىقتىق. قارسى سويلەدىك. بانكروتقا ۇشىراۋى، تاۋار الماسۋدىڭ قۇلدىراۋى سونىڭ ايعاعى.
ەكىنشى. ءبىز رەسەي پوليگوندارى مەن گەپتيلگە قارسى شىقتىق. رەسەيشىلدەر، ورىسقۇلدار وسقىرىندى. ءبىزدى جاماناتتى قىلماققا تىرىستى.
ءۇشىنشى. ۋكراينانى اقتاپ شىقتىق. جاقتاپ شىقتىق.
ءتورتىنشى. جەڭىستىڭ بەلگىسى دەپ جەلەۋلەتەتىن – گەورگي لەنتاسىنا قارسى شىقتىق. وتىرىك. ويدان شىعارىلعان اڭىز ەدى بۇل.
بەسىنشى. جەردى شەتەلدىكتەرگە ساتۋعا قارسى شىقتىق. باسقان ءىزىمىزدى اڭدىپ وتىراتىن رەسەيشىلدەر، ورىسقۇلدار تاعىسىن تاعىلار تاسادا قالدى بۇل جولى. جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. قازاقستاننىڭ جەرى تەك «ناسپاتتارعا» كەرەك ەكەن، تۇسىنگەنىمىز.
التىنشى. ۇشتىلدىلىكتى ەنگىزۋگە ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى شىقتىق»، – دەيدى تايجان. مۇحتاردى دا رەسەيلىك ب ا ق «قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ كوشباسشىسى»، «مەملەكەتتىڭ رەسەيگە قارسى جوباسى» دەپ سيپاتتايدى.
قازىبەك يسا
بەلگىلى جۋرناليست، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى قازبەك يسا باق-تا بولسىن، دەپۋتاتتىق مىنبەردە بولسىن، قازاق ءتىلى ماسەلەسىن ءجيى كوتەرەدى. شەنەۋنىكتىڭ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى پەتروپاۆل، پاۆلودار قالالارىن قازاق حاندارىنىڭ اتىمەن الماستىرۋ تۋرالى ۇسىنىس ءبىلدىرىپ كەلە جاتقانىنا ءبىراز ۋاقىت بولدى.
سبەر داۋى كەزىندە دە باعدات مۋسينگە دەپۋتاتتىق ساۋالناما جولداپ، رەسەيگە ۇكىمەت بيۋدجەتىن بەرۋگە قارسى پىكىر بىلدىرگەندەردىڭ ءبىرى.
«بۇكىل 19 ملن قازاقستاندىقتاردىڭ جەكە مالىمەتى بار مەملەكەتتىڭ ەلەكتروندىق ۇكىمەتىن تۇگەل شەت مەملەكەتكە - رەسەيدىڭ سبەربانكىنە بەرە سالۋدى قالاي تۇسىندىرەسىز؟!. بۇل بيىل 30 جىل تولىپ وتىرعان تاۋەلسىزدىگىمىزگە نۇقسان ەمەس پە؟ ءسىز «بۇل كەلىسىمشارت ەمەس، مەموراندۋم» دەيسىز، ءبارى مەموراندۋمنان باستالادى. داۋىلدىڭ الدىنداعى جەل تۇراتىنى سەكىلدى.
ويتكەنى بۇل مەموراندۋمعا ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين قول قويىپ وتىر عوي. ءوزىڭىز ايتقانداي، بۇل قوعامدا ۇلكەن قارسىلىق تۋعىزىپ، شۋ بولۋدا. بۇنى ءسىزدىڭ جاۋابىڭىز دا قاناعاتتاندىرا المادى»، – دەدى دەپۋتات رەسمي ساۋالىندا.
بەرىك ءابدىعالي
ماسكەۋ توقايەۆتىڭ تۇسىندا بيلىككە كەلگەن ءبىراز ازاماتتان ءقاۋىپ كۇتەتىنىن جاسىرمايدى.
سولاردىڭ ءبىرى – بەرىك ءابدىعالي. ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى باتىل ۇسىنىستارى كرەمل يدەولوگتارىنىڭ قۇلاعىنا تۇرپىدەي تيسە كەرەك.
“قازاقتاندىرۋ ساياساتىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان بىردەن-بىر تۇلعا وسى كىسى. ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ كوميسسياسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى. ونىڭ سوزدەرىندە رەسەيگە دەگەن ىزا، ىزعار بار. رەسەيدى باسقىنشى، وزبىر، استامشىل مەملەكەت رەتىندە دارىپتەگىسى كەلەدى. تۇركىستان لەگيونىن اقتاۋ باستاماسىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن دە ءدال وسى – بەرىك ءابدىعالي.
قازاقستانداعى ءورىستىلدى اۋديتوريا ۇلتشىلداردىڭ تەگەۋرىنىنە توتەپ بەرە الماۋدا. سوعىس كەزىندە نەمىستەردىڭ سويىلىن سوققان “ناسيست” مۇستافا شوقايدى اقتاۋ ناۋقانى سولاردىڭ قولىمەن جۇزەگە استى. وعان ەسكەرتكىش قويعانى ازداي، قازاق ۇلتىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعا رەتىندە فيلم تۇسىرۋدە. بۇل قالاي بولعانى؟!”، – دەيدى رەسەيلىك پروپاگاندا.
...
كرەملگە قاراستى اقپارات قۇرالدارىنىڭ نازارىنا ىلىككەن تاعى ءبىر تۇلعا قازىرگى اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ۆيسە-مينيسترى اسقار وماروۆ.
“ورىس مادەنيەتىنىڭ ستراتەگيالىق قورى” بوگدە ەلدىڭ لاۋازىمدى قىزمەتتە وتىرعان ازاماتىن ۇلتشىل، “ورىستاندىرۋ ساياساتىن” تەرىس تۇرعىدا كورسەتكەن ارانداتۋشى دەپ اشىق ايىپتايدى. ونىڭ بۇعان دەيىن “تۇركى اكادەمياسىنىڭ” ۆيسە-پرەزيدەنتى بولعانىن، تۇركى ەلدەرىن ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىكتىرۋگە اتسالىسقانىن بەتىنە سالىق قىلادى.
رەسەيدىڭ پروپاگانداسىنىڭ تۇسپالداۋىنشا، اقپارات سالاسىنا مۇنداي تۇلعانىڭ كەلۋى رەسەيمەن اراداعى اقپاراتتىق-يدەولوگيالىق جۇمىستىڭ تۇرالاۋىنا الىپ كەلەدى. وماروۆ ماسكەۋمەن ات قۇيرىعىن ءۇزىسىپ، تۇركى ەلدەرىمەن ارادا اقپاراتتىق كەڭىستىك قالىپتاستىرۋعا تىرىسادى.
“ونىڭ ورىستار تۋرالى لاس سويلەگەنىن ۇمىتا قويعان جوقپىز. قازاقستانداعى ءورىستىلدى اۋديتوريانى دياسپوراعا تەڭەپ، دارەجەسىن ءتۇسىرىپ تاستاعان. قازاقستانداعى ورىستار ەشكىمنەن قۇقاي كورمەي، بەيبىت ءومىر سۇرگەنى ءۇشىن العىس ايتۋى كەرەكتىگىن تالاپ ەتكەن”، – دەيدى “ورىس مادەنيەتىنىڭ ستراتەگيالىق قورى”.
...
اتالعان تىزىمدە ەلىمىزدەگى قازاق مەكتەپتەرىن، ءقازاقتىلدى وقۋلىقتار سانىن ارتتىرۋدى قولعا العان ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ پەن «ءتىل پاترۋلدەرىنىڭ» پوزيسياسىن قاتتى سىناماۋعا شاقىرعان پرەزيدەنت كومەكشىسى ەرلان قارين دە بار.
بۇعان دەيىن اسحات ايماعامبەتوۆكە قاتىستى رەسەيلىك باق-تىڭ پروپاگاندا مەن جالعان ايىپتاۋعا تولى ماتەريالدارىنا شولۋ جاساعان بولاتىنبىز. رەسەيدىڭ ءبىرقاتار ءىرى باسىلىمدارى اسحات ايماعامبەتوۆتى، جوعارىدا اتى اتالعان ايدوس سارىم، ەرلان ءقاريندى ەشقانداي «كلانعا» كىرمەيدى دەي كەلە، اقش-تان «قارجى الىپ وتىرعان» باتىسشىل شەنەۋنىكتەر دەپ ايىپتايدى.
