Qazaqstanda óńirler arasyndaǵy demografıalyq alshaqtyq tereńdep barady. 2025 jyldyń alǵashqy jartysynda elimizdiń 20 aımaǵynyń 10-ynda halyq sany kemigen. Onda da Qaraǵandy (1,9 myń adamǵa), Shyǵys Qazaqstan (4,2 myń), sondaı-aq ekonomıkalyq áleýeti tómenirek Qostanaı (4,2 myń) men Soltústik Qazaqstan (7,8 myń) oblystary sekildi iri óndiristik óńirlerde. Al halyq sanynyń eń joǵary ósimi elimizdegi iri úsh megapolıste, ıaǵnı Astanada (+102,2 myń), Almatyda (+61,4 myń) jáne Shymkentte (+37,4 myń) tirkeldi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Bul úrdistiń negizgi eki sebebi bar. Birinshisi – óńirlerdiń "qartaıýy". Mundaıda egde jastaǵylardyń úlesi artqan saıyn, týý kórsetkishinen ólim-jitim kórsetkishi ozyp otyrady. Ekinshi sebebi – ishki mıgrasıa, ıaǵnı halyqtyń óńirlerden ortalyqqa jappaı kóshýi. 2025 jyldyń birinshi toqsanynda, byltyrǵydaı, kóshi-qonnyń oń saldosy tek iri qalalar men Almaty oblysynda baıqaldy. Qalǵan óńirlerden kóship ketkender sany kelip qonystanǵandardan aıtarlyqtaı artyq", dep jazady Finprom.kz.
Úkimettiń 22 shilde kúngi otyrysynda Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri Svetlana Jaqypova osy máseleni ashyq kóterdi. Mınıstrdiń aıtýynsha, eldegi kóshi-qon prosesiniń negizgi problemasy ońtústik pen batystaǵy halyq sanynyń kúrt ósimi men soltústik óńirlerdegi depopýlásıa, sondaı-aq megapolısterdegi halyq sanynyń shamadan tys kóbeıýi bolyp tabylady.
Ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýtynyń boljamy boıynsha, 2030 jylǵa deıin qazirgi demografıalyq úrdister jalǵasa beredi. Eń joǵary ósim Astanada (20,3%), Almatyda (13,7%) jáne Shymkentte (11,6%) bolsa, kerisinshe, Soltústik Qazaqstan (-6,1%), Abaı (-3,4%), Qostanaı (-3,5%) jáne Shyǵys Qazaqstan (-3,5%) oblystarynda halyq sany aıtarlyqtaı azaıýy múmkin.
Halyq sanynyń teńsizdigi áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıdy ýshyqtyryp otyr
Óńirlerdegi demografıalyq tepe-teńdiktiń buzylýy halyqtyń turmys sapasyna keri áser etýde. Ulttyq statısıka búrosynyń dereginshe, jan basyna shaqqandaǵy tabys deńgeıi eń tómen aımaqtarǵa ońtústik oblystar jatady. 2025 jyldyń İ-toqsanynda Túrkistan oblysynda bul kórsetkish bar bolǵany 125,5 myń teńgeni, Jambyl oblysynda 148,7 myń teńgeni quraǵan. Kerisinshe, tabys deńgeıi joǵary óńirlerge Almaty (359,5 myń teńge), Astana (323,7 myń teńge) jáne munaıly Atyraý oblysy (323,3 myń teńge) jatady. Osy úsh aımaqta halyqtyń kedeılik deńgeıi de eń tómen.
"Mamandar ishki mıgrasıanyń qazirgi qarqyny qaýipti ekenin, osylaı jalǵasa berse megapolısterdegi áleýmettik ınfraqurylym syn kótermeıtinin jaǵdaıǵa jetetinin ashyq moıyndap otyr. Jýyrda úkimet bekitken "2025–2030 jyldarǵa arnalǵan óńirlik damý tujyrymdamasynda" aımaqtardaǵy negizgi kemshilikter aıqyn kórsetilgen. Onyń ishinde kóptegen oblystardyń búdjetke táýeldiligi, shaǵyn qalalar ekonomıkasynyń bir baǵytta ǵana damýy, áleýmettik jáne ınjenerlik ınfraqurylymnyń nasharlyǵy da jatqyzylady", - deıdi sarapshylar.
Óńirlerdegi ómir sapasy: kim alda, qaısysy qalys ketti?
Tujyrymdamaǵa sáıkes, aımaqtardaǵy ınfraqurylym teńsizdigi óńirlik standarttar júıesi (ÓSJ) arqyly baǵalanýda. Bul júıe 2023 jyly qabyldanǵan, maqsaty qaı aımaqtyń áleýmettik jaǵdaıy eń tómen ekenin naqty kórsetý bolyp tabylady.
Eki jyl buryn áleýmettik ıgiliktermen qamtylý deńgeıi qalalarda 87%, aýyldarda nebári 55,3% bolǵan. Tujyrymdama boljamyna sáıkes, 2025 jyldyń sońynda qalalarda bul kórsetkish 91,6%-ǵa, aýyldarda 66,6%-ǵa jetýi tıis. Biraq bul kórsetkishter barlyq óńirde birkelki emes. Mysaly, qalalar arasynda eń tómen kórsetkish Aqtóbe (83,3%), Soltústik Qazaqstan (88,5%) jáne Jambyl (88,9%) oblystarynda bolsa, eń joǵary kórsetkish Pavlodar (94,7%), Atyraý (94,6%) jáne Jetisý (94%) oblystarynda baıqalady. Al aýyldar arasynda jaǵdaıy eń qıyn Abaı (57%), Shyǵys Qazaqstan (60,5%) jáne Batys Qazaqstan (60,6%) oblystarynda tirkelgen.
"Infraqurylymnyń negizgi problemalary – komýnıkasıa jelileriniń tozýy, mektep pen aýrýhanalardyń jetispeýshiligi, jol sapasynyń tómendigi men ınternettiń nasharlyǵy. Úkimettiń esebinshe, aldaǵy jyldary ınfraqurylymdy jańǵyrtý úshin 19 trıllıon teńge qajet. Onyń 11,2 trln teńgesi aımaqtardyń negizgi qajettilikterine, qalǵan 7,8 trln teńgesi óńirlik teńsizdikti joıýǵa jumsalmaq. Premer-mınıstrdiń orynbasary Qanat Bozymbaevtyń aıtýynsha, 2026 jyldan bastap búdjet qarajaty ınfraqurylymy artta qalǵan óńirlerge basym bólinbek. Degenmen, bılik qolǵa alǵan osy sharalar aımaqtardan jappaı kóshi-qondy toqtata ala ma, álde mıllıardtap salynǵan mektepter men balabaqshalar bos qala ma, bul ýaqyttyń enshisindegi dúnıe. Tujyrymdamadaǵy jalpy josparlardyń naqtylyǵy tómen ekeni de jıi synǵa alynyp júr. Máselen, Mańǵystaý munaı óndirisi esebinen damıtyny túsinikti, al ekonomıkasy ártaraptanbaǵan óńirlerge qatysty naqty ınvestısıalyq jobalar belgisiz kúıinde qalyp otyr. Mejeli merzimde bul josparlar iske asa ma, joq pa, ol jaǵyn bajaılaýdan da qınalamyz", - deıdi Finprom sarapshylary.
