Ótken aptada Májilis depýtaty Baqytjan Bazarbek kóbimiz buǵan deıin bilmeı kelgen qupıanyń shetin shyǵardy. Onyń elimizde engizileıin dep jatqan Birińǵaı esepke alý júıesindegi (ESÝ) olqylyqtar, dálirek aıtqanda, NomaPay jeke kompanıasymen qupıa kelisimniń astarynda kapıtaldyń Reseıge shyǵarylý qaýpi týraly málimdemesi qoǵamdy dúr silkindirdi, dep habarlaıdy Dalanews.kz
Bizdegi ESÝ Reseıdegi SÝPIS jobasynyń týra kóshirmesi. Exclusive.kz basylymy osy SÝPIS júıesiniń kórshiles Reseıde qanshalyqty óz maqsatyn oryndap, qoǵam men memleket múddesinen shyqqandyǵyn saralap, aýqymdy zertteý jarıalaǵan. Zertteý nátıjesi SÝPIS-tiń bılikpen baılanysyp alǵan at tóbelindeı toptyń jymysqy maqsatyna jumys istep jatqanyn, naryqty klandyq bólip, jemqorlyq monopolıa ornatqanyn anyq kórsetip otyr.
Qazaqstandyq sheneýnikterge kórsetilgen SÝPIS prezentasıalarynda júıe «ofshorlardy jeńgen jáne lýdomanıany aýyzdyqtaǵan memlekettik retteý modeli» retinde sıpattalǵan. Alaıda SÝPIS-ti zerttegende, onda eshbir memlekettik baqylaý tetikteri joq ekeni anyqtaldy. Mysaly, Reseıde SÝPIS júıesiniń operatory «Mobılnaıa karta» banktik emes nesıe uıymy. Sonda bizdińshe kádimgi mıkroqarjy uıymy. Oǵan Ýmar Kremlóv pen «Sovremennye platójnye reshenıa» jáne «Sentr progresa boksa» atty fırmalar arqyly VTB banki ıelik etedi. Nátıjesinde osy top Reseıdegi barlyq zańdy onlaın-bás tigýlerdi, trıllıon rúbl aınalymy bar tólem naryǵyn, ondaǵan mıllıon oıynshynyń jeke derekterin, telefondaryn, banktik kartalaryn, mekenjaıy men qarjylyq tarıhyn bir jerge shoǵyrlandyryp alyp, barlyq býkmekerlik kompanıalarǵa dıktat ornatqan.
Ýmar Kremlóvtiń ózi Reseıde eki ret isti bolǵan adam. Ol basqaryp otyrǵan IBA Halyqaralyq boks qaýymdastyǵy abyroıdan jurdaı bolyp, ishki jemqorlyq pen qylmys áleminiń serkelerimen baılanysy úshin olımpıadadan shettetildi. Qazir barlyq derlik elder IBA básekelesi, bizdiń Gennadıı Golovkın basqaratyn World Boxing uıymyna aýysyp ketti. Al VTB banki Ýkraınaǵa qarsy soǵysty qarjylandyrǵany úshin AQSH pen Eýroodaqtyń qatań sanksıalarynyń astynda. SIPÝS operatory - «Mobılnaıa karta» da Eýropanyń birqatar elderiniń sanksıalyq tiziminde. Osyndaı, qylmys áleminiń adamdary bıleıtin, sanksıanyń astynda jatqan reseılik qurylymdar basqaratyn jeke júıeni qazaqstandyq sheneýnikterge «sátti memlekettik model» dep tanystyryp, kózderin baılap jibergen.
ERAI degen ne?
Reseıde SÝPIS jobasyn engizer aldynda, múddeli toptar memleket bul máseleni baqylap otyr degendi kórsetý úshin «Edınyı regýlátor azartnyh ıgr» (ERAI) atty uıym ashqan. Onyń resmı mindeti SÝPIS-tiń qarajatty durys bólýin jáne áleýmettik mindetterdi oryndaýyn baqylaý dep jazylǵan. Biraq osy tyrnaqshanyń ishindegi «memlekettik uıymnyń» basshylyǵynda Kremlevpen tolyq baılanysy bar adamdar otyr. Uıym basshylary Oleg Saıtov pen Kırıl Shekýtov Ýmar Kremlev basqaratyn IBA quramyndaǵy Reseı boks federasıasy atqarý komıtetiniń músheleri bolyp tabylady. Al Alekseı Grachev Kremlevpen baılanysy bar «Sport ı Otechestvo» jobasynan kelgen. Tek tórtinshi basshy ǵana Reseı Qarjy mınıstrliginiń ókili bolyp tabylady. Sonda memlekettik uıymdy da Ýmar Kremlevtiń qolynda ustap otyrǵany baıqalady.
SÝPIS SEPA men SBP-dan da qymbat bolyp shyqqan. Mysaly SÝPIS-tiń qarjylyq esebine kóz salsaq, bir jyldyq operasıalyq shyǵyny 7,6 mlrd rúbl, al paıdasy 31 mlrd rúbl ekenin kórýge bolady. Sonda, Reseıdiń búkil bank sektoryna týra osyndaı qyzmet etip otyrǵan SBP eki ese az shyǵyn jumsaǵan. Al Eýropalyq qarjy tranzaksıalaryn qamtıtyn, júzdegen mıllıon paıdalanýshysy bar SEPA uıymy nebary 2,5 mlrd rúbl shyǵyndaǵan. Iaǵnı, tek býkmekerlermen jumys isteıtin, bir segmentti ǵana qamtıtyn SÝPIS Eýropa men Reseıdiń eki iri platformasynan 2–3 ese kóp qarjy jumsaıdy. Bul júıeniń ekonomıkalyq tıimsizdigin jáne ishki jymqyrý mehanızmderiniń bar ekenin aıǵaqtaıdy. Erteń bizdegi ESÝ da jemqorlyqtyń ordasyna aınalmaýyna kim kepil?
SÝPIS-tiń shyǵyndary onyń sportqa berýi tıis qarjysymen teńesip qalǵan. 2024 jyly Reseıde SÝPIS benefısıarlary 31 mlrd rúbl paıda kórgen ýaqytta sportty qarjylandyrý tapshylyǵy 18 mlrd rúblge jetip qalǵan. Sonda SÝPIS Reseı sportyn qarjylandyrý problemasyn esh sheshpegen. Sebebi olar qaı federasıany qarjylaı qoldaıtynyn ózderi ǵana tańdap otyrǵan. Barlyq sportqa aqsha bermegen. Mundaǵy basty maqsat Reseı sportyn qoldap, demeý emes, salany monopolıalap orasan paıda tabý bolǵany túsinikti. Ókinishtisi, týra osy model Qazaqstanǵa kele jatyr.
Reseıde SÝPIS monopolıaǵa aınalǵannan keıin Kremlóv naryqtaǵy býkmekerlerge «doláńdy ber, áıtpese júıeden ajyratamyz» dep, olardy tolyq óz qanatynyń astyna alǵan. Týra bizdegi Bolat Nazarbaev keısi dep aıtsaq bolady. Al Reseı zańnamasy býkmekerlerge SÝPIS-siz jumys isteýge tyıym salady. Birden lısenzıadan aıyrady. Reseıdiń bar tabysyn alyp otyrǵan Kremlev endi týra osy sıstemamen Qazaqstan naryǵyn da qanatynyń astyna almaqshy. Demek bizde qaı býkmeker jumys isteıdi, kim qansha úles berýi tıis, bárin Kremlev sheshedi degen sóz. Al bizge bul kerek pe?
