***
Men sizge jaqsy matematıkterdiń úlesi shetelden kóship kelip jatqan qandastarymyzdyń esebinen tolyǵyp otyrǵanyn aıtaıyn. Sebebi olar oryssha bilmegendikten, joǵary jalaqy tólenetin jerge jumysqa tura almaǵandyqtan, ǵylymǵa kelip jatyr. 20-30 jyldan soń kórnekti ǵalymdardyń kópshiligi solardan shyǵýy múmkin. Al jergilikti qazaqtardan, orystildi qazaqtardyń arasynda endigári matematıka salasynda ǵalymdar shyǵa qoımaıdy-aý.
***
Maǵan birinshi kezekte, qazaqtyń qazaq bolǵany kerek. Meniń ǵalymdyǵym da, profesorlyǵym da qazaqtyǵymnan sadaǵa. Aldymen qazaqpyn, musylmanmyn, sodan keıin ǵalymmyn. Halqymnyń, ákemniń, anamnyń ar-namysyn aıaqasty qylsam, adamdyǵymnan ne paıda, ne qaıyr?!
***
Ózimniń ana tilim, memlekettik mártebesi bar tilimiz ǵoı. Shákirtterim de dısertasıalyq jumystaryn qazaq jáne aǵylshyn tilderinde jazady. Sebebi jas ǵalym aǵylshyn tilin bilýi tıis. Qazaq tili oǵan qalaıda kerek. Al qazaq tilinde jazdyrý sebebim, bolashaqta qazaqtar óz degenine jetedi. Qazaq tilin memlekettik til deńgeıindegi dárejesine jetkizedi. Sondyqtan qazaq tilinde de jazýdy talap etemin. Al eger men shákirtime oryssha jaza ber desem, qazaq tiliniń bolashaǵyna kúmánmen qarasam, shákirtime qastyq istegen bolamyn.
***
Men 1 mln dollardyń tańǵalarlyq dúnıe jasaýǵa jumsalǵanyn qalaımyn. Al otbasyma meniń jalaqym da jetedi.Bala kezimde álemdi aralaýdy armandaýshy edim, endi jas kelgen soń eshqaıda shyqqym kelmeıdi. Tek Qyrǵyzstanǵa barar em, onda týystarym bar ǵoı.
***
Halyq qashanda tártipti, tazalyqty baǵalaıdy. Biraq qaı zamanda da paraqorlar men mansapqumarlar bolǵan, bola beredi. Olardyń shekten tys kóbeıýi qaýipti – memlekettik júıeniń qulaýyna alyp keledi. Muny Qytaı tarıhynan da kórýge bolady. Bir dınastıa bılikke keledi, 100-200 jyldan keıin ol bılik júıesi de jemqorlyqtyń saldarynan qulaıdy, onyń ornyna bılikke basqa dınastıa keledi. Ol dınastıa da aldyńǵy dınastıanyń kebin kıedi. Sebebi jemqorlyq jaılaǵan memleket basqarýǵa kónbeıdi. Bizdiń elde adal ǵalymdar bar, olar 200-deı ǵana. Al 3000 adamnyń ǵylym doktory degen ataǵy bar. Al osy 200 ǵalym sol 3 myńmen qalaı kúresemiz? Olar bizdi tunshyqtyryp jiberedi ǵoı. Bul jerde tek tabıǵı suryptaýǵa ǵana ıek artamyz, sebebi ýaqyt óte kele, naǵyz ǵylymmen aınalysatyndar ǵylymda qalady da, al ǵalymsymaqtar ǵylymnan ketedi, sóıtip, olardyń qatary sıreı beredi. Sol sıaqty jemqorlar da bir-birin jep, tonap, eń sońynda kúshti jemqorlar toby jeńiske jetedi. Biraq sol toptyń ózi halyqqa arqa súıeýge májbúr bolady.
***
Bilesiz be, men osy ǵylymnyń damýynan qatty qorqamyn. Sebebi ǵalymdar atom bombasyn oılap tapty, al ol saıasatkerler qolyna túsken soń ne boldy? Endi olardy toqtatar kúsh joq. Qazirgi ǵylymda ashylyp jatqan túrli jańalyqtarǵa qýanǵannan buryn qorqatyn ádet taptym. Mysaly, bıologıa salasynda jantúrshigerlik jańalyqtar ashylýda. Ol jańalyqtar belgili bir zańdylyqtardy saqtasa ǵana paıdaly. Al ol zańdylyqty aınalyp ótse, adamzatqa orasan zor qaýip tóndiredi. Mysaly, adamdy ananyń qursaǵynan basqa jerde ósirip shyǵarý. Pıǵyly teris jandar jer astynan jabyq zerthana ashyp, adamdy qoldan jasap jatsa ne bolady? Bul quldyqqa alyp keledi ǵoı.
***
Eshkim Qudaıdyń bar-joǵyn dáleldeı almaıdy, biraq bizdi jaratqan bir tylsym kúshtiń, Iemizdiń basqaryp otyratynyn sezemiz, ózim Qudaıǵa senemin, men kúrdeli esepti sheshtim, keıin oılap otyrsam, osy esepti men emes, meni jetelep otyrǵan bir tylsym kúsh sheshken sıaqty.
***
Kóp adam gýmanıtarlyq ǵylymnan góri, naqty ǵylymdardy damytý kerek degen pikir aıtyp júr. Men bul pikirge túbegeıli qarsymyn. Sebebi balalarǵa patrıottyq tárbıe berý úshin tarıh ǵylymy, sóz joq, kerek. Tipti tarıhqa erekshe kóńil bólý qajet. Al til bolmasa, ulttyń joıylatyny beseneden belgili. Sizbenen sóılesip otyrǵanymyzdyń ózi tilimizdiń arqasy emes pe, tilsiz adam maımyl, al maımylǵa matematıkanyń ne keregi bar? Menińshe, gýmanıtarlyq ǵylymdardy da, naqty ǵylymdardy da qatar damytý qajet. Tek durys baǵytpen... Gýmanıtarlyq ǵylymdardyń da, matematıkanyń da bolashaǵy bar bizdiń elde. Al tehnıka ǵylymdarynyń bolashaǵy kúńgirtteý sıaqty. Bul salany damytýdyń da qajeti joq. Sebebi bul salada bir jańalyq oılap tapsańyz, ol sol kúni-aq júz jerde tabylyp qoıǵan bolyp shyǵady. Sosyn ol jańalyqqa aqshasy barlar ǵana ıelik etedi. Sondyqtan da naqty ǵylymdarda damyp jatqan salany ǵana damytý kerek. Al qalǵandaryn shetelden satyp alyp, paıdalanýǵa bolady.
***
Ras, kóp adam balasynyń danyshpan bolǵanyn nemese bolashaqta basshylyq qyzmette otyrǵanyn qalaıdy, bul balany baqytsyzdyqqa dýshar etedi. Eń bastysy, balany adal, tártipti bolýǵa úıretý kerek, qalǵanyn aqyldy bala ózi-aq júzege asyrady.
***
Jalpy, meniń prınsıbim – bir teńge paıda bolsa da, Qazaqstanǵa kelgenin qalaımyn. Ondaı eńbekpen kelgen aqshanyń bizdiń elge emes, ózge eldiń qajetine jaraýyn kúná dep túsinemin. Sondyqtan eseptiń durystyǵy anyqtalǵan soń aqshany sóz joq alamyn.
